Morgunblaðið - 26.07.1984, Blaðsíða 48
48
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. JÚLÍ 1984
Flokkspólítísk virkj-
un skólanna í
V estur-Þýzkalandi
Það, sem hér fer á eftir, er þýðing á kafla úr riti eftir prófessor
Wolfgang Brezinka, Oppdragelse og kulturrevolution, Luther Forlag,
Osló 1977. Heiti ritsins á frummálinu er: Erziehung und Kulturrevolu-
tion. Die Pádagogik der Nauen Linken, Ernst Reinhart Verlag, Miinch-
en 1974. Höfundur er fæddur 1928 og er prófessor í uppeldisfræðum við
Háskólann í Konstanz í Vestur-Þýzkalandi.
Kennaramenntunin
gerð pólitísk
Vinstriróttæklingamir líta svo
á, að aukin sjálfsstjórnarréttindi
einstakra skóla og námsskrár í
anda frelsunar-uppeldisfræðinnar
séu mikilvægustu forsendur þess,
að nýjar gerðir „sósíalískra kenn-
ara“ eignist réttarfarslega nokkuð
öruggan starfsvettvang innan
skólans. Beck talar hispurslaust
um „starfsskilyrði", sem gjöri
kennurum kleift „í samvinnu við
alla, sem eru með í menntunar-
ferlinu, að veita mótspyrnu þeim
kröfum, sem gerðar eru til stofn-
ana, sem hafa áhrifavald eins og
ríkis, iðnaðar, flokka, kirkna og
félaga". Til þess að menntunar-
geirinn geti orðið pólitískur
starfsvettvangur, „krefjast menn
af kennaranum, að hann aðskilji
sig hlutverki sínu „að vera fulltrúi
tryggingarvaldsins". Kennarar
eiga að gjöra sér ljóst, að þeir
sjálfir tilheyri stéttinni, sem þeir
ríkja yfir. Þeir eiga að koma á fót
andspyrnustöðum." Samkvæmt
Gamm er það hlutverk þeirra að
koma á „sósíalískri meðvitund".
Þeir eiga að taka að sér hlutverk
„pólitískra uppeldisfræðinga".
Þeir eiga ekki að róa heldur æsa
upp. Þeir eiga ekki að „afsaka
kringumstæðurnar", heldur eiga
þeir að brennimerkja „mannúðar-
leysi þeirra". Kennarar, sem leit-
ast við að fylgja þessari viðmiðun,
eru kallaðir „gagnrýnir og sósíal-
ískir kennarar". Vinstri-frjáls-
lyndir kennarar, sem eru aðeins
gagnrýnir, eru oft kallaðir „um-
bótasinnaðir". „Sósíalískir kenn-
arar eru aftur á móti „róttækir":
Þeir hafa andkapítalískt starfs-
viðhorf."
Til þess að gjöra kennarana
„gagnrýna og sósíalíska" hefur
nýja róttæknin frá upphafi leitazt
markvisst að ná áhrifum í kenn-
aramenntuninni. I Hessen, Berlín
og Bremen hafa þeir árum saman
ákveðið innihaidið í uppeldis-
greinum. Þeir hafa einnig komizt í
lykilstöður við fjölda háskóla og
kennaraháskóla í öðrum ríkjum
Sambandslýðveldisins. Vinstri-
róttæka uppeldisfræðin er reynd-
ar í ríkum mæli verk háskóla-
kennara og aðstoðarmanna þeirra,
sem vinna að kennaramenntun.
