Morgunblaðið - 02.11.1984, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. NÓVEMBER 1984
Listsýningar
í verkfalli
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Fyrri grein
Ef eitthvað er alveg öruggt á ís-
lenzkum myndlistarvettvangi, er það
tvíma'lalaust, að enginn leikur sér
að því að halda myndverkasýningu í
fjölmiðlaverkfalli og raunar ekki í
verkfalli af neinu tagi.
Vettvangur íslenzkra myndlist-
arsýninga er allsérstæður og mjög
ólíkur því, sem t.d. gerist á hinum
Norðurlöndunum. Hið fyrsta er,
að hér eru myndlistarsýningar í
langflestum tilvikum algjört ein-
staklingsframtak, þannig að ger-
andinn stendur og fellur með sýn-
ingu sinni. Þá eru myndlistarsýn-
ingar einnig í flestum tilvikum
settar upp í þeim tilgangi að
minnka skuldabaggann, er hlaðist
hefur upp frá fyrri sýningu. Marg-
ir myndlistarmenn eru meðlimir í
BSRB, og það leikur enginn fjöl-
skyldumaður sér að því að lifa á
þeim launum, er slíkir hafa, hvað
þá að þeir geti leyft sér þann mun-
að að halda úti vinnustofu og
kaupa hátolluð efni til mynd-
rænna athafna, liti, pensla, léreft
o.fl. — Kynning á listrænni at-
hafnasemi er að vísu nauðsyn en
að standa undir henni sjálfur að
öllu leyti er slík þolraun, að flestir
eru gjörsamlega tómir í marga
mánuði á eftir og slík tímabil eru
ekki sérlega æskileg á ferli at-
hafnasamra myndlistarmanna. A
hinum Norðurlöndunum er miklu
meira um það, að aðrir sjái um
sýningar myndlistarmanna og svo
er hægt að sækja um styrki til að
halda hinar stærri sýningar,
þannig að áhættan er stórum
minni. Þá kaupa opinberir aðilar
margfalt meira á slíkum sýning-
um en almenningur hins vegar
minna. Hér halda áhugasamir ein-
staklingar og almenningur okkar
myndlistarmönnum að mestu uppi
og í þeim mæli, að einsdæmi er í
heiminum. Það góða við þetta er,
að þetta fólk leitast við að þroska
sig í gegnum myndlist og tekur
lítið mark á gagnrýnendum og
listsagnfræðingum.
Þetta er sem sagt af hinu góða
að mínu mati, en hér kemur það
einmitt til, sem er öllu öðru mik-
ilvægara, að þetta fólk viti af sýn-
ingunum — en það gerist síst í
fjölmiðlaverkfalli. Svo að við höld-
um áfram samanburðinum, þá
taka fjölmiðlar betur við sér ytra,
þegar um markverðari sýningar er
að ræða og gera mikinn mun á
sýningum þekktra og óþekktra
listamanna annars vegar og stórra
og smárra sýninga hins vegar. Hér
er það undir hælinn lagt og marg-
ar dularfullar tilviljanir, hvernig
sýninga er getið í fjölmiðlum, þeg-
ar margfrægu fréttajafnrétti
sleppir. Þá getur lítil sýning gjör-
samlega óþekkts byrjanda fengið
meira rými og stóra mynd í föstu-
dagsopnu dagblaðanna en stór og
markverð sýning landsþekkts
listamanns, sem kannski fær enga
mynd að auki. Hér þarf vissulega
ýmislegt að breytast því að það er
allt eins mögulegt að dæma um
vægi atburða á andlega sviðinu
sem hinu líkamlega og er hvar-
Hallgrímur Helgason myndlistarmaður.
Stöllurnar Edda Jónsdóttir og Guðný Magnúsdóttir á sýningu sinni í Gallerí
Langbrók.
vetna gert þar sem metnaður og
víðsýni sitja í öndvegi.
