Morgunblaðið - 10.08.1984, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. ÁGÚST 1984
Minning.
Þuríður Þorvalds-
dóttir hjúkrunarkona
Fædd 5. desember 1896
Dáin 2. ágúst 1984
Þeir eru áreiðanlega margir,
sem geyma frá bernskuárum
minningu um fullorðna, sem með
framkomu sinni og viðmóti vöktu
virðingu barnsins.
Þuríður Þorvaldsdóttir, skóla-
hjúkrunarkona í Miðbæjarskólan-
um, var þannig kona.
Það var vart hægt að hugsa sér
að nokkurt barn gerði sér dælt við
hana, þó voru innan vébanda skól-
ans, við upphaf heimsstyrjaldar-
innar síðari, tápmiklar stelpur og
fyrirferðamiklir strákar, nú orðið
ráðsett miðaldra fólk, jafnvel
framámenn í samfélaginu. Skóla-
hjúkrunarkona, hafði þann starfa,
ásamt ólafi Helgasyni skólalækni,
að fylgjast með líkamlegum
þroska okkar barnanna. Það var
ekki svo lítið verk, skólinn var
fjölmennur, það þurfti að mæla
okkur og vega, skoða hár okkar oft
og vel og fylgjast með að við tækj-
um eðlilegum framförum. Svo
voru auðvitað ótal atvik sem urðu
þess valdandi að leita þurfti hjálp-
ar Þuríðar, hún hreinsaði og batt
um sár, og setti á okkur ótal
plástra, vegna smávægilegra
meiðsla sem urðu í leik í frímínút-
um.
Þuríður skólahjúkrunarkona
var virðuleg þar sem hún gekk
léttstíg um ganga skólans, klædd
búningi og með hvítan stífaðan
höfuðbúnað hjúkrunarkvenna.
Við endurnýjuð kynni á fullorð-
insaldri fann undirrituð enn til
sömu tilfinninga í návist Þuríðar
— og skyldi nú hvers vegna. Hún
hafði til að bera óvenjulega hátt-
vísi, sem prýtt hefði hverja hefð-
arkonu, og hógværð þess, sem
beinir sjónum sínum yfir dægur-
þras og hégóma. Hún var sann-
kölluð „dama“. Dagstund á heimili
þeirra systra, í vetur sem leið,
verður lengi minnisstæð. Þær
kunnu því báðar vel að vera
gestgjafar, vera veitendur.
Erindi mitt við Þuríði var að
leita upplýsinga um tildrög þess
að tekin var upp lýsisgjöf til barna
í Miðbæjarskólanum í byrjun
vetrar árið 1939.
Undan þeirri kvöð, að láta hella
upp í sig lýsi úr hvítri glerkönnu,
komst ekki nokkur maður, nema
komið væri með skriflegt vottorð
um lýsistöku heima.
Það var ekki komið að tómum
kofunum þegar Þuríður var spurð,
minni hennar var óbrigðult og
sannreynt þegar flett var þeim ör-
fáu skjölum, sem finnanleg voru
um þau mál.
Oft er lengra liðið á æviskeiðið
en ætlað er, og hér fór, eins og svo
oft, að næsti fundur var dreginn of
lengi.
Það er eftirsjá að þeirri vitn-
eskju, óskráðri, sem Þuríður bjó
yfir um afkomu reykvískra heim-
ila á þeim þrengingartímum, í
byrjun fjórða áratugarins, þegar
heimskreppan náði alla leið
hingað norður undir íshaf. Þá kom
það í hlut Þuríðar að veita ráðgjöf
um hvað börn þyrftu mest á því að
halda, að þeim væri séð fyrir
heitri máltið á vegum skólans. Það
er jafnan gott góðra að minnast.
Það er eftirsjá að heiðurskon-
unni Þuríði Þorvaldsdóttur.
B.I.
Svo hefur verið sagt, að á ís-
lensku séu orð til „yfir allt sem er
hugsað á jörðu“. Má vera að svo
sé, en oft verður orðs vant er vinir
hverfa, og svo fór mér, er ég
heyrði andlát vinkonu minnar,
Þuríðar Þorvaldsdóttur hjúkrun-
arkonu. Hún var mér einna hug-
þekkust af öllum er ég hefi kynnst
á langri ævi. Raunar gat maður
búist við þessum fréttum, því um
nokkurt skeið var hún sjúk, þó
hún léti lítt á því bera og síðast lá
hún helsjúk á Landakotsspítala,
þar til yfir lauk.