Ekki nokkur grein önnur innan
háskólanna í Sambandslýðveldinu
Þýzkalandi hefur með tilliti til
innihalds og starfsliðs orðið eins
háð vinstri-róttækninni. Það er
ekki á nokkrum öðrum vettvangi
kennd jafnósvífið í nafni vísinda
sósíölsk hugmyndafræði og rekinn
pólitískur áróður. Þetta tengist
meðal annars því, hve lítt þróuð
uppeldisfræðin er, og að þau búa
við sérstaka aðferðafræðilega erf-
iðleika. Greinin er kaffærð í hag-
nýtum áhugamálum og pólitískum
viðfangsefnum og nær ekki því að
afmarka efnislega viðfangsefni
sitt og þróa vísindalega starfs-
kerfi sitt. Þær bókmenntir, sem
hér hefur verið vitnað til, sýna vel,
í hve ríkum mæli greinin hefur
litazt af hugmyndafræði og póli-
tík.
Vinstri-róttæklingarnir efla
þessa tilhneigingu fyrst og fremst
með svonefndu þemanámi. Með því
er átt við þá skipan námsins, að
ekki er fylgt kerfisbundinni bygg-
ingu vísindagreinarinnar eða
fagsins, heldur vandamálum, sem
eru „samfélagslega raunhæf" og
sem menn reyna að vinna úr
„þverfaglega og með margvísleg-
um aðferðum". í kennaramennt-
uninni er um að ræða stöðuga
„gagnrýna umhugsun" um vanda-
mál í framtíðarstarfi í „samfé-
lagslegu samhengi" og í „pólitísk-
um umbótatilgangi", með öðrum
orðum „samfélagsgagnrýna við-
miðun í starfi".
í þessari áætlun, sem er óljóst
orðuð, bæði viljandi og af kænsku,
má meðhöndla flest þannig, að það
verði liður í að breyta pólitískri
meðvitund þátttakenda. Þema-
nám, sem getur tekið heilt mis-
seri, getur t.d. verið, hvernig menn
kenni færni til þess „að koma á
andkapítalískri fræðsluskipan",
sem „stúdentar og kennarar
þarfnast í skólabaráttunni". Auð-
vitað er gert ráð fyrir að „gagn-
rýnin viðhorf kennaramenntunar-
innar" leiði til þess, að kennarinn
hljóti að lenda í andstöðu við
raunverulegar aðstæður samfé-
lagsins og gefi honum fljótlega til-
efni til þess „að þróa mótaðgerðir
í rannsóknarstarfi sínu“.
Gagnvart hættunni á því, að
„gagnrýnir" og „sósíalískir" kenn-
arar einangrist í borgaralegum
„kennarahópi" er notuð „hernað-
aráætlun sameiginlegrar ísmeyg-
ingar". Þetta þýðir, að innan
stofnananna, þar sem kennararnir
eru menntaðir, eru myndaðir sam-
starfshópar, sem eru ráðnir til
starfa í skólanum sem heild til
þess að fá þannig í byrjun sál-
fræðilegar og pólitískar forsendur
til þess að koma á áætlun sinni.
Vinstri-róttæklingarnir reyna
að mennta kennara, sem með
skírskotun til ruglaðrar hugsjónar
af framtíðarsamfélaginu verða
andspyrnumenn ríkjandi samfé-
lags og verða þátttakendur í því að
hindra aðlögun að þessu samfé-
lagi. „Þar sem ... byltingar verða
aldrei án þess að meðvitundar-
breyting eigi sér stað, og þar sem
meðvitundarbreyting í merking-
unni upplýsing og frelsun frá öll-
um bindingum verður aðeins vak-
in af tiltölulega óháðum fagmönn-
um í uppeldisfræði, verður eilíf
hringrás aðlögunarinnar milli
samfélags og uppeldis sprengd
sundur, þegar kennararnir hafa í
glímu sinni náð fram til vitundar
um, að þeir eru fulltrúar upplýs-
ingarinnar."
Af textum sem þessum verður
ljóst, hvernig hjólin í hernaðar-
áætlunarheildinni grípa hvert inn
í annað. Þykjustuvísindamennsk-
an i kennaramenntuninni tryggir i
menntunarmiðstöðvum stórt
svigrúm til miðlunar námsefnis,
sem hefur „kerfissigrandi" gildi.
