Morgunblaðið - 02.11.1984, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. NÓVEMBER 1984
Lax tekinn úr netum í hafbeitartilraun í Vogum.
Fiskeldi íslendinga um aldamót:
15 til 20 þúsund tonn — ígildi
helmings núverandi þorskafla
Á undanfornum árum hefur verið mikið rctt um möguleika til fiskeldis í
stórum stfl hér á landi. Tilraunir hafa verið gerðar á ýmsum stöðum með
aðferðum sem menn hafa talið vænlegar til árangurs en árangur orðið cði
misjafn. A undanflirnum mánuðum hefur verið rctt óvenjulega mikið um
möguleika flskeldisins, bcði vegna frétta af stórgóðum árangri nokkurra
nágrannaþjóða, þar sem Norðmenn fara fremstir í flokki, og þess að ekki
virðast möguleikar til vaxtar þeirra aðalatvinnugreina sem landsmenn hafa
hingað til stundað. Á vegum Rannsóknarráös ríkisins vinnur starfshópur að
úttekt á möguleikum flskeldis sem atvinnugreinar bér á landi. Blaðamaður
Morgunblaðsins rcddi á dögunum við Úlfar Antonsson, líffrcðing, sem er
rítari starfshópsins, um möguleika fiskeldis.
Eldi sem heild
Úlfar var fyrst spurður að því
hvað nauðsynlegt væri að gera til
að koma fiskeldisbylgjunni af stað
hér á landi: Ég lít á eldi sem heild,
sem ekki verður rofin með sér-
hagsmunum einstakra hópa. Ein-
stakir hópar, þar á meðal bændur,
verða þó að fá sérfræðilega ráð-
gjöf til að finna eldisgerðir, sem
hugsanlega geti tengst búskap
þeirra. Ég er með þessu að benda á
það sem aldrei verður nógsamlega
undirstrikað að eldi verður aldrei
stundað nema af fólki sem hefur
aflað sér sérþekkingar á eldi. Það
verður aldrei stundað samhliða
búskap svo dæmi sé tekið. Benda
má bændum, sem eru að leita sér
að aukabúgrein í fiskeldi, á þá gif-
urlegu möguleika sem felast í nýt-
ingu stöðuvatna og áa. Til dæmis
hefur verið áætlað að hægt sé að
veiða um eitt þúsund tonn af
bleikju úr stöðuvötnum landsins á
ári, en nú eru veidd innan við 200
tonn á ári. Mikið má bæta nýtingu
laxveiðiáa og hefja hafbeit í lax-
litlum ám á Suður- og Vesturlandi
sem ekki eru eftirsóttar til veiði
vegna lítillar veiði eða erfiðs
botnlags. En vegna þess að í þess-
um ám er ef til vill náttúruleg
laxagengd upp á 50 til 100 laxa á
ári gætu verið aðrir möguleikar en
sportveiði fyrir hendi sem frekar
ætti að huga að. Síðan eru til fjöl-
margar aðrar ár sem ekki ætti að
hrófla við með hafbeit, svo sem
Laxá í Kjós, Laxá í Aðaldal, Norð-
urá og fleiri og fleiri. Gera þyrfti
úttekt á því hvaða ám stangaveiði-
menn gætu hugsað sér að sleppa
til annarra nota en um það yrði að
vera fullt samráð á milli veiðirétt-
areigenda og stangaveiðimanna.
Annað eldi er þess eðlis að sam-
hliða eru ekki möguleikar á hefð-
bundnum búskap. Með aukinni
menntun bændastéttarinnar í að-
ferðum og möguleikum eldis i
tengslum við bændaskólana er
hugsanlegt að bændur geti fengið
tímabundna atvinnu i eldisfyrir-
tækjum sem stofnuð verða i
byggðarlögum þeirra, þvi ef eldi
verður umfangsmikið verður það
auðvitað alltaf úti á landsbyggð-
inni. Rétt er að vekja athygli á
þeirri þróun sem verið hefur í
byggingu seiðastöðva viða um
land. Eigendur stöðvanna, sem oft
eru bændur, hafa lagt út í dýrar
fjárfestingar sem byggðar eru á
hæpnum rökum um arðsemi og
tilgang. Tilgangur þessara seiða-
stöðva var að framleiða seiði sem
sleppa átti i ár, setja í hafbeit eða
selja til Noregs. Salan til Norð-
manna datt uppfyrir. Hún er að
visu á uppleið aftur um þessar
mundir vegna þess að Norðmenn
eru i timabundnum erfiðleikum.