Kynni okkar urðu fyrst er ég
kom í Miðbæjarskólann og hóf þar
störf árið 1930. Var hún þar
hjúkrunarkona við skólann, og
urðu kynni okkar fljótt náin. Það
voru mikil viðbrigði að koma úr
heimangönguskóla í sveit, þar sem
ég gat hæglega kynnst heimilum
barnanna, og koma svo í yfirfullan
barnaskóla höfuðborgarinnar.
Naut ég þá ágætrar upplýsingar
Þuríðar um margt er viðkom
börnunum og þekkti hún vanda-
mál heimilanna. Voru þá erfið ár
hjá mörgum, atvinna stopul og
vöntun á ýmsu sem börnin þurftu
og nú þykir sjálfsagt. Þurfti þá oft
að leita til hjúkrunarkonunnar og
viðbrögð hennar, víðsýni og
hjartahlýja bættu oft úr brýnustu
þörf. Menntun hennar og lífsskoð-
un gáfu henni innsæi í lífskjör
annarra og að finna til með þeim
sem minna máttu sín. Munu
margir minnast hennar með
þakklæti frá þeim árum. Sumarið
1931 var Þuríður forstöðukona
barnaheimilis er rekið var í
Hveragerði og vann ég þar líka
ásamt fleiri konum. Kom þar
glöggt í ljós þekking hennar og
skilningur á barnseðlinu, eins og
alltaf áður. Svo glögg var hún og
minnug, að hún mundi nöfn barn-
anna, er þar voru um sumarið,
alltaf síðan og fylgdist með hver
framtíð þeirra flestra varð.
Auk þess að vera afbragðs full-
trúi í sinni stétt, var hún virkur
þátttakandi í ýmsum félögum,
einkum kvenfél. Hvítabandum og
var lengi í stjórn þess. Vann hún
þar sem alls staðar mikið og
óeigingjarnt starf, ekki síst þegar
félagið sá um sjúkrahúsið og síðar
ljósastofuna, er félagið rak í mörg
ár. Hreinskilin og ákveðin var hún
í skoðunum og allir báru traust til
hennar, er til þekktu. Oft var kom-
ið á Öldugötu 55 og rætt um mál-
efni félagsins, enda var frú Þóra
Erlendsdóttir, er bjó í sama húsi,
mágkona þeirra systra, formaður
félagsins um árabil. Eru mér
minnisstæðir slíkir fundir, þar
sem rædd voru vandamál líðandi
stundar, og vinsemd og veitingar
áttu ekki sinn líka.
Nú er stórt skarð komið í fjöl-
skylduhópinn, sterk stoð fallin
fyrir sigð dauðans. Fyrir þeim
beitta ljá verða allir að falla, fyrr
eða síðar, og gagnar lítt að kvarta.
En þegar mikilhæfir og hjarta-
hreinir einstaklingar hverfa, verð-
ur óneitanlega eyða í tilverunni
sem ekki fyllist upp og mest hjá
þeim er næst standa.
Arndísi, systur Þuríðar, sem
alltaf var með henni, Jónu, mág-
konu þeirra, sem reyndist þeim
systrum skjöldur og skjól, og öll-
um öðrum aðstandendum sendi ég
mínar innilegustu samúðarkveðj-
ur. Og þó að harmur sé sár, er bót
í máli að „þegar bilar þrótturinn
og þrjóta ævisögur, eftir kemur
eilífðin, yndisleg og fögur“. Og svo
mun fara, því Þuríður var trúuð
kona og átti sér örugga von um
annað líf.
Blessuð sé minning hennar.
Helga S. Þorgilsdóttir
Okkar trygga og dugmikla fé-
lagssystir Þuríður Þorvaldsdóttir,
fyrrverandi hjúkrunarkona, er
látin. Hún fæddist 5. desember
1896 og var því á 88. aldursári er
hún lést 2. ágúst sl. Þrátt fyrir
langt æviskeið fannst okkur sem
umgengumst hana aldurinn ótrú-
legur, svo mikill var kjarkur henn-
ar, dugnaður og ósérhlífni til hins
siðasta, þegar félag okkar, Hvíta-
bandið, átti í hlut.
óskipt og ákveðin vann hún alla
tíð að ýmsum mannúðarmálum og
mátti ekkert aumt sjá án þess að
reyna úr að bæta.
Segja má að hún hafi verið einn
af máttarstólpum okkar fámenna
félags, Hvítabandsins, í þau rúm
50 ár sem hún starfaði þar að fé-
lagsmálum. Á 75 ára afmæli fé-
lagsins, árið 1970, var hún því
kjörin heiðursfélagi. Var það
sannarlega verðskuldað.
