Morgunblaðið - 09.09.1984, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 1984
119
Sovétmenn eiga nú þrjú flugmóðurskip af þessari gerð og er þeim það ðllum sameiginlegt að hafa stundað reynslu- og
æfingasiglingar á norðurslóðum. Eitt þessara skipa er að jafnaði í norðurflotanum með heimahöfn á Kolaskaga. Hér
sést Minsk, sem var annað í röðinni, á siglingu.
Á þessu korti sést afstaðan til Norðurlanda frá Kolaskaganum. Greinarhöf-
undur telur að á engu landsvæði geti sovéskir herforingjar haft meiri áhuga
á norðurslóðum en Noregi. Ástæðan fyrir því að þeir hafa ekki þegar hrifsað
hluta Noregs í sínar hendur, eins og þeir gerðu í Finnlandi og nú nýverið í
Afganistan, er sú, að bæði framangreindu löndin fylgdu þeirri meginstefnu
að standa utan allra varnarbandalaga frjálsra ríkja og höfðu því engin loforð
um hjálp frá öðrum ríkjum á neyðarstundu að bakhjarli, segir Nils Órvik.
taka annað hvort að einskorða
þessa samvinnu sína við þau
NATO-ríki, sem sýnt hafa vilja og
dug í samstarfinu innan banda-
lagsins, eða að Bandaríkin ein-
beita sér fremur að öðrum heims-
hlutum. Þegar svo væri komið
málum, hefði herfræðistefna Sov-
étríkjanna fengið grænt ljós til að
hefja annan áfanga áætlunar si-
nnar, þar sem aðalmarkmiðið er
að skapa sundrungu og vekja deil-
ur á milli einstakra vestur-
evrópskra landa. í því sambandi
stendur Sovétmönnum fjölbreytt
úrval af gömlum og nýjum deilu-
málum til boða, sem þeir kunna
ofur vel að hagnýta sér málstað
sínum til framdráttar. Eitt af
frumskilyrðunum fyrir því að Sov-
étleiðtogarnir nái takmarki sínu í
Vestur-Evrópu er, að þeim takist
að draga allan mátt úr hinum
miklu samstarfssamtökum vest-
rænna ríkja, NATO og Evrópu-
bandalaginu, sem leitast við að
vinna gegn innbyrðis deilum milli
vestur-evrópskra ríkja með því að
beita heildarskipulagi og leita
leiða til sátta í ágreiningsmálum.
En ef vinstrisósíalistum tækist
„að bola Bandaríkjunum út úr
NATO“, myndi Atlantshafsbanda-
lagið við það glata hlutverki sínu
sem vörn og hlíf allra evrópskra
aðildarríkja. Hvort bandalagið
yrði þá rekið áfram sem eins kon-
ar rabbklúbbur eða áróðurstæki
evrópskra sósíalistaflokka, skipti
þá ekki lengur öllu máli. Þáttur
bandalagsins sem hernaðarlegrar
varnar og hlifiskjaldar núverandi
aðildarríkja myndi við slíkar að-
stæður ekki verða annað en fá-
fengilegar tálsýnir. Það kynni að
reynast nokkru erfiðara að lama
starfsemi Evrópubandalagsins, en
með því að láta sósíalistaflokka
Evrópu einbeita kröftum sínum að
þvi að ná valdastöðum i bandalag-
inu undir sig, er einnig hægt að
sundra Evrópubandalaginu eða
breyta þvi i handhægt verkfæri til
að ráðskast með hina pólitísku
stefnu Evrópu. Það yrði auðveld-
ara verkefni fyrir hin sósíalísku
öfl, ef svo fer sem horfir, að
austur-evrópskum löndurn verði
veitt aðild að Evrópubandalaginu.
Sé lagt hlutlaust mat á þróun
mála á síðasta áratug, sjást þess
viða merki að það hefur miðað vel
áfram í þá átt að ná fyrsta áfang-
anum. Ofsóknarherferðin gegn
Bandaríkjamönnum færist stöð-
ugt í vöxt.
Annar áfangi hinnar sovézku
áætlunar hefur orðið fyrir veru-
legum töfum vegna hinnar skyndi-
legu fylgisaukningar borgaralegra
flokka um gjörvalla álfuna á sið-
ustu árum og vegna fylgishruns
brezka Verkamannaflokksins i
kosningum að undanförnu. Samt
sem áður hafa ekki orðið neinar
verulegar breytingar að því er
varðar varnarmátt vestur-
evrópskra landa. Andstaðan gegn
staðsetningu meðaldrægra eld-
flauga í ríkjum Vestur-Evrópu
hefur á sama tíma farið vaxandi,
þannig að telja má vafasamt, að
unnt reynist að uppfylla þau
markmið, sem aðildarríkin settu
sér árið 1979. Sé eingöngu litið á
það, sem hin evrópsku aðildarríki
Atlantshafsbandalagsins gera, en
síður á það sem fulltrúar þeirra
segja, er naumast hægt að vera í
vafa um þá sundrungu og þá upp-
lausn, sem heldur áfram að grafa
um sig í samstarfi rikjanna innan
Atlantshafsbandalagsins. Frá sov-
ézkum sjónarhóli séð stefnir allt i
rétta átt. Spurningin er hins vegar
sú, hvort hin nýja sovétforysta ha-
fi — bæði af ástæðum, sem eiga
sér rætur í miklum vandkvæðum í
innanríkismálum þeirra og eins í
sovézkri utanríkispólitík — yfir-
leitt tíma og langlundargeÓ ti!
