Morgunblaðið - 09.09.1984, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 1984
105
Parnell, leiðtogi íra, og lögmaður hans, Sir George Lewis, koma til dómhúss-
ins 1889. Le Caron stendur til hcgri.
Sprengjutilræóið í Westminster í maí 1884. Teikningin sýnir skemmdir sem
urðu á Scotland Yard.
Kanadastjórn herlið og fallbyssur
til landamæranna. Hún bað um
sjálfboðaliða til að verja St.
Lawrence-fljót. Lög um bann við
handtökum án dóms og laga voru
felld niður um stundarsakir og
fangelsi fylltust af stuðningsmön-
num Feníana.
Sir John Macdonald forsætis-
ráðherra krafðist þess að Banda-
ríkjastjórn gerði þegar í stað ráð-
stafanir til að stöðva árásina.
Sendiherra Breta í Washington
reyndi að fá Grant forseta til að
skerast í leikinn, en forsetinn
sagði: „Því skyldi ég gera það?
Bretar stöðvuðu ekki „Alabama“.“
Hinn 23. maí 1870 hófst árásin.
Le Caron hafði séð til þess að hún
færi algerlega út um þúfur. Hann
fylgdist með fyrsta áhlaupinu yfir
landamærin frá St. Albans og sá
250 Feníana skotna með byssum,
sem Kanadamenn höfðu komið
fyrir vegna upplýsinga hans.
Hann tók þátt í skyndifundi yf-
irmanna Feníana, sem grátbændu
hann um fleiri byssur, en hann
kvað engar tiltækar. Hann var
með þeim unz þeir gáfust upp og
fór svo með lest til Ottawa, þar
sem hann sagði McMicken að öllu
væri lokið. Daginn eftir gaf Grant
út hlutleysisyfirlýsingu.
Árið 1871 reyndi O’Neill aftur
að ráðast yfir landamærin — nú
frá Pembina, Minnesota. Hann
ætlaði að hjálpa Louis Riel,
frönskum indíána og uppreisn-
armanni, sem hafði myndað
bráðabirgðastjórn í Gary-virki
(nú Winnipeg), með hjálp fyrrver-
andi prests og Feníana, O’Dona-
hue.
Enn lék Le Caron tveim skjöld-
um. Sem hergagnastjóri IRB út-
vegaði hann O’Neill vopn og skot-
færi. Um leið sendi hann Kanada-
stjórn upplýsingar. Árás Feníana
rann út í sandinn — þeir náðu
ekki einu sinni sambandi við Riel.
1872 sættust Bretar við Bandar-
íkjamenn og samþykktu að greiða
3,5 milljónir dala til að bæta tjón
af völdum „Alabama" og annarra
árásaskipa. Bandaríkjastjórn gaf
svo Feníana upp á bátinn.
Hreyfingin leystist upp. Le Car-
on var atvinnulaus, en hjálpaði
O’Neill, sem var niðurbrotinn
maður og drakk sig í hel. Hann
lauk námi í læknisfræði í Detroit
og gerðist læknir í Braidwood,
námabæ í Ulinois. Þar voru marg-
ir frar búsettir og þar sem hann
var frægur Feníani hafði hann
nóg að gera og efnaðist vel.
Parnell studdur
Nú hófst síðari þáttur ferils Le
Carons. Árið 1873 stofnuðu írsk-
ættaðir Bandaríkjamenn nýtt
leynifélag, Clan na Gael. Meðal
stofnenda voru Alexander Sulli-
van, lögfræðingur og stjórnmála-
maður í Chicago, og John Devoy,
blaðamaður í New York. Le Caron
þekkti þá báða og flýtti sér að
ganga í félagið.
Félagið stækkaði ört og teygði
anga sína inn i írsk samtök hvar-
vetna í Bandaríkjunum. Það
stofnaði „skæruliðasjóð" til að
fjármagna ofbeldisverk gegn Bret-
um. Það reyndi að endurvekja
fenianisma á frlandi og útvegaði
fé í því skyni. Sfðan var ákveðið að
styrkja tvo nýja leiðtoga á Irlandi.
Annar þeirra var Charles Stew-
art Parnell, sem hafði stofnað
þingflokk til að krefjast heima-
stjórnar. Hinn var Michael Davitt,
einhentur Feníani og fv. fangi,
sem hafði stofnað félag leiguliða
til að hnekkja veldi landeigenda.
