Morgunblaðið - 10.08.1984, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. ÁGÚST 1984

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 275 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 25 kr. eintakið.
Deilt um
geimviðræður
Síðan 29. júní síðastliðinn
hafa skeyti gengið á milli
Moskvu og Washington um
það, hvort risaveldin gætu sæst
á skilyrði er gerðu þeim kleift
að hefja samningaviðræður um
takmörkun vígbúnaðar í
geimnum, þar á meðal á vopn-
um sem geta grandað gervi-
tunglum. Sovétmenn áttu
hugmyndina að því að til slíkra
viðræðna yrði efnt og vörpuðu
henni fram skömmu eftir að
Bandaríkjamenn gerðu vel-
heppnaða tilraun og skutu
niður eldflaug yfir Kyrrahafi,
tilraun sem lýst hefur verið
með þeim orðum að þar hafi
tekist að stöðva kúlu með ann-
arri kúlu. Líklegt er að við-
brögð bandarískra stjórnvalda
við hugmyndinni um geimvið-
ræður hafi komið Kremlverj-
um á óvart, því að skömmu eft-
ir að henni var hreyft bárust
fréttir um jákvæðar undirtekt-
ir Ronald Reagans, Banda-
ríkjaforseta, og manna hans.
Þar með hófst áróðursstríð
sem enn er ekki til lykta leitt
en flestir telja nú líklegt að
endi með því að ekki verði efnt
til geimviðræðna í Vínarborg
18. september næstkomandi.
Tónninn í þessu áróðurs-
stríði hefur harðnað eftir því
sem lengra er um liðið frá því
að Sovétmenn vörpuðu hug-
myndinni fyrst fram. Þótt sov-
ésk stjórnvöld séu alkunn fyrir
að kúvenda í afstöðu til er-
lendra ríkja eða ráðamanna er
ósennilegt miðað við haturs-
áróðurinn í garð Reagans að
það hafi nokkurn tíma vakað
fyrir þeim að setjast til afvopn-
unarviðræðna við fulltrúa hans
fáeinum mánuðum fyrir for-
setakosningarnar í nóvember
og þar með svipt andstæðinga
hans þeirri röksemd að Reagan
verði að fella því að annars sé
heimsfriðnum ógnað vegna
herskárrar stefnu hans. Með
hugmyndinni um geimviðræð-
urnar hafa Sovétmenn beint
athyglinni frá þeirri staðreynd,
að það eru þeir sem gengu frá
samningaborðinu í kjarnorku-
viðræðum risaveldanna og það
eru Kremlverjar en ekki hús-
bændurnir í Hvíta húsinu sem
neita statt og stöðugt að taka
þráðinn upp að nýju í viðræð-
um um takmörkun kjarnorku-
vopna.
Fyrir viku lét Robert
McFarlane, ráðgjafi Reagans
um öryggismál, orð falla á
þann veg, að Sovétmenn hefðu
hvað eftir annað rangtúlkað
afstöðu Bandaríkjastjórnar til
geimviðræðnanna. Gaf hann til
kynna að hugur hefði aldrei
fylgt máli hjá Sovétmönnum í
tillögugerð þeirra um geimvið-
ræðurnar. Ummæli þessi sýna
hvernig áróðursstríðið hefur
þróast. Ásakanir ganga á víxl
eftir því sem nær dregur hin-
um áður umsamda fundardegi,
18. september.
Hvort sem það tekst í þessari
lotu eða ekki að koma full-
trúum risaveldanna að samn-
ingaborðinu um afvopnunar-
mál er ljóst að ekki verður
lengi enn stætt á því fyrir
Kremlverja að þyrla um áróð-
ursmoldviðri um þessi mál í
þeirri von að þeim takist eins
og svo oft áður að rugla Vest-
urlandabúa í ríminu. Athygl-
isvert er að friðarhreyfingarn-
ar hafa látið minna til sín
heyra eftir því sem sovéska
áróðursstaðan versnar.
Kertaverk-
smiðja í Vest-
mannaeyjum
IMorgunblaðinu fyrir
skömmu lýsti Sigurfinnur
Sigurgeirsson, formaður
stjórnarnefndar Fram-
kvæmdasjóðs fatlaðra, því hve
víða sjóðurinn hefur orðið að
liði í samræmi við þann tilgang
sinn að bæta aðstöðu fatlaðra
til náms og vinnu.
Jafnframt hefur verið skýrt
frá framkvæmdtrm við kerta-
verksmiðju í Vestmannaeyjum
þar sem stofna skal verndaðan
vinnustað fyrir fatlaða. Ekki er
vafi á því að þessi verksmiðja á
eftir að þjóna Vestmanneying-
um vel. A hinu er þó þörf að
vekja athygli sem fram hefur
komið hér í blaðinu, að hætta
er á því að þessi verksmiðja
spilli fyrir kertagerð sem þegar
er í landinu ef verðlagningu á
vöru hennar verður hagað með
þeim hætti að verð hennar til
neytenda ráðist ekki af kostn-
aðinum við framleiðsluna.