þess að bíða eftir að v-evrópska
„eplið" nái fullum þroska og falli
þeim sjálfkrafa í skaut eða hvort
Sovétmenn álíti fremur, að þeim
sé nauðsyn á að grípa beint inn í
gang mála í V-Evrópu til þess að
flýta fyrir upplausnarástandi og
öngþveiti þar um slóðir.
Hervæðing
Sovétríkjanna
í um það bil tuttugu ár hafa
leiðtogar Sovétríkjanna unnið
skipulega og markvisst að því að
koma á fót feiknalega öflugum
herafla á norðursvæðunum. Á
fimmta og sjötta áratugnum
stefndu Sovétmenn að uppbygg-
ingu aukinna strandvarna ríkis-
ins, en núna er svo komið, að Kola-
skagi er orðinn aðalherstöðva-
svæðið fyrir rússneskan úthafs-
herflota, sem að öllum búnaði er
algjörlega á heimsmælikvarða.
Flest skipanna í Norðurflotanum
eru bæði með kjarnorkuhlöðnum
og hefðbundnum eldflaugabúnaði.
Verkefni þeirra flotadeilda, sem
ekki teljast til langdræga kjarn-
orkuheraflans, er fyrst og fremst
að hefta og hindra flutningaleið-
irnar yfir hafið milli Bandaríkj-
anna og Vestur-Evrópu. Takist
Sovétmönnum það, yrði algjör
uppgjöf brátt einasti kosturinn,
sem stæði hinum evrópska
NATO-herafla til boða. Skortur-
inn á tækjum og einstökum hlut-
um til vara og vöntunin á nægi-
legar birgðir af vopnum og búnaði
í Vestur-Evrópu er velþekkt. Komi
ekki til skjótrar sendingar sjóleið-
is yfir Atlantshafið, gæti mót-
spyrna v-evrópsks herafla einung-
is staðið í nokkrar vikur.
Þetta á alveg sérstaklega við um
ástand mála í landi eins og Noregi,
þar sem fremur yrði um að ræða
klukkustundir og daga en vikur og
mánuði, áður en allar hernaðar-
lega mikilvægustu stöðvar lands-
ins væru hernumdar, ef til innrás-
ar kæmi. Hafi menn hér áður fyrr
á árunum haft mestar áhyggjur af
möguleikum Rússa á að beita sjó-
her sínum til að einangra Noreg
algjörlega frá umheiminum, hefur
þó athygli manna á síðari árum
ekki síður beinzt að þeirri afar
miklu aukningu á flugflota Rússa
á norðurslóðum, sem orðið hefur
að undanförnu. Sérfræðingar á
sviði hermála hafa iðulega kallað
Noreg stórt, ósökkvandi flugmóð-
urskip. Það ríki, sem gæti fært sér
norskt landsvæði í nyt til hernað-
araðgerða, myndi geta haft hern-
aðarlegt vald, ekki einungis yfir
Norður-Evrópu, heldur einnig yfir
hinum norðlægari hlutum Atl-
antshafsins. Með Badc/íre-flugvél-
unum og öðrum rússneskum
flugvélum af nýjustu gerð, ef stað-
settar væru á norskum flug-
völlum, myndi allt hið óhemjuþýð-
ingarmikla svæði Grænland-ís-
land-England vera innan seil-
ingar. Noregshaf myndi verða
rússneskt innhaf.
Með þeim mörghundruð sjó-
herdeildum í Sovézka norðurflot-
anum komnum í trygga höfn við
Noregsstrendur, með allan þann
búnað til eftirlits, varna og við-
halds á skipum, flugvélum, vopn-
um og tækjum flutt um set frá
Kolaskaga, þar sem bækistöðvarn-
ar eru núna, yfir á norskt lands-
væði, myndi það hernaðareftirlit
og beint hervald, sem sovézki flug-
herinn og herskipaflotinn gæti
haldið uppi í sameiningu á þessum
slóðum, verða mjög harðsnúið og
illvígt. Það mætti einnig gera ráð
fyrir, að nokkrar af SS-20-eld-
flaugunum með búnaði til að
flytja kjarnorkusprengjur yrðu
fluttar til Noregs og staðsettar
þar. Þvílíkt feiknalegt samsafn af
rússneskum vígvélabúnaði á
norskri grund myndi vitanlega
krefjast mikilla og margvíslegra
aðdrátta frá Sovétríkjunum. Sé
því litið til fyrri reynslu, er alveg
raunhæft að gera ráð fyrir því, að
Svíþjóð og Finnland myndu veita
Sovétmönnum leyfi til óhindraðra
flutninga gegnum sín landsvæði
gegn því að fá loforð Sovétmanna
um, að þeir myndu þá ekki gera
innrás í þessi tvö lönd, en slíka
innrás gætu þessar tvær þjóðir
samt ekki hindrað, ef til þess
kæmi.