Lengi starfaði hún í nefndum
innan félagsins og utan, var
endurskoðandi þess árum saman
og sat sem fulltrúi á fundum
Bandalags kvenna í Reykjavík, svo
eitthvað sé nefnt.
Þuríður var einstök hannyrða-
kona og fór mikill hluti verka
hennar á basara, sem haldnir voru
til fjáröflunar í þágu liknarmála.
Hvítabandið var henni mjög
hjartfólgið og sótti hún fundi þess
alla tíð meðan hún mátti og eru
því margar minningar um gott og
fagurt við það tengdar.
Þuríður var nett kona og ekki
var hún gustmikil, en hvar sem
hún fór munaði um hana. Því var
hennar saknað þá sjaldan hún gat
ekki verið með okkur. Hún hafði
yfir sér sérstakan blæ, fágaða
framkomu og háttvísi. Návist
hennar var þægileg, upplyftandi,
mannbætandi.
Það er vissulega sárt að skynja
að ævistund þeirra, sem við höfum
dáð og átt langa samleið með, sé
liðin, en „kynslóðir koma, kynslóð-
ir fara“. Það er lögmál lífsins.
Þegar merku mannlífi lýkur verð-
ur eftir eyða í hugum þeirra er til
þekktu, sem ekki verður uppfyllt
og svo er nú.
Á kveðjustund sendum við
Arndísi systur hennar, mágkon-
um, bræðrabörnum og öðrum að-
standendum Þuríðar, hugheilar
samúðarkveðjur. Hinni látnu
sómakonu þökkum við langa og
eftirminnilega samfylgd og biðj-
um Guð að blessa hana.
Hvítabandskonur
Þeim fækkar óðum, sem fædd-
ust kringum aldamótin og lifað
hafa ein stærstu breytingaskeið í
lífi íslendinga á liðnum öldum,
vélvæðingu fiskiskipaflotans i
byrjun aldarinnar og uppbygg-
ingarstarfið fyrir og eftir síðari
heimsstyrjöldina, m.a. byggingu
bæja og borgar svo og uppbygg-
ingu heilbrigðisþjónustunnar.
Þessi kynslóð hóf líf sitt við lífs-
hætti, sem tíðkazt höfðu til sveita
á fslandi um aldir og lýkur ævi
sinni í borgarmenningu nútímans.
Hún lifði við upphaf fullorðinsára
sinna, að þjóðin varð sjálfstæð og
síðar lýðveldi og sá uppskeru
lífsstarfs síns í heilbrigðri og vax-
andi þjóð, sem á flestum sviðum
hefur tileinkað sér það bezta í
þekkingu og tækni, sem völ er á.
Föðursystir mín, Þuríður Þor-
valdsdóttir, sem þúsundir Reyk-
víkinga þekktu undir nafninu Þur-
íður hjúkrunarkona, á þeim tíma
er hún var skólahjúkrunarkona
við Miðbæjarskólann og síðar
Melaskólann, var ein af þessari
kynslóð. Hún vissi hvað tímanum
leið, þegar hún fyrir sex vikum
lagðist inn á Landakotsspítala og
sá gamla hópmynd af læknunum,
sem hún hafði starfað með, hafði
hún á orði, að þeir væru allir farn-
ir. Eftir langan starfsdag þráði
hún hvíldina og hún hlaut hana 2.
ágúst síðastliðinn.
Þuríður var fædd 5. desember
1896 að Brjánslæk á Barðaströnd,
dóttir séra Þorvaldar Jakobsson-
ar, sem þá var prestur þar, sonar
Jakobs Finnbogasonar, síðast
prests á Steinnesi og Þuríður
Þorvaldsdóttur frá Holti, og konu
hans Magdalenu Jónasdóttur,
dóttur Jónasar Jónssonar, út-
vegsbónda og hreppstjóra á Hall-
bjarnareyri í Eyrarsveit, Snæ-
fellsnessýslu, og Katrínar Bergs-
dóttur, konu hans. Þuríður var
fjórða barn foreldra sinna af
þeim, sem upp komust, en þau
voru auk Þuríðar: Finnbogi Rútur,
verkfræðingur og síðar prófessor,
Guðný, ritari bæjarstjórans í
Reykjavík, Jórunn, handavinnu-
kennari, Arndís, kaupkona, og
Búi, mjólkurfræðingur. Af þeim
systkinum eru nú öll látin, nema
Arndís. Af uppeldis- og fóstur-
systkinum lifir einnig Vigdís
Andrésdóttir. Árið sem Þuríður
fæddist varð faðir hennar prestur
í Sauðlauksdal og þar ólst hún upp
í hópi systkina og fóstursystkina.