Með margvíslegum hætti er
stuðlað að því að skapa fötluð-
um vinnu meðal annars við
kertagerð á vegum einkaaðila.
Fjárveitingar úr opinberum
sjóði til verndaðra vinnustaða
mega ekki verða til þess að
kippa grundvellinum undan
einkaframtaki á þessu sviði
sem gefið hefur góða raun.
„Akureyri er móts:
fálkaáhugamanna
— segir í vinnu-
skýrslu y-þýsku
tollgæslunnar
„Akureyri er mótsstaöur fílka-
áhugamanna í maí,“ segir í vinnu-
skýrslu sem gerð var ■ sumar í sam-
bandi við fjöldahandtökur og meiri-
háttar rannsókn á fuglaþjófnuðum og
smygli í Norður-Amerfku. Otto
Scheglmann, starfsmaður vestur-
þýsku tollgæslunnar í Niirnberg, las
lítið eitt upp úr skýrslunni fyrir blm.
Mbl. en vildi ekki láta hana af hendi.
Of mörg nöfn v-þýskra borgara koma
við sögu til að láta óviðkomandi hnýs-
ast í skýrsluna. Margir merkir menn
og prófessorar í N-Ameríku og V-Evr-
ópu eru nefndir I sömu andránni og
ófinni pappírar og frœgir skúrkar.
Scheglmann hefur unnið um árabil að
því að hafa hendur í hári dýraþjófa og
-smyglara og vonast til að starfið fari
nú loks að skila tilætluöum árangri.
Kunningi hans og mikill fálkaáhuga-
maður, sem er reyndar sjálfur nefndur
í skýrslunni, er þó ekki svo viss um
það. „Þetta eru alltof miklir menn,
með góð sambönd, til að þið getið haft
hendur í hári þeirra,“ sagði hann.
AUir fálkaáhugamenn eru ekki
þjófar og smyglarar. Sumir elska
náttúruna og geta unnt fuglunum
friðsældar. En aðrir þurfa endilega
að eignast þá og íslandsfálkinn er
gersemi sem afar margir hafa auga-
stað á. Fálkarnir eru tamdir og not-
aðir til veiða. Islandsfálkinn og
bræður hans, sem halda til í freð-
mýrum, heiðum og fjalllendi, og
verpa utan íslands á Grænlandi, í
Norður-Skandinavíu, norðurhéruð-
um Sovétríkjanna og Kanada og í
Alaska, þykja einkar merkilegir
fyrir fegurð sína, frábæra sjón, hún
er sögð 300% betri en mannsins, og
flughraða, en þeir geta flogið bæði
lóðrétt og lárétt á 300 km hraða.
Þeir reyna að koma bráðinni á óvart
og grípa hana eða slá með klónum.
Síðan standa þeir rólegir yfir rotað-
ri eða dauðri bráðinni og bíða
nokkra stund áður en þeir byrja að
snæða. Tamdir fuglar eru látnir
standa á hanskaklæddri hendi hús-
bóndans á veiðum með litla leður-
hettu á hausnum. Hettan er tekin af
þegar húsbóndinn kemur auga á
bráðina og fuglinn er sendur á eftir
henni á miklum hraða. Bráðin er
síðan tekin af fuglinum á meðan
hann stendur og hreykir sér yfir
henni og honum gefið eitthvað ann-
að að éta í staðinn.
„Menn hafa frá fornu fari tamið
fálka og ýmsa aðra ránfugla og not-
að þá til veiða," segir í Fuglum, 8.
riti Landverndar frá 1982. „Var
íþrótt þessi mjög vinsæl meðal höfð-
ingja í Evrópu fyrr á öldum og var
íslenski fálkinn mjög eftirsóttur.
Útflutningur fálka hófst þegar á
þjóðveldisöld, og má geta þess að í
lögbókinni Grágás er ákvæði þess
efnis að bannað sé að taka fálka í
annars manns landi.“
Konungur sló eign
sinni á fálka
„I byrjun 16. aldar sló konungur
eign sinni á alla fálka hér á landi og
seldi fálkatökuna á leigu, og urðu
fálkar þannig allnokkur tekjulind
fyrir dönsku krúnuna. Á 17. öld fór
konungur sjálfur að annast fálka-
tökuna. Gaf hann öðrum þjóðhöfð-
ingjum Evrópu og Norður-Áfríku ís-
lenska fálka í vináttuskyni, og þar
sem fálkarnir voru mikils metnir
nutu Danir góðs af. Sem dæmi má
nefna að á 18. öld herjuðu sjóræn-
ingjar frá ströndum Norður-Afríku
á mörg á skip sem sigldu um Mið-
jarðarhaf, dönsk skip fengu þó að
sigla óáreitt, því að Danakonungur
sendi furstum og soldánum Norð-
ur-Afríku iðulega íslenska fálka að
gjöf.