— Af framanskráðu má vera
skiljanlegt, að yfirstandandi verk-
fa.ll hefur leikið margan myndlist-
armanninn grátt, að ekki sé fastar
að orði kveðið, og ég fer nærri um
það, að um sumar þær sýningar,
er ég get hér í stuttu máli, hefur
margur ekki vitað fyrr.
Ofan á allt þetta ólán og dauða
önd verkfallsins bættist það sl.
laugardag, að er gesti bar að garði
við opnun sýningar hinnar mætu
listakonu, Steinunnar Marteins-
dóttur, á Kjarvalsstöðum voru tíu
verkfallsverðir mættir til að
meina mönnum inngöngu til að
njóta listar hennar og annarra, er
þessa dagana sýna á staðnum.
Nokkuð harkalegt og lítt skiljan-
legar aðfarir í ljósi þess að ekki
brauðfæðir myndlistin þjóðina, en
eykur reisn hennar út á við — auk
þess, að hér er um einstaklings-
framtak að ræða, er engan skaðar,
en mörgum gerir gott. Ekki skil ég
með nokkru móti ávinninginn af
þessum aðgerðum en þykir verk-
fallið hér fá á sig mynd skrílsláta.
Ég set hér punkt á þennan for-
mála, en fjalla um íslenzkan
myndlistarvettvang í annarri
grein fljótlega, sný mér þess í stað
að þvi að geta þeirra sýninga í
Bókin menningarmiðill, sem
er öllum öðrum mikilvægari
Bókmenntír
Jenna Jensdóttir
Karnabókagagnrýni og barna-
bókmenntir var yfirskrift nám-
skeiðs sem haldið var í Biskops-
Arnö dagana 6.—10. ágúst sl. Að
námskeiðinu stóðu: Nordens
Folkhögskola Biskops-Arnö,
Avd. f. Litteratursociologi, Upp-
sala Universitet, Nordiska For-
fatterrádet, Svenska Barnboks-
institutet og Forening Norden.
Lýðháskólinn í Biskops-Arnö er
þekktur fyrir menningarráð-
stefnur sínar sem eru nokkrar á
ári hverju.
Þátttakendur voru 45 frá öll-
um Norðurlöndum nema Fær-
eyjum. Þótt rithöfundar væru
kannski í meirihluta voru þarna
bókmenntafræðingar, gagnrýn-
endur, bókaverðir og nokkrir
kennarar.
Fyrirlesarar voru kunnir
menn í þessum greinum og var
framlag þeirra í senn fróðlegt og
vandað.
Asamt Birgittu östlund rektor
í Biskops-Arnö stjórnuðu tvær
aðrar konur námskeiðinu og
allri tilhögun sem að flestra
dómi var til fyrirmyndar. Konur
voru í meirihluta á námskeiðinu.
Og spurningin er hvort það verði
í framtíðinni einungis konur sem
skrifa bamabækur, fjalli um
þær sem gagnrýnendur og starfi
með þær í skóla- og bókasöfnum.
Sem fyrr er áhugavert að
hlusta á Samana og fylgjast með
einlægri baráttu þeirra fyrir
tungu sinni og menningarlegu
sjálfstæði. Fyrirlesari þeirra var
John Gustavsen rithöfundur og
blaðamaður, sem er mörgum ís-
lendingum að góðu kunnur.
Hann hreif alla með frásögn
sinni af sögu samiskra barna-
bókmennta sem eiga sér langa
tíð að baki.
Einlægur áhugi hans á að fá
samiskar barnabókmenntir inn í
norrænt samfélag var smitandi.
Vandamál sem snertir alla
minnihlutamálahópa á Norður-
löndum.
Efni flestra fyrirlestra var um
barna- og unglingabókagagn-
rýni. Almennt kom fram að
gagnrýni gegnir miklu hlutverki.
Gagnrýnendur hljóta alltaf að
vera stýrandi og hafa því meira
vald en útgefendur og rithöf-
unda grunar.
