Morgunblaðið - 29.07.1984, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. JÚLl 1984
35
Austurstefnan
Árið 1965 þegar Willy Brandt
hafði verið kjörinn formaður SPD,
þýska jafnaðarmannaflokksins,
var hann í fyrsta sinn í framboði
sem kanslaraefni í Sambandslýð-
veldinu. Eftir kosningar var
mynduð samsteypustjórn kristi-
legra demókrata og jafnaðar-
manna og Brandt tók sæti í henni
sem utanríkisráðherra og vara-
kanslari.
Það var á þessum árum sem
Brandt mótaði hugmyndir sínar
um „evrópskan frið“, sem koma
átti á með gagnkvæmri viður-
kenningu á óbreyttu ástandi, stat-
us quo. Heiti á ræðum hans og
ritgerðum um þetta leyti eru lýs-
andi fyrir hina nýju stefnu hans:
„Friður ofar öllu“, „Þýskaland og
Sovétríkin: Upphaf viðræðna“, eða
t.d. „Slökunarstefna: Að reisa brú
milli austurs og vesturs". Nú var
það ekki lengur siðferðileg sann-
færing hans að ekki væri hægt að
starfa að „brúarsmíði" með þeim
mönnum.sem frumkvæði áttu að
griðrofum. Og sú skoðun sem
Brandt hafði margsinnis látið í
ljósi, að Kremlverjar væru einu
óvinir Evrópu, þ.á m. Austur-
Evrópu, andstæðingar friðar,
frelsis og öryggis, breyttist í
hneigð til að varpa sök á „bæði
risaveldin", en það slagorð hefur í
hálfan annan áratug þyrlað ryki í
augu fólks.
Brandt varð kanslari Vestur-
Þýskalands árið 1968 þegar jafn-
aðarmenn og flokkur frjálsra
demókrata (FDP) mynduðu sam-
an ríkisstjórn. Báðir flokkarnir
studdu austurstefnuna og Brandt
hóf „pílagrímsferðir" sínar til höf-
uðborga kommúnistaríkjanna,
Moskvu, Varsjár, Austur-Berlínar
og Prag og í heimsóknum hans var
fólgin opinber viðurkenning
Vestur-Þýskalands á landamær-
um og búsetuskipan sem sovéskt
hervald hafði þvingað fram.
„Dramatískasti" atburður píla-
grímsferða Brandts í austurveg
varð í Erfurt í Austur-Þýskalandi
í mars 1970 þar sem hann hitti að
máli leiðtoga austur-þýskra
kommúnista, Willi Stoph. Hegðun
Brandts þar er dæmigerð fyrir
sinnaskipti hans. Mikill fjöldi
fólks hafði safnast saman til að
sjá þann mann sem í þeirra aug-
um var hetja Vesturlanda, tákn
þess Þýskalands þar sem lýðræði
ríkir og vonar um lausn úr fjötr-
unum. Jafnvel hin þaulreynda
lögregla Austur-Þjóðverja gat
ekki haldið aftur af mannfjöldan-
um; er þeir nafnarnir Brandt og
Stoph komu að hótelinu þar sem
kanslarinn bjó brustu öll bönd og
fagnandi mannhópurinn um-
kringdi hann hrópandi: „Willy!
Willy!“ og til að ekki færi milli
mála við hvorn valdsmanninn
væri átt var íirópað: „Willy
Brandt\ Willy Brandt\“
Varla er unnt að ímynda sér
skýrari og skorinorðari yfirlýs-
ingu um þær tilfinningar sem búa
í brjóstum Austur-Þjóðverja og þá
virðingu sem borin var fyrir þá-
verandi kanslara Vestur-Þýska-
lands. En „hinn nýi“ Brandt brást
við á annan hátt en „hinn gamli"
Brandt hefði væntanlega gert. í
stað þess t.d. að ávarpa mann-
fjöldann yppti hann öxlum og
gekk greitt inn í gistihúsið án þess
að mæla orð af vörum. Síðar lét
hann að vísu sjá sig í glugga hót-
elherbergisins, en þá var hann
líka þögull og hreyfingarlaus.