Finnska líkanið
Enda þótt enginn beri á móti
tilvist þeirrar gífurlega öflugu
hernaðarvélar Sovétmanna, sem
komin er á laggirnar á Kolaskaga
— í einungis fárra mílna fjarlægð
frá norsku landsvæði — þá kemur
það í hæsta máta einkar undar-
lega fyrir sjónir, að menn skuli
ekki almennt koma auga á beinar
afleiðingar þessara vígbúnaðar-
umsvifa fyrir Noreg. Frá sjónar-
hóli Moskvu eru Norðmenn núna
komnir í aðstæður, sem eru í stór-
um dráttum sambærilegar við þær
aðstæður, sem Finnar voru í árið
1939. Það sem leiddi til árásar
Sovétmanna á Finna í upphafi
Vetrarstríðsins árið 1939 var
hvorki pólitísk stefna Finna né
náttúruauðævi Finnlands, heldur
þeir hlutar af finnsku landsvæði,
sem voru hernaðarlega mikilvægir
í augum Sovétmanna. Þá var fyrst
og fremst um Karelíuhéraðið að
ræða og finnsku eyjarnar þar úti
fyrir ströndinni, síðar tóku Sov-
étmenn einnig að fá ágirnd á
strandlengjunni nyrzt í Finnlandi
við Pechengafjörð, þar sem miklar
nikkelnámur eru starfræktar.
Finnland var i brennidepli sem
innrásarstökkpallur fyrir þýzkar
hersveitir. Eins og önnur ríki á
Norðurlöndum höfðu Finnar
ákveðið að grundvalla sjálfstæði
sitt á hlutleysi og kosið að standa
utan við öll hernaðarbandalög eða
varnarsáttmála milli ríkja. Finn
land hafði því enga samninga eða
loforð upp á að hlaupa um hjálp á
neyðarstundu frá hinum voldugari
ríkjum á Vesturlöndum. Það var
því álit Sovétmanna, að Finnar
myndu bara afhenda hin umbeðnu
finnsku landsvæði, án þess að til
bardaga kæmi. Mótspyrna Finna
kom Sovétmönnum því mjög á
óvart. Sovétforystan var greini-
lega ekki við því búin að þurfa að
beita vopnavaldi. Það tók Sovét-
menn því hálft ár og þeir urðu
fyrir miklu mannfalli, áður en
þeir gátu hrifsað til sín þau land-
svæði, sem þeir höfðu ágirnd á.
Það var annars aldrei neinn vafi á,
hvernig sá stríðsleikur myndi
enda. Þetta var spurning um
landafræði, og finnsku samninga-
mennirnir fengu ótvíræðar ábend-
ingar um það í Moskvu, „að það
væri ekkert hægt að gera varðandi
landafræðina". Með því að styðj-
ast við regluna um að hernaðar-
legt ofurefli réttlæti einnig, hrifs-
uðu Sovétmenn til sín þá hluta af
finnsku landafræðinni, sem þeir
höfðu gert kröfu til — og hafa
haldið þessum landshlutum sem
sinni eign upp frá þvi.
Sérhver nánari greining á póli-
tískri stefnu Rússa á norðurslóð-
um verður að taka fullt tillit til
þess, að hinn hernaðarlegi brenni-
punktur hefur nú orðið flutzt frá
Eystrasalti norður til Noregshafs
og hinna norðlægari hluta Atl-
antshafsins. Það skýrir að nokkru
þá tiltölulega óheftu stöðu, sem
Finnland nýtur í sambandi sínu
við Sovétríkn, að landið þykir
núna ekki sérlega áhugavert í aug-
um Moskvu; það er án hernaðar-
legrar þýðingar, bæði að því er
legu landsins varðar og eins varð-
andi þau náttúruauðævi, sem
Finnland býr yfir. Þetta hvort
tveggja gleypti „Rússneski bjöm-
inn“ í sig, þegar hann saddi sult-
inn á árunum 1940—1944. Núna er
Noregur í sams konar brennidepli
í augum Moskvu eins og Finnland
var fyrir fjörutíu árum. Frá sjón-
arhóli leiðtoganna í Moskvu er
Noregur nú sem stendur einasta
SJÁ NÆSTU SÍÐU