Morgunblaðið - 02.11.1984, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. NÓVEMBER 1984
Mæðgna minnst:
Guðný Vigfúsdóttir
frá Seyðisfirði og
Elísabet Ólafsdóttir
GuAný
Fcdd 19. nóvember 1893
Dáin 20. ígúst 1984
Elísabet
Faedd 26. júní 1869
Dáin 8. október 1963
Dóttir Vigfúsar í Fjarðarseli er
látin. Ekki er þess að vænta að
héraðsbrestur verði þó að gömul
kona safnist til feðra sinna. Okkur
sem næst henni stóðum þykir þó
sem við séu nokkru svipt.
Amma mín, Guðný Vigfúsdótt-
ir, sem ég minnist hér, naut þeirr-
ar gæfu að lifa til hárrar elli við
góða heilsu, fulla reisn, í faðmi
fjölskyldu sinnar og við einstaka
umhyggju dætra sinna. Þrátt fyrir
missi okkar gleðjumst við yfir því,
að hún þurfti ekki að heyja lang-
vinnt dauðastríð.
Níutíu ár er hár aldur og ekki
síst á tímum slíkra breytinga sem
amma lifði. Fyrir okkur borgar-
börn nútimans eru þau umskipti
nánast óskiljanleg og kannski á
svipaðan hátt og þau hafa verið
það því fólki sem er fætt fyrir
mestu breytingarnar eins og
amma var. Óhætt er að segja að
hún og jafnaldrar hennar hafi lif-
að tímana tvenna ef ekki þrenna.
Amma fæddist í Fjarðarseli í
Seyðisfirði 19. nóvember árið 1893,
dóttir hjónanna þar, Elísabetar
Ólafsdóttur frá Mióanesi í Skóg-
um og Vigfúsar Olafssonar. Þau
hjón bjuggu þar í félagi við for-
eldra Vigfúsar, Guðnýju Tómas-
dóttur og ólaf Sigurðsson frá
Straumi í Hróarstungu, en Fjarð-
arsel var föðurleifð Guðnýjar.
Á þeim tíma hlýtur Fjarðar-
selsbúið að hafa talist til stórbýla
því undir það lá nánast allt núver-
andi bæjarland Seyðisfjarðar-
kaupstaðar, „dalurinn upp á efstu
brúnir að sunnan við ána (Fjarð-
ará) út að mörkum Sörlastaða og
svo hálfur Fjörður og Tanginn eða
Oddinn".
Fjarðarselsbærinn stóð þar sem
leið liggur yfir Fjarðarheiði til
Seyðisfjarðar, og lá þjóðvegurinn
með túni, svo oft var mikill gesta-
gangur þegar bændur af Héraði
voru í kaupstaðarferðum og komu
þá oft lestir hraktar af heiðinni.
Þau ótiðindi urðu í Fjarðarseli á
haustdögum aldamótaárið, þegar
amma var tæpra sjö ára, elst
þriggja systkina sem upp komust,
að báðir feðgarnir féllu frá með
nokkurra daga millibili og auk
þeirra Guðmundur, tvíburabróðir
Vigfúsar, uppalinn á Sleðbrjóts-
seli í Hlíð.
„Þeir gestir sem að garði þínum báru,
hér genginn munu harma tryggan vin
og hver mun ei með hryggu sinni’ og sáru
þín sakna vin, sem prýddi gestrisnin.'
Vigfús í Fjarðarseli
Svo langt er nú liðið frá tíðind-
um þessum og svo lítið hefur þeim
verið haldið á loft að fæstum er
kunn þessi saga, hvorki sem for-
saga Guðnýjar Vigfúsdóttur né
kaupstaðarins Seyðisfjarðar, sem
raunar er rúmlega árinu yngri en
hún.
Frá æskuárum austur á Seyðis-
firði minnist ég hátíðlegra göngu-
ferða með afa, ömmu og bróður
mínum inn eftir Austurvegi, yfir
brúna, inn Bakkann og inn í
kirkjugarð. Langamma hefur þá
vart verið orðin fær til slíkra
ferða.
Á meðan við bræður gleymdum
okkur við leik milli leiða og trjáa,
hurfu gömlu hjónin upp á hól, sem
er þar í garðinum, eitthvað að
sýsla við gömul leiði.
Löngu, löngu seinna varð mér
ljóst hverra þau voru að vitja
þarna og eins fengu mannamynd-
irnar á veggjunum á Áusturvegin-
um, sem áður höfðu verið næsta
framandi, æ dýpri merkingu og
drætti, svo ég segi ekki líf.