Um miðja 18. öld náði fálkatakan
hér á landi hámarki. Voru þá fluttir
út til Danmerkur 100—200 fálkar á
ári hverju um 20 ára skeið. Áhugi á
veiðum með fálkum minnkaði mjög
í Evrópu er leið á 18. öldina, og lagð-
ist hin konunglega fálkataka hér á
landi niður skömmu eftir aldamótin
1800. Eitthvað mun þó hafa verið
um að útlendir menn kæmu hingað
á 19. öld í fálkaleit. Á síðari hluta
19. aldar fór mjög að bera á útlend-
um söfnurum hérlendis. Ferðuðust
þeir um landið og söfnuðu eggjum
og hömum fugla. Sóttust þeir mikið
eftir fálkum, þar sem þessi tegund
er ekki í Evrópu að Norður-Skandi-
navíu undanskilinni. í byrjun 20. al-
dar töldu menn að fálkum hefði
Uppstoppaður íslandsfálki með
dauða rjúpu í klónum fyrir framan
mynd af mesta veiðimanni 18. aldar-
innar, Fredrich Karli Wilhelm,
markgreifa. Hann hafði alltaf 12 ís-
landsfálka í fór með sér á veiðum.
Myndin er tekin í stofu Hiebelers,
fálkaáhugamanns.
fækkað svo mjög að ástæða væri til
að friða þá algerlega og 1919 sam-
þykkti Alþingi lög þess efnis.
Árið 1930 var friðuninni aflétt og
á næstu 10 árum komu hingað
nokkrir útlendir leiðangrar til að ná
í lifandi fálka. Einnig munu inn-
lendir menn hafa stundað fálkaveið-
ar og flutt út fugla. Mestu máli
skipti þó, að á þessum árum urðu
stoppaðir fálkar vinsælir sem stofu-
stáss. Var mikið um að menn skytu
fálka og létu stoppa upp og því mið-
ur er þetta leiða og löglausa athæfi
enn stundað, þó í miklu minna mæli
sé. Árið 1940 var fálkinn friðaður á
ný og hefur hann verið það æ síðan."
(Bls. 170—171, Fuglar, rit Land-
verndar 8,1982.)
Þýski markgreifinn Friedrich
Karl Wilhelm er sagður hafa verið
besti veiðimaður Evrópu á 18. öld.
Hann átti tólf íslandsfálka sem
fylgdu honum á veiðar. Almennur
áhugi á veiðum með fálkum í Þýska-
landi var þó ekki mikill og það var
ekki fyrr en árið 1923 að fyrsta
Samband þýskra fálkafélaga var
stofnað í Leipzig. Á þessum árum
mátti hver sem er hjálpa sér sjálfur
um ránfugl í þýsku náttúrunni.
Háttsettir menn í kringum Hitler
höfðu mikinn áhuga á fálkum og
Hermann Göring hafði sitt að segja
um lög og reglur fálkaáhugamanna.
Fálkaleiðangur Hermann
Göring-stofnunarinnar
Stofnun, sem var nefnd í höfuðið
á honum, Herman Göring Stiftung,
gerði út leiðangur til íslands árið
1937 til að kynna sér aðstæður fálk-
ans. Dr. Heins Bruhl skrifaði rit-
gerð um ferðina og hún var gefin út
í bók sem er prýdd fálkamyndum
eftir Renz Waller, stofnanda Sam-
bands fálkafélaga og uppáhaldsmál-
ara Hitlers. Á titilblaði segir „Falk-
en Heil — Heil Hitler" og síðan seg-
ir frá ferðinni með Dettifossi til Ak-
ureyrar og hættunni á að þessi
merki fugl, sem var enn í skjaldar-
merki landsins, myndi deyja út ef
hann yrði ekki friðaður á ný. Lifn-
aðarháttum hans er lýst, lagt til að
stjórnvöld leyfi takmarkaðan út-
flutning á honum í vísindalegum til-
gangi og setji lög varðandi rjúpuna,
sem er mikilvæg fæða fyrir fálkann.
— Nasistar héldu heimssýningu I
Berlín árið 1937. Þar var Islands-
fálkinn Elbis til sýnis og flaug gest-
um til skemmtunar. Hann stendur
nú uppstoppaður á vegg 1 skrifstofu
fálkaáhugamannsins Hort Niesters
en hann á einnig fyrsta eintakið af
ritgerðinni um Islandsferðina, auk
fjölda annarra gamalla gripa úr
safni Renz Wallers.
Ungur förufálki situr með leðurhettu á hausnum á hanskaklæddri hönd
eiganda síns, Josefs Hiebelers. Það er verið að temja fálkann fyrir veiðar.