Morgunblaðið - 26.07.1984, Qupperneq 26
26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. JÚLÍ 1984
Skip Sambandsins
munu ferma til íslands
á næstunni sem hér
segir:
HULL/GOOLE:
Dísarfell 26/7
Dísarfell 6/8
Dísarfell 20/8
Dísarfell 3/9
ROTTERDAM:
Dísarfell 9/8
Dísarfell 21/8
Dísarfell 5/9
ANTWERPEN:
Dísarfell 10/8
Dísarfell 22/8
Dísarfell 6/9
HAMBORG:
Dísarfell 27/7
Dísarfell 8/8
Disarfell 24/8
Dísarfell 7/9
HELSINKI/TURKU:
Hvassafell 27/7
Hvassafell 20/8
LARVIK:
Jan 30/7
Jan 13/8
Jan 27/8
Jan 10/9
GAUTABORG:
Jan 31/7
Jan 14/8
Jan 28/8
Jan 11/9
KAUPMANNAHÖFN:
Jan ............ 1/8
Jan ........... 15/8
Jan ........... 29/8
Jan ........... 12/9
SVENDBORG:
Jan ............ 2/8
Jan ........... 16/8
Jan ........... 30/8
Jan ........... 13/9
ÁRHUS:
Jan ............ 3/8
Jan ........... 17/8
Jan ........... 31/8
Jan ........... 14/9
LENINGRAD:
Hvassafell .... 28/7
FALKENBERG:
Arnarfell ..... 10/8
GLOUCESTER MASS.:
Jökulfell ...... 1/8
Skaftafell .... 22/8
HALIFAX, KANADA:
Jökulfell ...... 2/8
Skaftafell .... 23/8
SKIPADEILD
SAMBANDSINS
Sambandshúsinu
Pósth. 180 121 Reykjavík
Sími 28200 Telex 2101
s fttorgitffiMitMfe
Frá ÞjóAhátíð í Vestmannaeyjum
Hve oft hefur Þjóðhátíð
Vestmannaeyja verið haldin?
— eftirGuðjón
Ármann Eyjólfsson
Um sögulegar villur segir Árni
Magnússon handritasafnari árið
1725: „Svo gengur það til í heimin-
um, að sumir hjálpa erroribus (þ.e.
vitleysum) á gang og aðrir leitast síð-
an við að útryðja aftur þeim sömu
erroribus. Hafa svo hvorir tveggja
nokkuð að iðja.“
Mér virðist, að ein slík söguleg
vitleysa sé nú komin á gang um
hve oft þjóðhátíð Vestmannaeyja
hefur verið haldin. Ég sá þetta
fyrst í frétt um næstu þjóðhátíð í
Morgunblaðinu 6. júli sl., þar sem
segir í fyrirsögn: „110. þjóðhátíð
Vestmannaeyinga verður haldin
um næstu verslunarmannahelgi
Þetta er síðan endurtekið í DV
hinn 11. júlí, þar sem þrítekið er i
smágrein: „eyjamenn halda nú
þjóðhátíð í 110. skipti." Þetta var
svo endurtekið i ágætum
skemmtiþætti og kynningu um þá
góðu þjóðhátíð i rás 2 í útvarpinu
sl. sunnudag. Villan flýgur sem sé
hratt um landið.
Ég hélt satt að segja, að allir
Vestmannaeyingar vissu betur, en
svo bregðast krosstré sem önnur
tré, segir þar. En hafa skal það
sem sannara reynist segir hið
fornkveðna og þess vegna þessar
línur.
Mér telst svo til, að þjóðhátíð
Vestmannaeyja árið 1984 verði 84.
i röð þjóðhátíða frá því hún fyrst
var haldin árið 1874 í Herjólfsdal.
Skal þetta nú rökstutt nokkru
nánar, en aðalheimildir fyrir
þessu eru: 1. Saga Vestmannaeyja 1.
bindi eftir Sigfús M. Johnsen, útg.