Heimilið var alla tíð mannmargt.
Hjá foreldrum sínum hlaut hún
alhliða menntun bæði til hugar og
handar. Hún gekk til vinnu með
starfsfólkinu, las þar námsefni til
gagnfræðaprófs, nam handavinnu
og hljóðfæraleik hjá móður sinni,
en á heimili foreldra hennar hlaut
fjöldi ungmenna, bæði piltar og
stúlkur, góðan undirbúning undir
lífið, sumir til stúdentsprófs.
Árið 1914 fór Þuríður til
Reykjavíkur og þrjú næstu árin
sótti hún námskeið í handavinnu
og tungumálum, en vann fyrir sér
með húshjálp. Um 1923 hóf hún
ásamt Idu Gisladóttur, frænku
sinni, hjúkrunarnám á Vífilsstöð-
um. Fyrsta árið var þeim mikil-
reynsla. Menn stóðu þá máttlitlir
gagnvart berklunum. Sagði Þuríð-
ur stundum frá því, að af um 200
sjúklingum, sem þá dvöldust á
sjúkrahúsinu, voru flestir dánir
eftir tvö ár. Þær frænkur veiktust
báðar. Önnur varð að hætta námi
í bili, en Þuríður yfirvann sjúk-
dóminn og hélt áfram námi á ýms-
um sjúkrahúsum landsins, þar á
meðal Farsóttarhúsinu í Reykja-
vík, og Sjúkrahúsinu á ísafirði. Á
þessum árum eignaðist Þuríður
góða vini í hjúkrunarstétt og hélzt
sú vinátta meðan líf þeirra entist.
Ásamt læknum landsins mynduðu
hjúkrunarkonur baráttusveit fyrir
lífi og heilsu þjóðarinnar. Þetta
var og er barátta upp á líf og
dauða, þar sem enginn mátti hlífa
sér og gengið var hart fram í kröf-
um um fyrirbyggjandi aðgerðir,
fyrst og fremst í almennu hrein-
læti og síðar bólusetningu svo og
heilbrigðum lífsháttum og hjúkr-
un. í samvinnu þessa fólks og
þjóðarinnar hafa verið unnir stór-
ir sigrar í heilbrigðismálum henn-
ar. Þuríður fór til Kaupmanna-
hafnar 1926 og ári síðar lauk hún
þar hjúkrunarkvennanámi við
Ringshospital. Við tók fjögurra
mánaða framhaldSnám í farsótt-
arhjúkrun við Blegdamshospital í
Kaupmannahöfn. En 1927 snéri
hún aftur til íslands og réðist þá
hjúkrunarkona að Kleppsspítalan-
um. Árið 1930 sótti hún meðal
annars hjúkrunarkvennaþing í
Finnlandi. Meginhluta starfsævi
sinnar eða frá 1929—1963 var hún
skólahjúkrunarkona, fyrst við
Miðbæjarskólann og síðar Mela-
skólann í Reykjavík eins og fyrr
var greint frá. Þetta starf fól í sér
margvíslega heilsugæzlu, m.a. eft-
irlit með þroska barna, bólusetn-
ingu, en einnig heimsóknir á
heimili barna, ef tilefni þótti til.
Til grundvallar lá umhyggjan
fyrir börnunum. Þuríður mundi
fjölda barnanna og fylgdist með
gengi margra þeirra í lífinu. Hún
átti einnig margar góðar minn-
ingar frá samstarfi við kennara og
skólastjóra að ógleymdum skóla-
lækninum.
Á árunum 1931—35 veitti hún
forstöðu á sumrin barnaheimilinu
Egilsstöðum í Hveragerði, sem
Oddfellow-reglan byggði og rak
fyrir 40 börn. Þess má geta, að
þetta barnaheimili varð síðar
barnaskóli í Hveragerði. Á stríðs-
árunum 1940—1945 hafði Þuríður
með höndum eftirlitsstörf með
barnaheimilum Rauða kross ís-
lands fyrir börn í Reykjavík og
Silungapolli, Löngumýri í Skaga-
firði, Staðarfelli í Dalasýsiu og
Hvanneyri í Borgarfirði.