Uppi á hólnum, sem mun vera
gamall bæjarhóll, dubbaður upp
af Ólafi í Fjarðarseli og Otto
Wathne er grafreitur fjölskyld-
unnar í Fjarðarseli og í honum
stendur legsteinn yfir feðgana tvo,
sem féllu frá haustið 1900 og auk
þess eru þar grafin tvö börn afa og
ömmu.
Þannig eru slóðir austur þar
varðaðar minningum sem fá ein-
kennilega draumkenndan blæ úr
fjarðarlægðinni að sunnan.
Frá þessum árum minnist ég
þess einnig, þá unglingur, að hafa
verið að girða Fjarðarselstúnið
ásamt Sigtryggi Björnssyni, sem
nytjaði það. Svo einkennilega vill
til að nú, tveimur áratugum
seinna, er ég aftur staddur þarna
og hitti þá aftur Sigtrygg þar í
túni að vitja um girðingar eftir
rask Vegagerðarinnar.
Stundum er eins og tíminn
standi í stað, þetta var nokkrum
dögum fyrir lát ömmu.
Myndirnar sem ég tók þarna sá
hún ekki í þessu lífi og naumast er
von til þess að þær hafi jafnast á
við þær myndir sem hún átti sjálf
í hugskoti sínu frá bernskudögum
sínum þarna, þegar allt iðaði af
lifi og gróanda og lfið brosti við
henni.
Oftlega lýsti hún á seinni árum
hugfangin þessum bernskuslóðum
sínum í dalbotninum milli hárra
fjallanna, hvamminum sínum i
gilinu við fossinn, leikjum þeirra
barnanna, húsakynnum, lífi og
störfum fólksins „í dalnum ljúfa í
austurátt". Hún fór þá gjarnan
með þessa vísu:
„Man ég dal í daggarfeldi bláum,
dags er roði fagur lýsti tind,
man ég brekkur blómum prýddar smáum,
brattan foss og kaldavermslulind."
Ýmislegt af þessum minningum
sínum hefur hun fært í letur, enda
ritfær með besta móti. Ef ég
mætti óska Seyðfirðingum ein-
hvers, nú þegar styttist í nítíu ára
afmæli kaupstaðarins, nokkurs
sem ég þykist vita að væri ömmu
minni að skapi þá væri það, að
þeir umgengjust bæjarlandið og
dalinn af nærgætni.
Nærri má geta að hagir ekkn-
anna tveggja i Fjarðarseli hafi
þrengst við andlát þeirra feðg-
anna og tveim árum seinna flyst
langamma mín með börn sín (þrjú
átti hún á lífi, en Ólafa tvo hafði
hún misst) upp á Hérað til systur
sinnar, Ragnhildar á Bóndastöð-
um í Hjaltastaðaþinghá. Hún gift-
ist svo tveimur árum seinna seinni
manni sínum, Guðjóni Björnssyni,
og bjuggu þau fyrst á Ánastöðum,
en lengst af á Hreimstöðum og
Ásgrímsstöðum sem allir eru i
Hjaltastaðaþinghá. Þau eignuðust
þrjú börn áður en langamma varð
ekkja í annað sinn árið 1912.
Hún lifði fyrri mann sinn í 63 ár
og seinni manninn i 51 ár. Áf
Fjarðarselseigninni sá Elísabet
langamma mín aldrei neitt, því
hún var seld kaupstaðnum að
henni forspurðri 1904, verða þau
skipti ekki tíunduð hér.
Við sjálft hefur legið að hún
hafi komist á vergang með ómegð
sína, þegar svona var komið, enda
vistaðist hún víða á næstu árum
og varð að sjá af börnum sínum að
nokkru leyti.
Þær mæðgur voru þó samvist-
um að mestu á meðan báðar lifðu,
því að eftir að amma og afi hófu
búskap á Hrauni í Hánefsstaða-
landi í Seyðisfirði fluttist lang-
amma til þeirra ásamt yngstu
dóttur sinni og á heimili þeirra á
Seyðisfirði kynntist ég henni 1
kringum 1960. Hún dó haustið
1963, fædd 1869.
í Hjaltastaðaþinghá átti amma
sín unglingsár og þaðan átti hún
kærar minningar. Á þeim tíma
var fjölbýlla á Héraði en seinna
varð og menningarlíf með nokkr-
um glæsibrag. Þetta var á upp-
gangsárum ungmennafélagshreyf-
ingarinnar og vorhugur í fólki.
Amma tók þátt í þeim hreyfing-
um sem þarna urðu af lífi og sál og
oft heyrði ég hana minnast veru
sinnar i Hjaltastaðaþinghá og
þess fólks sem hún kynntist þar
með hlýhug. Mér eru þó ekki nægi-
lega ýtarlega kunn þessi ár í lífi
hennar til að geta gert þeim við-
hlítandi skil, en mynd Ásgríms af
Hjaltastaðablánni hafði hún yfir
hvílu sinni síðustu árin.
