Morgunblaðið - 02.11.1984, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. NÓVEMBER 1984
sögu Eyjanna og atburðum líðandi
stundar. Kom það út á árunum
1936—81 og var nær eingöngu
skrifað af Þorsteini sjálfum. Mun
það einstætt, að byggðarlag hér á
landi hafi eignast slíkt heimild-
arrit og fræðirit um samtíð og
sögu sína byggt á framtaki og
dungaði eins manns. Með þessu
ólaunaða aukastarfi hans og þá
ekki síður með stofnun byggða-
safns í Eyjum, sem Þorsteinn hóf
að vinna að upp úr 1930 og sinnti
af þinni alkunnu elju fram á síð-
ustu ár, sýndi hann ræktarsemi
sína til heimabyggðar sinnar og
einnig almennan menningará-
huga. Vann hann þar öflugt og
ómetanlegt brautryðjandastarf
við söfnun gamalla og fágætra
muna, sem óðum voru að tapast I
glatkistuna miklu á þessum öru
breytingatímum í lífsháttum og
vinnubrögðum. Geymdi Þorsteinn
munina lengi vel uppi á háalofti í
húsi sínu og vann að merkingu
þeirra og skráningu, þegar stund
gafst. Safnið hefur nú fyrir nokkr-
um árum fengið húsnæði sem því
hæfði, og gladdi það Þorstein
mjög, er hann sá þessu óskabarni
sínu þannig borgið.
Ekki var Þorsteinn borinn og
barnfæddur í Eyjum. Bæði voru
þau Inga aðflutt, komin austan úr
Mjóafirði, þar sem þau slitu
barnsskónum. En foreldrar hans
voru ættaðir af Snæfellsnesi og úr
Borgarfirði vestan. Ekki vorum
við skyldir, þótt við gætum rakið
ættir okkar til sömu sveitar. Ég
þekkti vel til skyldfólks Þorsteins
þar, sem hann hafði lítil kynni
haft af, en úr þeirri ætt hafa kom-
ið fleiri merkir skólamenn. En
þótt vagga hans stæði fjarri Vest-
mannaeyjum og ættfólk hans
byggði flest eða allt í öðrum lands-
hlutum, urðu Eyjarnar fögru vett-
vangur ævistarfs hans og þær
tóku hann fanginn og eignuðust
hug hans allan. Þeirra veg og vel-
ferð bar Þorsteinn fyrir brjósti og
þeim og íbúum þeirra vann hann
allt, sem hann vann.
Já, það var með eindæmum, hve
miklu Þorsteinn kom í verk. Þó
sást sjaldan á honum fum eða fát,
og aldrei heyrði ég hann afsaka
með tímaleysi. En hann var mikill
skipuleggjandi og undi ekki að-
gerðaleysi. Þess vegna nýttist tím-
inn honum vel. Engum manni hef
ég kynnst, sem jafn skammt var
hjá milli ákvörðunar og fram-
kvæmdar. Hann átti það a.m.k. til,
þar sem hann sat við kvöldkaffi-
borðið, hálfnaður að drekka úr
bollanum, að spretta á fætur og
grípa símtólið, af því að honum
hafði þá dottið í hug að ræða við
mann úti í bæ um eitthvert hugð-
armál sitt. Sumum hefði nú fund-
ist óhætt að drekka úr bollanum
fyrst. En svona var Þorsteinn.
Mig langar til að rifja upp hér
helstu störfin og viðfangsefnin i
verkahring Þorsteins dags dag-
lega þennan vetur. Sjálfsagt
gleymi ég þó einhverju. Ber þá
fyrst að nefna, að hann var skóla-
stjóri Gagnfræðaskólans í Eyjum
og kenndi þar ríflega fulla kennslu
að auki. Þetta haust, 1952, fluttist
Gagnfræðaskólinn í nýtt hús, sem
þá var í byggingu, en tekið í notk-
un að hluta til. Að sjálfsögðu var
Þorsteinn driffjöðrin i byggingar-
framkvæmdum öllum, meðan þær
stóðu yfir, og hafði yfirumsjón
með þeim. Þurfti þar margt að út-
vega og marga hnúta að leysa. Þá
var hann sparisjóðsstjóri í Eyjum
og vann þar a.m.k. tvær klukku-
stundir hvern virkan dag eftir
skólatíma. Þvi starfi gegndi Þor-
steinn frá stofnun Sparisjóðsins
1942 og til ársins 1974, en hann
var einn af stofnendunum og átti
drýgstan þátt í verki hans og við-
gangi. Var þar leystur vandi
margra þeirra, er minna máttu sfn
í þjóðfélaginu. Á þessum árum,
um og eftir 1950, átti Þorsteinn
sæti í bæjarstjórn og lét þar mjög
að sér kveða i framfara- og menn-
ingarmálum Eyjanna, eins og alla
tíð. Þá sá hann um útgáfu eins
Eyjablaðsins á þeim tíma, Fram-
sóknarblaðsins. Ársritið Blik, sem
áður hefur verið getið, kom vitan-
lega út þennan vetur, að lang-
mestu leyti skrifað af Þorsteini.