Báðir fóru til Bandaríkjanna.
Félagið tók á móti þeim og skipu-
lagði fjársöfnunarferðir þeirra um
landið. Fyrir áhrif þess var Parn-
ell boðið að ávarpa fulltrúadeild-
ina. Aðeins La Fayette og Kossuth
hafði verið sýndur sá sómi.
Le Caron sendi Anderson
skýrslur um þetta allt. Hann til-
kynnti í einni skýrslunni að hann
hefði stundað Davitt og veitt hon-
um gistingu á heimili sfnu í Braid-
wood. Hann efldi samband sitt við
Devoy og Sullivan, sem var yfir-
maður Clan na Gael, og varð trún-
aðarvinur þeirra.
„Ég hafði Sullivan að ginn-
ingarfífli," skrifaði hann, „ól á
hégómagirnd hans, ýtti undir
metnað hans. Ég öðlaðist vináttu
hans og traust í svo ríkum mæli að
John Devoy: Le Caron færði honum
mikilvæg skilaboð frá Parnell.
á öllum leyniþjónustuferli mínum
hefur enginn reynzt eins mikil-
vaegur bandamaður."
I marz 1881 fór Le Caron til
Parísar að kanna starf Feníana
þar og bar því við að hann þyrfti
að fara til Evrópu af heilsufars-
ástæðum. í París hitti hann eig-
inkonu írsks þingmanns, A.M.
Sullivans. Með hjálp manns henn-
ar fékk Le Caron að hitta Parnell.
Njósnarinn bak
við forsetastólinn
Gjaldkeri leiguliðasamtakanna,
Patrick Egan, fór með Le Caron til
Lundúna og kynnti hann fyrir
Parnell í Neðri málstofunni.
Þeir ræddust við á gangi bak við
ræðustól forseta Neðri málstof-
unnar síðdegis 5. maí 1881, meðan
á þingfundi stóð. Þeir gengu fram
og aftur um ganginn f 45 mfnútur
og töluðu saman í hálfum hljóð-
um. Nokkrir þingmenn, sem áttu
leið um, litu á þá, trufluðu þá ekki
og héldu leiðar sinnar.
Eftir fundinn með Parnell fór
Le Caron í léttivagni til heimilis
Andersons. Hann var hjá honum
til morguns, reykti vindla án afl-
áts og las honum nákvæmlega
fyrir allt, sem Parnell hafði sagt
honum. Frásögn Le Carons var f
aðalatriðum á þessa leið:
Parnell kvartaði yfir því að
Feníanar á írlandi neituðu að
styðja áróður sinn fyrir heima-
stjórn. Clan na Gael, sagði hann,
verður að fá þá til að styðja mig
með því að hóta að svipta þá
styrkjum. Hann vildi að Devoy
kæmi strax, á eigin kostnað, að
ræða þetta við sig. Hann vildi
einnig hitta Sullivan, því að nú
væri hann að íhuga næsta skref.
„Ég er fyrir löngu hættur að
trúa,“ sagði hann, „að nokkuð ann-
að en vopnavald muni nokkurn
tímann koma frelsun frlands til
leiðar.“ Þessi orð hans stungu í
stúf við opinberar yfirlýsingar
hans um andúð á pólitísku ofbeldi.
Nú sagði hann að til að koma af
stað uppreisn, sem nokkrar líkur
væru á að heppnaðist, yrði hann
að fá a.m.k. 100.000 pund í viðbót
við 100.000 pund, sem hann hefði
nú í sérstökum stríðssjóði. Hann
ætlaðist til að Clan na Gael útveg-
aði viðbótarupphæðina.
Sprengjuherferð
Frá Lundúnum fór Le Caron til
Michael Davitt: einhentur Feníani
og leiðtogi írekra bænda.
Dyflinnar. Hann notaði kynn-
ingarbréf frá Egan til að ræða við
aðstoðarmenn Parnells, m.a. John
Dillon þingmann. Hann sendi An-
derson frásagnir af viðræðunum,
sigldi til New York og kom þangað
12. júní.
Hann skrifaði Devoy um við-
ræður sínar við Parnell og gekk á
fund Sullivans. f ágúst sat hann
ársþing Clan na Gael í Chicago.