Þeir geta ekki framleitt öll þau
seiði sem þeir þurfa á að halda í
hina gífurlegu aukningu fiskeldis
sem þar er. Þá er það almennt við-
urkennt i dag að seiðasleppingar í
ár hafa engan eða mjög lítinn
árangur borið.
Kíkari áherslu á
ardsemissjónarmið
Ég tel að leggja verði ríkari
áherslu á arðsemissjónarmiðin og
hverfa burt frá allri oftrú varð-
andi það að allir geti stundað eldi,
burtséð frá réttri menntun og
reynslu. Menn verða því að setja
sér einhver arðsemismarkmið og
leiðir að þeim markmiðum. Það er
til dæmis hugsanlegt að sumar
stöðvar verði reknar með tapi, þó
flestar ættu að skila hagnaði ef
rétt er að málum staðið. Við erum
að tala um eldi sem að meðaltali
skilar 10—15% arði en afurðirnar
eru seldar á erlendum mörkuðum
og verða að sæta lögmálum mark-
aðarins í verðlagningu þar sem
framboðið hefur afgerandi áhrif. í
þessu sambandi verðum við að
gera okkur grein fyrir því að verið
er að byggja upp laxeldi, ekki ein-
göngu í Noregi, heldur líka í Skot-
landi og verið er að ræða um það í
Chile, Nýja Sjálandi og fleiri lönd-
um sem við höfum aldrei áður
heyrt kennd við laxeldi. Miðað við
framleiðslu núna er Atlantshafs-
laxinn um 2,4% af heildarafla lax-
fiska í heiminum en með auknu
— Rætt við Úlfar
Antonsson,
ritara starfshóps
um fiskeldi
eldi er hugsanlegt að það aukist
upp i 15 eða jafnvel 20% vegna
þess að eftirspurn eftir honum er
meiri en eftir öðrum laxategund-
um. Það er oft á tíðum erfitt að
skilja af hverju neytendur eru í
dag tilbúnir til að greiða meira
fyrir Atlantshafslaxinn en Kyrra-
hafslaxinn. 1 þessu liggja mögu-
leikar fyrir okkur en það er þó
ekki þar með sagt að þannig verði
þetta til frambúðar.
Landbúnaðureða
sjávarútvegur
Svo vikið sé að því hvað mikil-
vægast sé að gera nú til eflingar
eldis á íslandi vil ég nefna eftir-
farandi atriði: I fyrsta lagi að
skapa lagaramma fyrir eldi sem sé
utan við laxveiðilögin og marka
eldi heimvist innan íslenska
stjórnkerfisins. Með þvf yrði að
taka á málum sem eru að mörgu
leyti mjög pólitfsk. Hvort á eldi
heima í landbúnaði eða sjávarút-
vegi? Hver á rétt á nýtingu jarð-
varma í dreifbýli? Á að hindra
utanaðkomandi aðila, bæði inn-
lenda og erlenda, í því að fjárfesta
í eldi sem er vel staðsett? Bæði
heitt vatn og kait og jafnvel heitur
sjór er í dreifbýlinu og getur því
orðið hagsmunaárekstur á milli
þéttbýlis og dreifbýlis um hver á
að fá að hagnýta aðstöðuna. Vitað
er að bændurnir á þessum stöðum
hafa ekki fjármagn til að leggja í
fjárfestingar upp á tugi eða
hundruð milljóna og þá verðum
við að leita annarra leiða í sam-
bandi við fjármögnun. Eigum við
íslendingar að fjármagna fiskeld-
ið sjálfir eða eigum að leita til er-
lendra aðila? Ég held að það sama
komi til með að gilda fyrir laxeld-
ið eins og aðra stóriðju að við get-
um aldrei ráðið við að fjármagna
það alveg upp á eigin spýtur og
þegar til lengri tíma er litið verði
það okkur til hagsbóta að hafa
samstarf við erlenda aðila um
fjármögnun uppbyggingu fiskeld-
is. En þetta er auðvitað hápólitfsk
spurning sem getur vakið upp
deilur, ekki eingöngu á milli þétt-
býlis og dreifbýlis, heldur líka á
milli stjórnmálaflokka. Með er-
lendu fjármagni og eignaraðild
fáum við líka ef til vill þekkingu
inn í landið sem við ekki höfum
tök á að afla okkur á annan hátt.
Ég tel að umræða um þessar
spurningar sé orðin meira en
tímabær.