Þegar stjúpi ömmu féll frá
fluttist fjölskyldan aftur til Seyð-
isfjarðar, en nú við breyttan hag
frá því sem áður var. Amma var
þá til húsa hjá Guðnýju ömmu
sinni í Firði (og hún varð 97 ára
gömul, fædd 1830). Þaðan sótti
hún kvöldskóla í iðnum og var í
læri í saumaskap á verkstæði
Sauma-Rósu.
Árið 1914 réðst hún til Reykja-
víkur á heimili Magnúsar dýra-
læknis að Túngötu 6. Þaðan átti
hún Ijúfar minningar og héldust
nokkur tengsl við þá fjölskyldu
upp frá því. Hún fór þá meðal
annars með fjölskyldunni í fyrstu
bílferðina, sem farin var upp f
Mosfellssveit, upp að Mosfelli. (Á
heimleið 1916 vann hún f síld á
Hjalteyri, þaðan sem hún kunni
frá ýmsu að segja. Sérstaklega var
henni minnisstæður höfundur
Svartra fjaðra, sem þar vann þá
einnig.)
Skömmu eftir heimkomu 1916
réðst hún að Hánefsstöðum, þang-
að sem móðir hennar hafði áður
ráðist.
Þar kynntist amma manni sín-
um, Hermanni Vilhjálmssyni, syni
hjónanna þar, Bjargar Sigurðar-
dóttur og Vilhjálms Árnasonar
frá Hofi í Mjóafirði, fæddum 1894.
Um það leyti sem þau giftust,
1919, hófu þau búskap og útgerð
frá Hrauni, enda var þá mikil út-
gerð stunduð frá Hánefsstaða- og
Þórarinsstaðaeyrum.
Sú saga sem þar verður er ýms-
um betur kunn en mér, enda nær f
tímanum. Þó væri kominn tími til
að henni yrðu gerð rækileg skil á
prenti.
Á Hrauni eignuðust þau móð-
urforeldrar mínir sex börn; Sig-
rúnu, fædd 1919; Sigurð Ragnar,
1921, dó átta ára; Björgu, 1923,
Elísabetu Guðnýju, 1925, dó ári
seinna; Elísabetu Guðnýju, 1928;
og Ernu, 1933.
Sögu og starfi íslenskra alþýðu-
og sjómannskvenna hefur löngum
verið lítill gaumur gefinn og strit
þeirra gjarna fallið í skuggann af
afrekaskrá karla þeirra.
Ég hef löngum undrast hvflík
þrekvirki þær hljóta þó að hafa
unnið margar hverjar við það sem
við nú á tfmum mundum kalla
hörmulegar aðstæður.
Þannig hlýtur það að hafa verið
á Hrauni þar sem þjónusta þurfti
á sumarvertíðum á annan tug
vertíðarfólks með húsnæði,
svefnpláss, fæði og klæði og
þvotta. Segja má að þarna hafi
verið haldið úti verbúðum á heim-
ilinu.
Útbúa þurfti skrínukost fyrir
sjómennina og bera verkafólkinu í
fiskverkuninni og beitingaskúrun-
um kostinn niður bratta urðina
frá Hrauni svo eitthvað sé nefnt.
Rennandi vatn var ekki á
Hrauni, hvað þá upphitað og ekki
rafmagn. Á útmánuðum var heim-
ilið karlmannslaust, þvi að afi
sótti vetrarvertíð til Hornafjarð-
ar.
En amma var ekki ein um þessa
hitu og drjúg hefur móðir hennar
verð henni og dæturnar strax og
þær gátu vettlingi valdið. „Mikið á
ég móður minni að þakka, sívinn-
andi bæði á fæti og sæti, má segja,
þó heilsan væri farin að bila, — en
hún kvartaði ekki og bar allar sfn-
ar raunir eins og hetja, fól allt
með þögn og þolinmæði — og
skynsemi. Hún var ekki gefin fyrir
að sér væri hlíft. Blessuð sé minn-
ing hennar,“ skrifar amma um
móður sína. Það hefur löngum
vakið aðdáun mfna, að dætrum
sfnum öllum komu þau hjón á einn
eða annan hátt til mennta og það
á tímum sem slikt gilti nánast ein-
göngu um heldri manna syni.
Þrátt fyrir baslið, sem hefur þó
verið ærið á kreppuárunum, þegar
afurðir bænda og sjómanna féllu i
verði er eigi að síður Ijómi yfir
þessum árum i lífi fjölskyldunnar
á Hrauni. Það tengist trúlega ekki
síst því að þetta eru æskuár barn-
anna og samgangur og samhjálp
milli þeirra Hánefsstaðabræðra
og fjölskyldna þeirra hefur verið
mikil, en þeir bjuggu þarna í
hnapp; afi á Hrauni, Árni á Há-
eyri og Sigurður ásamt foreldrum
þeirra á Hánefsstöðum.