Þar heyrði hann Sullivan leggja
til að Clan na Gael skipulegði
sprengjuherferð í Lundúnum til
að sigrast á andstöðu Breta við
heimastjórn. Tillagan var rædd,
borin undir atkvæði og samþykkt
með meirihluta atkvæða þing-
fulltrúa, sem voru 160. Le Caron
tók ekki þátt í umræðunum, en
greiddi atkvæði með Sullivan.
Clan na Gael kom síðan á fót
æfingarskóla í Chicago, þar sem
Feníanaleiðtoginn Patrick Cronin,
læknir og vinur Le Carons, veitti
tilsögn í meðferð sprengiefnis.
Sullivan fól öðrum vini hans,
Thomas Gallagher lækni í Brook-
lyn, að stjórna herferðinni.
Gallagher kom til Lundúna 1882
að kanna aðstæður. f marz 1883
kom hann aftur ásamt fjórum
þjálfuðum tilræðismönnum og
kom upp verksmiðju í Birming-
ham til að framleiða sprengiefni.
En hann og félagar hans voru
handteknir áður en þeir gátu haf-
izt handa. f júní 1883 voru þeir
dæmdir í ævilangt fangelsi í Old
Bailey — nema einn leysti frá
skjóðunni og keypti sér frelsi.
Le Caron hafði svikið þá. Hann
hafði sent Anderson nákvæmar
upplýsingar um Gallagher og
leynilögreglumenn Scotland Yard
höfðu þá undir smásjá. Hann
reyndi á svipaðan hátt að svíkja
aðra menn, sem Clan na Gael
sendi til Bretlands, en ekki með
eins miklum árangri.
í október 1883 varð sprenging í
neðanjarðarjárnbrautinni í Lund-
únum, í febrúar 1884 í Viktoríu-
stöðinni, í desember 1884 á Lund-
únabrú, í janúar 1885 í The Tower
og í Neðri málstofunni, sem sat
ekki að störfum. Sprengjutilræði
ollu nokkru tjóni, en aðeins þrír
írskir lýðveldissinnar biðu bana.
Flestir tilræðismennirnir voru
handsamaðir með hjálp vísbend-
inga og ljósmynda frá Le Caron. í
árslok 1885 höfðu 25 tilræðismenn
verið handteknir og 16 þeirra voru
Parnell fyrir rétti, 1888—89.
dæmdir i lífstíðar fangelsi.
Le Caron óhultur
Sífelldar handtökur skóku und-
irstöður Clan na Gael. Sullivan
var sakaður um slælega stjórn, að
hafa dregið sér 118.000 dollara,
sem hann sagðist hafa varið til
herferðarinnar, til að stunda
spákaupmennsku og ekki verið á
verði gegn svikurum.
Hann varði sig með því að saka
Cronin, sem harðast gagnrýndi
hann, um svik. Cronin var leiddur
fyrir „rétt“, rekinn og myrtur.
Nöktu líki hans, sem var þakið
svöðusárum, var stungið niður i
holræsi í Chicago.
Engan grunaði Le Caron. Hann
sat í dómstólnum, sem dæmdi
Cronin. Hann bauð sig fram til
þings með stuðningi Clan na Gael
í Illinois, þar sem andstæðingur
kallaði hann „Feníana-hershöfð-
ingjann", og tapaði með aðeins
nokkur hundruð atkvæða mun.
Enginn nema hann og Anderson
vissu um leyndarmál hans. Ef
Anderson hefði brugðizt honum
hefði hann verið myrtur.
í desember 1888 fór Le Caron
frá Bandaríkjunum til að heim-
sækja deyjandi föður sinn í Col-
chester. Hann sneri aldrei aftur.
í september 1888 tók til starfa
sérstök, þingskipuð nefnd þriggja
dómara, sem átti að rannsaka
ásakanir í nafnlausum greinum í
„The Times" með heitinu „Parnell-
ismi og glæpir." Nokkrar þeirra
hafði Anderson skrifað skv. upp-
lýsingum Le Carons.