( öðru lagi þarf að efla sjóð sem
veiti fyrirgreiðslu til eldis, þannig
að tryggð séu fjárfestingar- og
rekstrarlán. Benda má á að í Nor-
egi er hægt eftir athugun á eld-
ismöguleikum að fá mjög hagstæð
fjárfestinga- og rekstrarlán, og
jafnvel styrki sem samtals nemur
85% af stofn- og rekstrarkostnaði
stöðvar fyrstu árin. Ef íslenskir
eldismenn búa ekki við svipuö
skilyrði, er mjög erfitt að tala um
eðlilega samkeppni og hætta verð-
ur á að eldi hér verði hvorki fugl
né fiskur, vegna lélegrar sam-
keppnisaðstöðu. Ekki er nóg að
fjármagna fjárfestinguna því arð-
ur í eldi fer ekki að skila sér fyrr
en eftir nokkurra ára rekstur og
allt eldi fer i gegn um tímabil
byrjunarerfiðleika eins og margir
hér á landi hafa þurft að læra af
dýrri reynslu. Þetta tímabil er er
mismunandi langt eftir tegundum
eldis, lengst í hafbeit og þarf því
að veita stuðning i lengri tíma við
hafbeitina. Við aðrar tegundir eld-
is þyrfti stuðningurinn aftur á
móti að vera meiri í byrjun vegna
meiri fjárfestinga í þeim.
í þriðja lagi vil ég nefna að efla
þarf til muna allt rannsóknar- og
þróunarstarf í eldi. Slíkt starf
ætti að hafa að Ieiðarljósi að finna
og reyna leiðir i matfiskeldi með
íslenskri orku og hráefnum. Við
erum orðnir góðir í að beisla
jarðhitann en vantar leiðir til að
nýta hann. Fiskeldið er mikilvæg
aðferð til þess. Siðan er það fóðrið,
en hráefni til fóðurgerðar markar
auðvitað stærð eldis. Við eigum
gífurlega mikil auðæfi f þeim efn-
um. Menn eru nú til dæmis að tala
um að síldin sé á uppleið á sama
tíma og markaðurinn er að lokast
vegna vaxandi síldveiða annarra
þjóða. Þá er það spurningin, hvað
eigum við að gera við alla þá síld
og loðnu sem veiðist hér við land?
Við getum hugsanlega selt eitt-
hvað af afurðunum en mestu
möguleikar okkar í fiskeldinu fel-
ast i þvi að nýta þessa auðlind á
hagstæðan hátt sem fóðurupp-
sprettu fyrir fiskeldið. Það er
stærðin í þessari fóðuruppsprettu
sem síðan markar stærðina á fisk-
eldiskúlunni okkar ef við getum
orðað þetta þannig. Rannsóknirn-
ar ættu að leiða það í ljós hvernig
við getum nýtt möguleika okkar á
sem arðbærastan hátt við að ná
hrogninu yfir í matfiskinn. Við
verðum einnig að fá afsetningu
fyrir laxinn á erlendum mörkuð-
um og þurfa þar að koma til
markaðsrannsóknir. Við þurfum
að finna út hvar besti markaður-
inn fyrir laxaafurðir er og hvenær
best sé að selja þær. Ef við ekki
kunnum á markaðinn er hætta á
að við náum ekki eins góðum
árangri og aðrir sem reynslu hafa
í að selja lax, eins og Norðmenn til
dæmis. Vegna jarðhitans sem við
höfum umfram helstu keppinaut-
ana ættum við með rannsóknum
að geta stillt framleiðsluna inn á
þann tima sem verðið er í hámarki
og eftirspurnin í lágmarki.
Ýmis fleiri atriði mætti nefna.
Hefja þarf stórfelldar tilraunir
með hafbeit í laxlitlum ám, efla
tengsl á milli stofnana sem fram-
kvæma rannsóknir og tilraunir
tengdar eldi og koma stoðum und-
ir nám í fiskeldi, þannig að sér-
hæft fólk fáist til starfa í eldis-
stöðvum.
Höfum allt nema fjármagnið
— Hverjir eru framtíðarmögu-
leikar okkar í fiskeldi?
Framtíðarmöguleikarnir tengj-
ast nýtingu jarðhitans, sjávarhita,
fóðurmagni, þekkingu og fjár-
magni. Við höfum allt þetta nema
fjármagnið. Við vitum það að sjór-
inn við Suður- og Vesturland er
nægjanlega heitur til að hægt sé
að stunda kvíaeldi tímabundið yfir
Úlfar Anton8son líffrcðingur.