Á meðan á viðræðum leiðtog-
anna stóð notaði Stoph tækifærið
til að flytja langa tölu um vammir
Vesturlanda og Brandts sjálfs, en
í svarræðu sinni sá Brandt ekki
ástæðu til að óska eftir afsökun-
arbeiðni né heldur að hrekja
ósannindi kommúnistaleiðtogans.
Hann áréttaði aðeins góðan vilja
sinn og áhuga á frekari viðræðum:
engin yfirlýsing var gefin um
grundvallarsjónarmið Vestur-
Þjóðverja, réttmætar kröfur eða
siðferðilegan rétt. Hinn „lýðræð-
issinnaði andkommúnisti" sjötta
áratugarins virtist horfinn af
sjónarsviðinu og í stað hans kom-
inn sáttasinni, sem alla áherslu
lagði á samninga, viðræður, mála-
miðlun, nánast hvaða verði sem
slíkt yrði keypt. Sjálfur kjarni
ágreinings valdamanna í austur-
og vesturhluta Þýskalands, sund-
urlimun ríkisins, virtist orðinn að
aukaatriði.
Bætt samskipti við kommún-
istaríkin var loks orðin slík þrá-
hyggja kanslarans að þegar hon-
um var greint frá því að nánasti
samverkamaður hans, ritari hans
Giinter Guillaume, væri njósnari
Austur-Þjóðverja, neitaði hann að
taka mark á því. Guillaume fékk
því að starfa áfram við hlið kansl-
arans óáreittur um nokkurt skeið.
Sprengjan sprakk ekki fyrr en
síðla í apríl 1974 þegar Guillaume
var tekinn höndum og Brandt varð
nauðugur viijugur að beygja sig
fyrir hinum auðmýkjandi stað-
reyndum og segja af sér embætti
kanslara Vestur-Þýskalands.
Hann var hins vegar áfram for-
maður Jafnaðarmannaflokksins
og er það enn.
„Hvernig gátu þeir gert mér
þetta, eftir allt sem ég hafði gert
fyrir þá?“ er hermt að Brandt hafi
spurt. Að kommúnistar hegði sér
eins og kommúnistar var ekki
lengur sjálfsagður hlutur í augum
þess manns sem fyrir aldarfjórð-
ungi hafði sagt að lýðræði og
kommúnismi gætu ekki þrifist
saman.
Gegn hagsmunum
Vesturlanda
Enda þótt Willy Brandt hafi
hrakist úr embætti kanslara fyrir
áratug er stjórnmálaafskiptum
hans ekki lokið. Sem fyrr segir er
hann formaður flokks jafnaðar-
manna og þar hefur hann skipað
sér í fylkingu hinna róttækari og
m.a. snúist gegn fyrrum samherja
sínum og vini, Helmut Schmidt.
Raunar má segja að það hlutskipti
sem Brandt hefur nú hlotnast hafi
verið það sem hann hafi lengi
m
Herbert Frahm alias Willy Brandt
nokkru áður en hann hélt til Noregs.
þráð. Hann hefur verið formaður
Alþjóðasambands jafnaðarmanna
síðan 1976 og Óháðu alþjóðanefnd-
arinnar um þróunarmál (ICIDI)
frá 1977. Hann segir gjarnan að
raunveruleiki sósíalismans í aust-
urvegi sé ósamrýmanlegur frelsi
og réttlæti, en ekki verður séð að í
störfum sínum fyrir þessi samtök
hafi hann eflt vestræna hagsmuni
og þær siðferðishugmyndir sem
hann segist hafa að leiðarljósi,
þvert á móti hefur hann gengið
erinda andstæðinganna. I starfi
sínu sem formaður Alþjóðasam-
bands jafnaðarmanna hefur hann
t.d. margsinnis lýst stuðningi við
ólýðræðislegar og andvestrænar
hreyfingar s.s. einræðisstjórn
Sandinista í Nicaragua og skæru-
liða kommúnista í E1 Salvador.
Eina undantekningin frá þessu
sem vert er að nefna er stuðningur
hans við Mario Soares og jafnað-
armannaflokk hans í Portúgal
1974—1975, sem átti þátt í að
hindra valdarán kommúnista í
landinu.