í greinunum sagði að Heima-
stjórnarflokkur Parnells ýtti und-
ir morð og hryðjuverk á frlandi og
Clan na Gael fjármagnaði starf-
semina. Til að rökstyðja þetta
birti „The Times“ bréf með undir-
skrift Parnells — sem síðar reynd-
ist vera fölsuð — þar sem hann
lagði blessun sína yfir morð á
brezkum embættismönnum í
Phoenix-garði í Dyflinni.
Þegar Le Caron kom til Eng-
lands sagði hann Anderson að
hann vildi bera vitni fyrir „The
Times“, þar sem blaðið „setti mál
sitt fram á ósannfærandi hátt“.
Anderson reyndi að fá hann ofan
af þessu og benti honum á að þar
með yrði ekkert gagn af honum
lengur sem njósnara og Clan na
Gael mundi reyna að hefna sín.
Honum varð ekki haggað.
Mikilvægt vitni
Hann sendi konu sinni skeyti til
Bandaríkjanna og bað hana að
koma undir eins til Lundúna með
fjórar dætur þeirra og öll skjöl
hans. Hún gerði það. Hinn 5.
febrúar 1889 sagði lögmaðurinn
Sir Richard Webster, aðalverjandi
„The Times“, nefndinni: „Næsta
vitni er Henri Le Caron rnajór."
Hann gekk upp i vitnastúkuna,
heilsaði að hermannasið áður en
hann vann eiðinn og starði á
Parnell og Davitt. Hann horfði
stöðugt á þá meðan hann svaraði
Webster, sem yfirheyrði hann í
þrjá daga.
Lögfræðingar Parnells, Sir
Charles Russel og H.H. Asquith,
síðar forsætisráðherra, gripu
stöðugt fram í fyrir Webster. Þeir
reyndu að koma í veg fyrir að fjöl-
mörgum spurningum yrði svarað.
Þeir afstýrðu því að Le Caron
greindi í smáatriðum frá árásum
Feníana á Kanada og reyndu að
koma í veg fyrir að hann bendlaði
Egan við Clan na Gael.
Nokkrum sinnum var Le Caron
skipað að yfirgefa réttarsalinn
meðan lögfræðingar Parnells
reyndu að sannfæra dómarana um
að yfirlýsingar, sem Le Caron
vildi gefa, og skjöl, sem hann vildi
sýna, skiptu ekki máli. En þeir
hlustuðu þegjandi þegar hann
greindi frá samtalinu við Parnell.
Síðan yfirheyrðu Russel og
Asquith Le Caron í þrjá daga. Þeir
kölluðu hann alltaf „Beach" — en
Webster og dómararnir kölluðu
hann Le Caron majór. En þeir
gátu ekki haggað honum.
Hann var ágætt vitni, rólegur
og yfirvegaður. Svör hans voru
stutt og hnitmiðuð og hann rug-
laðist aldrei í ríminu. Russel
reyndi eftir föngum að rengja
sögu hans um Parnell. Le Caron
hélt því fram að hún væri alsönn.
Því til staðfestingar lagði hann
fram bréf úr skjalasafninu, sem
kona hans kom með frá Banda-
ríkjunum. Dómararnir höfnuðu
beiðni Asquiths um að bréfin yrðu
ekki tekin gild sem sönnunargögn.
Parnell bað mig, sagði Le Caron,
fyrir skilaboð til Devoy. Hann
gerði það, skriflega, um leið og
hann kom aftur til Bandaríkj-
anna, 12. júní 1881. Svar Devoys,
sem var dagsett 24. júní, var svo-
hljóðandi: „Kæri vinur. Ég er
þér mjög þakklátur fyrir upplýs-
ingarnar, sem þú hefur veitt mér.
f gær fékk ég orðsendingu frá E.,
sem hvatti mig eindregið til að
fara (til Englands), en ég skildi
ekki í hvaða tilgangi fyrr en ég
fékk útskýringar þínar ... Það
eina sem ég gæti gert væri að
segja E. og P. á eigin ábyrgð það
sem ég tel að yrði fullnægjandi
fyrir vini okkar hér.“ Þegar Le
Caron var spurður: „Hverjir eru
E. og P.?“ svaraði hann: Egan og
Parnell.
Parnell neitar
Þegar Parnell steig í vitnastúk-
una neitaði hann öllu. Hann
kvaðst ekki muna eftir Le Caron
— sem hann kallaði „Beach“ eins
SJÁ NÆSTU SÍÐU