Að mörgu leyti var talið erfið-
ara að lesa og dæma barnabæk-
ur en bókmenntir fullorðinna af
því hve erfitt er að setja sig inn í
hugarheim barnsins. Oft leita
gagnrýnendur gjarnan eftir fag-
lega gerðum setningum, gæðum
sögunnar, spennu og boðskap en
gleyma að meta möguleika
ungra lesenda á því að tileinka
sér efni sögunnar, og hafa gam-
an af því.
Gagnrýni miðlar upplýsingum
um viðkomandi bók og þar sem í
henni felst aðeins skoðun einnar
persónu er mjög erfitt og oft
neikvætt starf að vera gagnrýn-
andi.
Gagnrýni er samt menningar-
legt tæki til að leitast við að
halda ritstörfum lifandi gagn-
vart lesandanum.
Barnabókmenntir eiga víða á
Norðurlöndum á brattan að
sækja í því að standa jafnt öðr-
um greinum bókmenntanna.
Þær hafa verið talsvert ein-
angraðar á bókmenntalegu sviði.
Það er meðal annars skylda
gagnrýnenda og fjölmiðla að
fylgja því eftir að gera til þess-
arar bókmenntagreinar miklar
og heiðarlegar kröfur byggðar á
þekkingu án pólitfskra skoðana
og fordóma.
Það var sannarlega öðruvísi að
sitja þetta námskeið en norræn
námskeið og þing um barna- og
unglingabókmenntir á árunum
1970-1980.
Tímarnir hafa breyst og við-
horf til listsköpunar orðs og
mynda er nú annað.
Sósíaliskt raunsæi byggt á
hugmyndafræðilegum skoðun-
um, ásamt vandamála- og kyn-
lífslýsingum í bamabókmennt-
um virðist hafa gengið sér til
húðar.
í stað þess virðist vakning
fyrir því að lýsa mannlffi og
lifsbaráttu út frá friði og skiln-
ingi á lífsháttum og kjörum og
sögulegar barnabækur ásamt
ævintýrum eru nú áberandi
fleiri en áður.
Sú alvarlega staðreynd að við
lifum f ógn kjarnorkunnar og
margir sænskir foreldrar bera
skírteini upp á vasann um það að
hafa tekið þátt f fræðslunám-
skeiði varðandi kjarnorkustyrj-
öld — skírteini sem þeim er gert
að bera á sér — hefur ef til vill
vakið til umhugsunar um hvað
felst í orðunum friður og
bræðralag og gert hlutverk
þeirra mikilvægt einnig í barna-
bókmenntum.
Sumum þátttakenda þótti
námskeiðið fullstrangt þar sem
fleiri fyrirlestrar voru dag hvern
og því eðlilega minna um það að
fólk sæti f hópum og skiptist á
skoðunum.
Þótt hópumræður væru f lág-
marki leiddu þær af sér
skemmtileg og gagnleg persónu-
leg kynni og um leið vfðari sjón-
arhring. Það var styrkur fyrir-
lestra að heimilt var að koma
með spurningar — jafnvel í
miðjum fyrirlestri — og þvf urðu
þeir meira lifandi um leið og þeir
gerðu mönnum auðveldara fyrir
að ná til annarra og skiptast á
skoðunum.
Hópar gáfu upplýsingar um
samræðuefni sín.
í fáum oröum sagt: Bókin var
að allra mati sá menningarmið-
ill sem í raun er öllum öðrum
mikilvægari. í henni geymist lff
og menning hverrar þjóðar.
Aldurshópurinn sem nám-
skeiðið sótti var allbreiður, allt
frá tvítugu til rúmlega sjötugs.
Hinn kunni barnabókahöfundur
og blaðamaður Gunnel Beckman
sem komin er yfir sjötugt var
nýbúin að taka á móti barna-
bókaverðlaunum og var sérstök
kynning á bókum hennar ásamt
blaðagreinum. Sfðsta kvöldið
lásu rithöfundar úr verkum sín-
um og bókaverðir sögðu sögur.
Að lokum kvaddi Birgitta öst-
lund gesti sína með sérlega góðri
ræðu og hafði yfir skemmtilegt
ljóð.
Hún er áhugaverð kona.