ísafoldarprentsmiðja 1946, þar sem
segir: „Þjóðhátið sina héldu Vest-
mannaeyingar i Herjólfsdal þjóð-
hátíðarárið 1874, en í Dalnum
höfðu aðalútiskemmtanir verið
haldnar lengi. Var mikið um dýrð-
ir i Dalnum 1874. Var meðal ann-
ars haft þar sameiginlegt borð-
hald, og hlaðið upp borð, er enn
sér móta fyrir, af torfi og grjóti.
Það er nú orðið föst venja frá þvi
um aldamótin síðustu að haida á
hverju árí þjóðhátíð Vestmanna-
eyja í Herjólfsdal, þar sem talið
er, að bær fyrsta landnámsmanns-
ins í eyjunum hafi staðið. Þjóðhá-
tíðin var lengi haldin eftir miðjan
ágúst og í fyrstu laugardaginn i
16. viku sumars eða viku fyrir
Skerdag, er fýlaferðir byrjuðu, og
milli heyanna og fýlaferða. Þessu
hefur verið breytt nú.“ (Letur-
breyting er min G.Á.E.)
2. Jóhann Gunnar Ólafsson, bæj-
arfógeti ritaði margt og mikið um
þjóðhátiðina i greinaflokki, sem
birtist í Þjóðhátíðarblaði Vest-
mannaeyja árin 1956—1961, og
nefndist „Þjóðhátíðin frá fornu
fari“. Þar rekur Jóhann Gunnar,
að í tíð Péturs Bryde, eiganda
Tangaverslunar, upp úr miðri 19.
öld fari fyrst sögur af þvi, að
Eyjaskeggjar færu í Herjólfsdal
til að skemmta sér, en hann bauð
árlega samstarfsmönnum sinum i
dalinn og „sparaði ekki til veit-
inganna". í verslunarbókum Tang-
ans frá 1859 má lesa, að Daltúrinn
fyrir Bryde og kompaní kostaði 46
ríkisdali. Var það veruleg upphæð,
þegar árslaun verslunarstjórans
voru 250 ríkisdalir.
Um þjóðhátfð Vestmannaeyja
skrifar Jóhann Gunnar: „Hina
fyrstu stórhátíð, þjóðhátíðina árið
1874, héldu Vestmannaeyingar há-
tíðlega í Herjólfsdal." í almanaki
Þjóðvinafélagsins er sagt frá þjóð-
hátið Vestmannaeyja með þessum
orðum: „2. ágúst 1874. Þjóðhátíð í
Herjólfsdal."
Allítarleg frétt er um þessa
fyrstu þjóðhátíð i Þjóðólfi 31. ág-
úst 1874 og segir þar: „Hátíöin fór
fram með góörí glaðværð og með
bestu reglu og urðu fáir Olvaðir.“
Jóhann Gunnar segir i sömu
grein: „í samtíma blöðum eða alm-
anaki Þjóðvinafélagsins er síðan
ekki getið um þjóðhátíðarhald í
Herjólfsdal fyrr en árið 1901.“ (Let-
urbreyting G.Á.E.) I blaðinu ísa-
fold, 9. október 1901, er frétt um
þjóðhátíðina, sem haldin var 17.
ágúst í ágætu veðri.
3. Eyjólfur Gíslason frá Bessa-
stöðum ritaði minningar frá þjóð-
hátíðinni 1901 og fleiri þjóðhátið-
um í Þjóöhátiðarblaðið 1980.
Hann segir þar m.a.: „Þegar ég var
að alast upp í Eyjum, heyrði ég
fullorðið fólk oft minnast á og
segja frá þjóðhátíðinni 1874. Föð-
ur minum, Gisla Eyjólfssyni frá
Kirkjubæ, sem þá var 7 ára gam-
all, var hún mjög minnisstæð, en
aldrei heyrði ég þá talað um aðrar
þjóðhátíðir, sem haldnar hefðu verið
fyrír aldamót í Herjólfsdal. (Let-
urbreyting G.Á.E.)
Sérstaklega var föður minum
minnisstætt borðhaldið í Herj-
ólfsdal...“
Þannig eru margar og öruggar
heimildir fyrir þvi, að eina þjóðhá-
tíðin, sem haldin er fyrir 1901, er
fyrsta þjóðhátíðin, sem haldin var 2.