Hún þjónar ennfremur þvf, að
gefa kennaraefnum geislabaug
„uppeldissérfræðinga". Þar með
eignast uppeldisstarf þeirra til-
tölulega gott skjól gagnvart eftir-
liti þeirra, sem standa fyrir utan,
og almenning brestur kjark til að
gagnrýna þá. Um leið og menn
skilgreina á nýjan hátt orðið vís-
indi sem „gagnrýna kenningu”,
mynda menn skjól, þar sem menn
í stað gildislausrar uppeldisfræði
kenna hugmyndafræðilega og
pólitíska uppeldisfræði ýmist af
vinstri-frjálslyndum eða sósíalísk-
um toga.
Námsefnið
Sálin gefur því meir og auðveldar eftir
undan álagi fyrstu sannfæringarinnar,
þeim mun minna sem hún ræður yfir eigin
innihaldi og innra mótvægi. Þess vegna
verða börn ... einkar auðveldlega blekkt.
Michel de Montaigne
Þeir, sem vilja ná tilteknu upp-
eldislegu markmiði, verða að velja
úr miklu magni námsefnis það,
sem er til þess fallið, að nemand-
inn nálgist í vinnunni við það þær
hugsjónir, sem eru dregnar upp
fyrir honum. Hins vegar leitast
menn við að halda frá nemendum
því menningarefni, sem þeir gera
ráð fyrir, að hindri, að settu marki
verði náð. Það er ekki aðeins í
námsskrám, að menn velji úr
miklu magni af ólíkum möguleik-
um, heldur gerist það einnig í
barnabókum, æskulýðstímaritum,
tómstundaefni o.fl. Menn geta
með því að athuga það, sem hefur
verið valið, hvað er mikilvægt
fyrir þeim, sem völdu. Með þessum
hætti má athuga námsskrárnar og
út frá því, sem tekið er með, og
því, sem er sleppt, dregið ályktan-
ir um þau markmið, sem fylgt er í
fræðslunni.
Námsskrár, sem miða að
„frelsun frá allri bindingu“
I Sambandslýðveldinu Þýzka-
landi eru þegar til námsskrár, sem
eru samdar eftir grundvallar-
hugmyndum „frelsunaruppeldis-
fræðinnar". Hér skulu fyrst taldar
rammaleiðbeiningar fyrir þýzku
og samfélagsfræði á öðru stigi I í
grunnskóla handa menntamála-
ráðherranum í Hessen, ennfremur
rammanámsskrá fyrir samræmda
skólann ásamt leiðbeiningum
fyrir pólitíska fræðslu í Nordhein
Westfalen. Almennt tjá þær
markmiðið, að nemendurnir verði
framandi fyrir þeirri félagslegu og
menningarlegu skipan, sem ríkir í
Sambandslýðveldinu. Þeir eru
leiddir til þess að skoða samfélag-
ið einhliða út frá sjónarmiðinu:
valdahagsmunir og átök. Nemend-
um er ekki kennd viðurkenning á
réttmætu tilkalli til áhrifavalds,
heldur er áhrifavald gjört tor-
tryggilegt. „Lýðræðislega skipan-
in“ er ekki skoðuð út frá réttmæti
hennar og hæfni til virkni, heldur
næstum eingöngu út frá sjónar-
miðinu: tortryggið eftirlit og
meint neikvæð fyrirbæri í þessari
skipan. í stað þekkingar á stað-
reyndum og ólíkum möguleikum
við mat þeirra er hampað „óljósri,
neikvætt-gagnrýnni fyrirfram-
afstöðu til samfélagsins og jafn-
óljósri jákvæðri fyrirframafstöðu
til breytinga“.
Grundvallandi við val á náms-
efni í anda vinstri róttækni er, að
skorið er á tengslin við menning-
ararfinn og að almennt vantraust
er vakið á erfðum mælikvörðum.