Sifellt var hann á verði að afla
muna til byggðasafnsins og hlúa
að því, sem fengið var. Loks vann
hann á þessum árum að samningu
„íslensk-norskrar orðabókar". Var
það margra ára ígripavinna eins
og gefur að skilja, en verkinu lauk
hann og hlaut viðurkenningu fyrir
hjá Vestmannalaget í Bergen
1964. I Noregi hafði Þorsteinn afl-
að sér framhaldsmenntunar á
yngri árum og þá hrifist af landi,
þjóð og tungu. Eftir alla þessa
upptalningu fjölþættra starfa,
ábyrgðarmikilla og krefjandi, eru
kannski smámunir að geta þess,
að Þorsteinn var fréttaritari út-
varpsins í Eyjum og lét ekki sinn
hlut eftir liggja á því sviði. Allt
þetta gat þó ekki komið í veg fyrir,
að hann rækti þá skyldu allra
sannra Vestmanneyinga, sem
vettlingi gátu valdið, að fara í
fiskvinnu í páskahrotunni.
Vant er að sjá, hvernig einn
maður gat komið öllu þessu í verk
og haft samt tíma aflögu iðulega
til að „ræða málin" við gesti og
heimafólk, eins og t.d. við mig.
Minnist ég samræðustunda okkar,
skemmri eða lengri eftir atvikum,
með sérstöku þakklæti, ekki síst
þeirra stunda, þegar skóla- og
kennslumálin bar á góma. Þar var
Þorsteinn að sjálfsögðu meistar-
inn með þekkingu og reynslu, en
ég lærisveinninn, sem hélt sig
vita, en vissi fátt. Gafst þar stund-
um góður fróðleikur, sem trauðla
verður fenginn úr bókum. Halldór
Laxness segir líka einhvers staðar,
ef ég man rétt, að sannleikann sé
ekki að finna í bókum, heldur hjá
fólki með gott hjartalag.
Ekki fór það fram hjá undirrit-
uðum þann stutta tíma, sem hann
dvaldist í Eyjum, að Þorsteinn var
þar umdeildur maður. Fór það
mjög að vonum, þar sem hann stóð
í stafni í hinni pólitísku baráttu
bæjarmálanna. Þau átök verða
iðulega hörð og óvægin, ekki síst í
fámennum bæjarfélögum, þar sem
barist er í návígi og þá ekki síður
um menn en málefni. En hann var
líka i eðli sínu baráttumaður,
fljóthuga og stórhuga, athafna-
samur og einbeittur, fyrirleit allt
hik og vettlingatök á framkvæmd-
um, efaðist að jafnaði ekki um eig-
in málstað og lét hart mæta
hörðu, þegar því var að skipta.
Hann átti nefnilega nokkuð, sem
við nútímamenn þekkjum varla
lengur nema af afspurn, hann átti
brennandi hugsjónir, sem ólguðu í
hug og sinni. Hann var einn af
aldamótakynslóðinni, sem svo er
gjarnan nefnd.
Þorsteinn fæddist einu ári fyrir
síðustu aldamót og ólst upp og
mótaðist á fyrstu áratugum þess-
arar aldar. Þá fóru sterkir
straumar um þjóðlífið og tígulegir
hugsjónaeldar loguðu þar skært
og hrifu æskuna til dáða. Þá áttu
sér stað lokaátökin i sjálfstæðis-
baráttunni, sem sigurinn vannst i
1918. Þá fór um landið hin þjóð-
lega vakningaralda, sem leiddi til
stofnunar ungmennafélaga um
allar byggðir og bæi og hafði að
kjörorði heit sitt: Islandi allt.