Óháða alþjóðanefndin um þró-
unarmál var sett á fót fyrir nokkr-
um árum til að rannsaka orsakir
örbirgðar í „þriðja heiminum"
svonefnda og gera tillögur um
hvernig bæta megi úr. Niðurstöð-
ur nefndarinnar voru gefnar út á
bókinni Norður-Suður fyrir fjór-
um árum og ganga venjulega und-
ir nafninu Brandt-skýrslan\ þar er
lítinn vott af frumiegri hugsun að
finna: Vesturlönd eru talin bera
ábyrgð fátækt „suðurþjóða", og í
nefndarálitinu er varað við því að
ef fjármagnskerfi heimsins verði
ekki endurskipulagt sé ekki unnt
að hindra að óeirðir og styrjaldir
brjótist út. Á þessum vettvangi er
afstaða Brandts enn andstæð
hagsmunum frjálsra Vesturlanda,
því miðstýrt alþjóðlegt fjár-
magnskerfi felur í sér að markaðs-
frelsi, sem er forsenda einstakl-
ingsfrelsis, er lagt fyrir róða.
Enn er að nefna aðild Brandts
að hinum svokölluðu „friðarhreyf-
ingum" í Evrópu, en hann var
fremstur í flokki þeirra jafnað-
armanna í Vestur-Þýskalandi sem
börðust gegn uppsetningu meðal-
drægra bandarískra kjarnorku-
flauga í landinu, flauga sem sam-
herji hans og eftirmaður á kansl-
arastóli, Helmut Schmidt, hafði
óskað eftir til mótvægis við
SS-20-kjarnorkuflaugar Sovét-
manna sem beint er að stórborg-
um álfunnar.
Harmsaga
Ástæða er til að harma sinna-
skipti Willy Brandts, manns sem
öllum ber saman um að er einkar
geðfelldur og glæsilegur á velli og
vakti miklar vonir í upphafi
stjórnmálaferils síns. Hann hóf
feril sinn að styrjöldinni lokinni
sem jafnaðarmaður sannfærður
um að siðferðisviðhorf lýðræðis-
legs sósíalisma og stjórnmála-
hagsmunir Þýskalands leiddu af
sér samstöðu með Vesturlöndum
og andspyrnu gegn útþenslustefnu
Sovétmanna, en breyttist síðan í
formælanda hlutleysisstefnu, sem
vart er unnt að segja að geri upp á
milli austurs og vesturs. Það er
kaldhæðnislegt að svo virðist sem
upptök sinnaskipta hans í stjórn-
málum megi rekja til djúpra
vonbrigða með vanmátt og vilja-
leysi forystumanna í Bandaríkj-
unum andspænis yfirgangi komm-
únista í Berlín. En — og það skipt-
ir meginmáli — þótt sá veikleiki
kunni að vera ástæðan getur hann
ekki verið afsökun fyrir að bregð-
ast skyldu sinni.
GIM tók saman og byggði einkum á grein David
(Jress: „Whatever Happened to Willy Brandt?“ í
tímaritinu ('ommenlsry í júlí 1983. Einnig stuóst
vió greinar í The German Tribune og The Times
í desember 1983 og janúar 1984.
Willy Brandt ásamt síðari konu sinni, Brigitte, sem hann kvæntist nokknim
dögum fyrir sjötugsafmæli sitt í desember á síðasta ári. Sjálf er hún aðeins
37 ára að aldri.
Brandt með John F. Kennedy Bandaríkjaforseta við Berlínarmurinn 1962 þegar hinn síðarnefndi mælti hin frægu
orð: „Ich bin ein Berliner“.
FASTIIR
PjJNKTUR
IFERÐÆ
LAGINU
Hvort sem þið eruð á
hraðferð eða viljið slappa
af þá er Þyrill upplagður
áningastaður sem öll fjöl-
skyldan getur sætt sig
við.
Þar fæst allt frá ein-
földu viðbiti upp í gimi-
legan veislumat.
Á Þyrli má ennfremur
fá ýmiss konar smá-
varning sem ferðalögum
fylgir.
Veitingastofan
Þyríll
Opið frá kl. 8:00 til 23:30
Sími 93-3824
>
C
A