Með því að leiða nemendur til al-
gjörrar hugmyndafræðilegrar
gagnrýni stefna menn varla að
öðru marki en að gjöra þá rótlausa
bæði hugmyndafræðilega og sið-
ferðilega.
Afnátn sögukennslunnar
Eitt mikilvægasta tækið til þess
að hindra vitneskju um liðinn
tíma og til þess að þrengja meðvit-
undina til rangmyndar af samfé-
lagi, sem sé ríkt af átökum og
„breytingarþurfi", er afnám sögu-
kennslunnar. Námsgreinin saga
hefur ásamt landafræði og félags-
fræði orðið námsgreinin „samfé-
lagsfræði". Þetta þýðir í fram-
kvæmd, að sagan er sett í þjón-
ustu svonefndrar „pólitískrar
menntunar".
Ákvarðandi viðhorf við náms-
efnisval er „samtímaviðmiðun",
sem hefur síðmarxfskt stéttar-
baráttulíkan að mælikvarða. Sög-
una á fyrst og fremst að framsetja
sem söguna um átökin milli þjóð-
félagsstétta og áhugamannahópa.
„Meginmarkmið fræðslunnar" sjá
menn í því að „gjöra breytinguna
aðgengilega fyrir reynsluna" og
láta menn læra að þekkja „skil-
yrðin fyrir breytingu”. Sagan er
ekki kennd framar í samhengi og
ekki heldur tengd vísindalegum
aðferðum, heldur verður hún að
ruslakörfu fyrir huglægt valin
dæmi og skýringamyndir, sem
„þjóna eingöngu sem sannanir
fyrir fyrirframgefnar tilgátur
(breytileika), en aldrei til leiðrétt-
ingar“.
Pólitísk fræðsla
Hvernig lítur þessi „pólitíska
fræðsla" út, sem hefur komið í
staðinn fyrir sögukennsluna? Hún
á ekki aðeins að miðla vitneskju,
sem menn geta náð áttum útfrá,
heldur fyrst og fremst færni til að
taka þátt í pólitísku lífi og samfé-
lagi. Námsskrárnar eru samdar
þannig, að þær leiði nemendurna
til einhliða stuðnings við óljósar
hugmyndir draumkennds sósíal-
isma. „Hagstæðasta" sjálfs- og
meðákvörðun er samkvæmt leið-
beiningunum í Hessen tengd „af-
Egilsstaðir.
Fjölritun sf. fagnar
árs starfsafmæli
Egilntððum, 20. júlí.
FYRIR réttu ári tók til starfa
hér á Egilsstöðum fyrirtækið
Fjölritun sf. í tilefni ársaf-
mælisins buðu eigendur,
hjónin Guðlaug Ólafsdóttir
og Einar Rafn Haraldsson,
og Asgeir Valdimarsson
helstu viðskiptamönnum sín-
um og fréttamönnum til
fagnaðar, þar sem starfsemi
fyrirtækisins var jafnframt
kynnt.
Einar Rafn Haraldsson bauð
gesti velkomna og rakti aðdrag-
anda að stofnun fyrirtækisins.
Fyrirtækið tók til starfa fyrir
réttu ári, eins og áður sagði, í
kjallara að Selási 13. Starfsem-
in er þar enn til húsa, en svo
hefur henni vaxið ásmegin á
þessu fyrsta starfsári að for-
ráðamenn óttast að húsrýmið
verði brátt of lítið og muni því í
bráð takmarka frekari vöxt og
viðgang fyrirtækisins.
Fjölritun sf. er nú vel búið
tækjum til offsetfjölritunar og
nemur fjárfesting í tækjum um
1 milljón króna að sögn eigenda.
Hjá Fjölritun sf. starfa þrír
menn.
— Ólafur
Morgunblaðiö/ólafur.
Eigendur Fjölritunar sf., hjónin Einar Rafn Haraldsson og Guðlaug Ólafsdóttir, og Ásgeir Valdimarsson.