Barnafjölskyldur voru hvattar
til að senda börn sín út á land,
upphaflega vegna loftárásar-
hættu. Þá leysti Þuríður hjúkrun-
arkonur af á sumrin, m.a. var hún
þá forstöðukona á Farsóttarhús-
inu í Reykjavík. Eftir síðari
heimsstyrjöldina sótti Þuríður
þing skólahjúkrunarkvenna á
Norðurlöndum og kynntist þar
starfssystrum, sem hún fékk tæki-
færi til að taka síðar á móti hér.
Þuríður var virk í félagsmálum,
einkum þeim, sem tengdust
heilsugæzlu. Árið 1929 gekk hún í
Hvítabandið, bindindisfélag
kvenna, og vann ötullega að bind-
indis- og heilbrigðismálum í anda
þess. Hún vann á stofnun sjúkra-
húss Hvítabandsins og sat um
skeið í sjúkrahúsnefnd þess, en fé-
lagið rak sjúkrahúsið í 9 ár eða
unz það var afhent Reykjavíkurbæ
1944. Hún var ævifélagi í Rauða
krossi íslands. Þá var hún einn af
stofnendum Krabbameinsfélags-
ins og tók þátt í margs konar
starfi þess. Hún sat einnig fundi
Bandalags kvenna sem fulltrúi
Hjúkrunarkvennafélagsins.
Þuríður hafði mikið yndi af
ferðalögum og á yngri árum fór
hún margar örævaferðir með
Maríu Maack. Hún las jafnan mik-
ið og saumaði. Og ótaldir eru þeir
vinir og vandalausir, sem hún
hjúkraði heima eða vakti yfir á
sjúkrahúsum utan starfstíma.
Sjúka heimsótti hún unz hún lagð-
ist sína síðustu legu.
Þuríður giftist aldrei. Hún og
Arndís, systir hennar, héldu sam-
an heimili lengst af í sama húsi og
foreldrar mínir. Náinn samgangur
og samvinna hefur jafnan verið á
milli heimilanna. Allar hátíðir
áttum við saman frá bernsku til
fullorðinsára. I sameiningu önn-
uðust þær systurnar og móðir
mín, Jóna Erlendsdóttir, afa minn
séra Þorvald allt til síðustu stund-
ar hans.
En móður sína höfðu þær systur
áður annast á heimili sínu til
hinztu stundar. Við bróðurbörn
Þuríðar nutum áhuga hennar og
umhyggju í ríkum mæli. Hún
fylgdist með námi okkar og starfi
og gladdist yfir gæfu okkar. Þessi
umhyggja náði líka til maka
okkar, barna okkar og barnabarna
minna. Þeim öllum fylgja hinstu
blessunaróskir hennar. Það gladdi
Þuríði að bróðurdóttir hennar og
dóttir mín lögðu stund á hjúkrun-
arnám og gerðust hjúkrunarfræð-
ingar. Af lífsreynslu sinni á langri
ævi hafði hún mörgu að miðla og
ógleymanlegar eru þær stundir, er
hún rakti minningar sínar frá
Sauðlauksdal eða úr lífsstarfi
sínu.
Metnaður Þuríðar fyrir hönd
þjóðarinnar' var mikill. Hún
gladdist yfir framförum, en hún
var ekki blind á það, sem miður
hefur farið í lífsháttum þjóðarinn-
ar. Henni sjálfri voru hugstæði
orðin úr 23. Sálmi Daviðs:
„Drottinn er minn hirðir,
mig mun ekkert bresta ...
jafnvel þótt eg fari um dimman dal,
óttast eg ekkert illt, því að þú ert hjá mér,
sproti þinn og stafur hugga mig.
Blessuð sé minning Þuríðar
frænku minnar.
Kristján Búason.
Látinn er virtur borgari í Vest-
urbænum í Reykjavík, Þuríður
Þorvaldsdóttir, hjúkrunarkona,
sem lengst af ævinnar bjó ásamt
eftirlifandi systur sinni Arndísi
og Búa heitnum bróður þeirra og
fjölskyldu hans í húsinu að öldu-
götu 55.
Þuríðar minnist ég fyrst, þegar
við bróðurdóttir hennar, Vigdís
Finnbogadóttir, stunduðum nám í
Landakotsskólanum. Hún hafði þá
og lengi síðan umsjón með heilsu-
gæslu nemenda þar og í Miðbæj-
arskólanum, en Þuríður útskrifað-
ist sem hjúkrunarkona, en það var
starfsheitið þá, frá Rigshospitalet
í Kaupmannahöfn í apríl 1927.
Auk skólahjúkrunarstarfa var
hún lengi starfandi við Klepps-