ágúst 1874, þegar minnst var eitt
þúsund ára byggðar i landinu. Frá
1901 og til ársins 1914 var þjóð-
hátíð Vestmannaeyja haldin á
hverju ári og eru heimildir um það
i landsmálablöðum og dagbókum
Austurbúðar, auk þess sem elstu
menn muna enn þær þjóðhátfðir.
Árið 1913 stóð kvenfélagið Likn
„Mér telst svo til, að
þjóðhátíð Vestmanna-
eyja árið 1984 verði 84. í
röð þjóðhátíða frá því
hún fyrst var haldin árið
1874 í Herjólfsdal.“
og Fótboltafélagið, sem siðar var
nefnt Knattspyrnufélag Vest-
mannaeyja (KV), fyrir þjóðhátið-
inni, en knattspyrna var fyrst
leikin í Vestmannaeyjum árið
1903. Kvenfélagið Líkn var stofn-
að 1909 og starfar enn i dag af
jafnmiklum krafti og þá — 75 ára
afmælis minnst á þessu ári í Vest-
mannaeyjum.
Sumarið 1914, en fyrri heims-
styrjöldin hófst þá um sumarið í
júlí, féll þjóðhátíð Vestmannaeyja
niður. Síðan hefur þjóðhátíðin verið
haldin á hverju ári og mun vafa-
laust og vonandi verða svo áfram.
Eins og segir í einu Þjóðhátíð-
arkvæði eftir Loft Guðmundsson:
„þá verður aftur þjóðhátið
þrátt fyrir böl og alheimsstrið,
jú, þú ert mættur Jón í Hlíð,
jafnan hýr og sætur.“
öllum heimildum ber saman
um, að þjóðhátíðin féll niður árið
1914v
4. Árni Árnason frá Grund skrifar
í Þjóðhátíðarblaðið 1962: „Þjóð-
hátíð höldum við enn og árlega
siðan 1901, að árinu 1914 undan-
skildu. Þá féll hún niður."
íþróttafélagið Þór sem var
stofnaö 1913 sá í fyrsta sinn um
þjóðhátíðina 1915 eða ’16. Árni frá
Grund segir í fyrrnefndri grein, að
Þór hafi séð um þjóðhátiðina 1915.
„Eftir því sem ég bezt veit, tók
Iþróttafélagið „Þór“ að sér, þá í
fyrsta skipti, að halda þjóðhátið-
ina.“ Og minnir, að hreinn ágóði
af þjóðhátíðinni hafi orðið kr. 232
— „sem þótti offjár og ekki mátti
hafa hátt um“. Árni var Þórari og
virkur íþróttamaður á yngri árum.
Jóhann Gunnar heldur þvi fram,
að Líkn hafi séð um þjóðhátíðina
1915 og Þór fyrst árið 1916. Ekki
skiptir það máli. J.G.Ó. segir, að
fátt sé kunnugt frá þjóðhátið árin
1915—1921, en á þessum árum var
þjóðhátíðin haldin eftir miðjan
ágúst. íþróttafélagið Týr var
stofnað árið 1921 og sáu íþrótta-
félögin um þjóðhátíðina 1922, en
keppendur í frjálsum íþróttum
voru frá fjórum félögum: Knatt-
spyrnufélagi Vestmannaeyja, Þór,
Tý og Framsókn. Nokkru siðar var
tekin upp sú venja, sem sfðan hef-
ur haldist, að iþróttafélögin tvö i
Eyjum, Þór og Týr, hafa séð um
þjóðhátíðarhaldið sitt hvort árið.
Eru tekjur af þjóðhátíð ein aðal-
tekjuvon félaganna og standa und-
ir rekstri þeirra og öllum kostnaði
fram til næstu þjóðhátiðar.
í þessum hugleiðingum um þá
merkilegu hátíð, sem þjóðhátíð
Vestmannaeyja er, finnst mér rétt
að víkja nokkuð að þeirri þjóð-
sögu, sem gengið hefur um upphaf
og tilefni þjóðhátíðarhaldsins i
Herjólfsdal árið 1874, en þar sem
oft áður hefur hver haft upp eftir
öðrum. Sagan er á þá leið, að Vest-
mannaeyingar hafi efnt til þjóð-
hátíðar í Herjólfsdal, til að minn-
ast þúsund ára íslandsbyggðar,
vegna þess að þeir hafi ekki kom-
ist til lands og þaðan til Þingvalla
út af brimi við Landeyjasand.