Á Hrauni tengdist amma
tengdafólki sínu og fjölskyldu afa
mjög nánum böndum, enda henn-
ar eigin fjölskylda tvístruð orðin.
Björgvin, bróðir hennar, orðinn
bóndi á Ketilsstöðum f Jökulsár-
hlíð, ólína sest að á Sauðárkróki,
Vigfús, hálfbróðir hennar, var til
heimilis hjá Björgvin, hann dó
innan við þrítugt, Gróa (Dolla) til
heimilis í Hólma í Seyðisfirði, hún
dó ung, móðir Jóhanns Grétars
Einarssonar póstmeistara þar
(sem er eini niðji af seinna hjóna-
Hjónaminning:
Guðfinna Bjarnadóttir
Georg G. Grundfjörð
Guðfinna
Fædd 31. maí 1900.
Dáin 24. október 1984.
Georg J.
Fæddur 7. ágúst 1884.
Dáinn 4. júní 1962.
Í dag er til moldar borin tengda-
móðir mfn, mikil heiðurs- og
dugnaðarkona sem ég hef dáð
mjög frá fyrstu kynnum.
Guðfinna Bjarnadóttir var fædd
að Haga í Staðarsveit á Snæ-
fellsnesi. Foreldrar hennar voru
Bjarni Bjarnason og Valgerður
Benónýsdóttir ábúendur þar. Af
12 systkinum er nú eitt eftirlif-
andi, Sigurður, búsettur í Kópa-
vogi. Guðfinnu var komið fyrir í
fóstur að Þorgeirsfelli í sömu sveit
og ólst hún þar upp. Ung fór hún
að vinna fyrir sér að þeirra tíðar
hætti og kynntist þá mannsefninu
sínu Georg Jónassyni Grundfjörð,
fæddum að Hömrum í Eyrarsveit,
hinum mesta myndar- og dugnað-
armanni. Georg var kvæntur áður
Jónínu Jónsdóttur og áttu þau
eina dóttur, Guðrúnu Jónassínu,
fædda 26. júlí 1908, dáin 21. apríl
1963. Georg og Guðfinna stofnuðu
heimili 1918 og hófst þá viðburða-
ríkur búskapur í sveit og við sjó.
Fyrstu búskaparárin voru mikil
erfiðleikaár en hjónin voru miklar
bjartsýnismanneskjur. Fyrsta
barnið fæddist 1918 og eftir það
fjölgaði þeim ört. Fátæktin var
mikil og ekki alltaf vinnu að fá.
Georg vann allt, sem til náðist;
stundaði búskap, var til sjós og
fékkst við fisksölu svo eitthvað sé
nefnt. Og ekki má gleyma eyrar-
vinnunni. Ekki lét Guðfinna sitt
eftir liggja. Bæði voru þau vík-
ingsdugleg, hann þrekmikill og
bæði kappsfull. Alla tíð voru þau
mjög samhent, mátti hvorugt af
hinu sjá. Einkum var það hann,
sem vildi hafa hana með sér i
verkum og ráðum. Á þessum árum
fór Guðfinna með manni sínum i
vinnu þó um langan veg væri að
fara. Þau tóku sig upp með barna-
hópinn og fóru i sild. Hún til að
salta og þurfti þá að vera ofarlega
með afköstin, helst efst. Hann var
beykir; sló til tunnur. Allt var gert
af miklum dugnaði og sjálfsbjarg-
arviðleitni en umfram allt bjart-
sýni. Ekki þarf að taka það fram,
svo margir þekktu Georg og Guð-
finnu, að allsstaöar komu þau sér
vel, því hreinskiptin voru þau á
allan hátt.
Timinn hefur liðið. Þau hjónin
eru búin að vera víða og yfirstíga
margt. Þetta er vorið 1939 og það
ríkir bjartsýni sem ævinlega hjá
þeim hjónum. Þau hafa fest kaup
á tveimur jörðum norður í Húna-
vatnssýslu, Núpsöxl og Illugastöð-
um i Engihlíðarhreppi, og skal nú
flutt norður. Þetta er nú ekkert
meira en þau hafa áður ráðist i,
síður en svo. Börnin eru að komast
upp, þau elstu að vísu ekki heima
en hin farin að hjálpa til og öll
tilbúin að hjálpa pabba og
mömmu og hefur svo verið alla tíð.
Nú líður að þeim tíma, að ég, sem
þessar línur rita, kynnist þessu
góða fólki. Norður fluttist fjöl-
skyldan í júní 1939. Fyrst að
Núpsöxl, sem verið hafði í eyði.