Haraldur Guðnason skjalavörður
ritaði skemmtilega og fróðlega
grein í Þjóðhátíðarblaðið 1979, þar
sem hann hrekur þessa staðhæf-
ingu og bendir réttilega á að hún
stenst ekki. Haraldur greinir þar
frá, að kjörnir fulltrúar Vest-
mannaeyinga, þeir Árni Einars-
son á Vilborgarstöðum og Þor-
steinn Jónsson í Nýjabæ, hafi
haldið á þjóðhátíðina á Þingvöll-
um eins og ráðgert hafi verið, en
hátíðin á Þingvöllum hófst 5. ágúst
eða þrem dögum síðar en Vest-
mannaeyingar héldu sína þjóðhátíð í
Herjólfsdal, 2. ágúst. Þessi fyrsta
þjóðhátíð í Herjólfsdal var því
langt frá því að vera haldin út úr
einhverjum vandræðum eða af til-
viljun vegna brims við sandana,
þetta var vandlega undirbúin há-
tíð. Fluttar voru ræður, tjöld reist
og Dalurinn skreyttur og tókst
sérstaklega vel eins og áður er að
vikið. Hátíðina sóttu nær allir
Eyjabuar, eða um 400 manns, en á
íbúaskrá í Vestmannaeyjum voru
þá 544.
Þessi athugasemd og hugleiðing
um þjóðhátíð Vestmannaeyja er
orðin lengri en ætlað var, en ekki
er neinn vafi á því, að þjóðhátíð
Vestmannaeyja verður nú haldin i
84. skipti en ekki í 110. sinn eins og
greint hefur verið frá í fjölmiðl-
um. Tala þjóðhátiða fylgir því öld-
inni og er það reyndar skemmtileg
tilviljun, þó að rekja megi upphaf-
ið til fyrri aldar, ársins 1874, þeg-
ar „þjóðminningarhátíðir" voru
haldnar um allt ísland. Þegar
haldið verður upp á aldamótaárið
2000 verður þvi um leið hægt að
halda upp á 100. þjóðhátiðina i
Herjólfsdal.
í sjálfu sér skiptir þetta ekki
höfuðmáli. — Þjóðhátíð Vest-
mannaeyja mun vera ein elsta
héraðshátíð landsmanna, en er þó
alltaf jafn fersk, þannig að líkast
er því, sem verið sé að halda hana
í fyrsta skipti i hvert sinn sem
komið er í Herjólfsdal á þjóðhátíð.
Allir bornir og barnfæddir
Vestmannaeyingar, sem hafa átt
sín æskuár í Vestmannaeyjum,
minnast þjóðhátíðarinnar sem
einnar af stórhátíðum ársins. Ef
gott er veður er Herjólfsdalur ein-
stakt hátíðarsvæði og hefur það
sem vonlegt er verið lofað bæði f
ræðu og riti. Þar haldast i hendur
fornar og nýjar hefðir og áreiðan-
lega er ekki ofmælt, að þar er
haldin ein sérstæðasta útihátið ís-
lendinga, þegar vel tekst til með
veður.
„Undurfagra ævintýr
ágústnóttin hljóð"
orti Árni úr Eyjum (Árni Guð-
mundsson frá Háeyri) um þjóð-
hátíðina og á hverju ári er ævin-
týrið endurtekið. Með þessum lín-
um sendi ég gömlum vinum i Eyj-
um kveðjur og óska öllum Vest-
mannaeyingum og öðrum hátíð-
argestum gleðilegrar þjóðhátiðar.
Guðjón Ármann Eyjólfsaon er
skólastjóri Stýrimannaskólans í
Reykjavík.
Viðskiptavinir athugið
Breytt símanúmer okkar er 611991 og 611933
Wrigley’s umboðið
ÓLAFUR GUÐNASON HF. HEILDVERSLUN, AUSTURSTRÖND 3.