Þá var samvinnuhreyfingin að
vaxa úr grasi og ná útbreiðslu. Og
þá átti bindindisstefnan miklu
fylgi að fagna. öll þessi baráttu-
og þjóðþrifamál gripu hug Þor-
steins föstum tökum þegar í æsku,
og það voru engin stundarhrif.
Þau áttu hug hans heilan og
óskiptan og í þeirra anda vann
hann alla ævi. Þar kom engin
málamiðlun eða undansláttur til
greina.
Á vöxt var Þorsteinn þrekinn
meðalmaður á hæð, þéttur á velli
og þéttur í lund. Annars er meðal-
mennska það orð, sem síst átti við
um hann.
Ekki má gleymast að geta þess,
þegar rætt er um afrek Þorsteins
og afköst á mörgum starfssviðum,
að hann stóð ekki einn og óstudd-
ur i stórræðunum. Hans betri
helmingur, konan hans blessuð,
hún Inga, stóð jafnan við hlið hon-
um, studdi hann og styrkti í störf-
um hans og stríði og bjó honum
hið yndislega heimili, athvarf
hans og hvíldarstað. Þetta fann
Þorsteinn líka vel og mat, og sam-
lyndari hjónum og friðsælla heim-
ilislífi hef ég ekki kynnst annars
staðar en á Goðasteini. Þegar mig
bar fyrst að dyrum Þorsteins og
venjuleg kynningarorð höfðu farið
milli okkar, voru það ósjálfráð
viðbrögð hans að kalla inn í húsið:
Inga mín, kennarinn er kominn.
Móttökur nýs íbúa í húsið komu
ekki síður til hennar kasta. Þessi
ávarpsorð, Inga mín, átti ég eftir
að heyra oft þennan vetur af vör-
um Þorsteins, sögð með þessum
sérstaka hreimi og áherslu, sem
vitnaði um, að þetta voru ekki
meiningarlaus og vanabundin
gæluorð eða glamuryrði. Honum
var ekki tamt að nota orð þannig.
Hjá honum þýddu orðin það sem í
þeim fólst, hvers eðlis sem þau
voru. Hann kunni ekki að tala
undir rós eða beita fagurgala.
Hann sagði meiningu sína
umbúðalaust við hvern sem var og
kvað fast að orði — stundum ef til
vill óþarflega fast. En þannig vill
það verða, þar sem undir stóru
skapi kynda heitar tilfinningar.
En að loknum dögum umsvifa
og baráttu, við uppgerð reikn-
ingsskil og hlutlægt mat, breytast
viðhorf gjarnan til manna og mál-
efna. Storma samtíma átaka lægir
og sær kyrrist. Þorsteinn dró sig
tiltölulega snemma út úr hinum
umdeildu, pólitísku störfum, ekki
til að setjast í helgan stein eða lifa
hóglífi á efri árum, slíku hefði
hann ekki unað, heldur til að geta
sinnt betur öðrum hugstæðum
verkefnum, sem aldrei varð hörg-
ull á. Hann hélt líka vel sínum
hlut í glímunni við Elli kerlingu,
þeirri glímu, sem aldrei fer þó
nema á einn veg.
Síðasta áratuginn bjó Þorsteinn
„uppi á landi“ eftir að húsið hans
góða, Goðasteinn, varð eldi og
eimyrju að bráð í gosinu 1973. En
marga fór hann ferðina út til
Eyja, bæði í gosinu og eftir það, til
að sinna þeim viðfangsefnum, sem
hann bar fyrir brjósti og flest
voru tengd Eyjunum. Skal þar
fyrst og fremst nefna björgun
óskabarns hans, Byggðasafnsins,
sem hann hafði stofnað, eflt og
annast um í hart nær hálfa öld.
Fyrir þessi störf Þorsteins og
önnur í þágu byggðarlagsins var
hann gerður heiðursborgari Vest-
mannaeyja árið 1978. Árið 1964
hafði hann verið gerður heiðursfé-
lagi í Vestmannalaget í Bergen
fyrir hið mikla afrek þitt, sam-
ningu íslensk-norsku orðabókar-
innar. Og árið 1981 var hann
sæmdur „ólafsorðunni" fyrir störf
Minning:
Stefán Einarsson, járnsmiður,
Miklubraut 90, Reykjavík, lést
hinn 10. september síðastliðinn,
liðlega sjötugur. Hann hné niður
við vinnu sína fyrir meira en ári
og lá meðvitundarlaus í nokkra
mánuði, síðar komst hann til með-
vitundar aftur. Hann var siðan
heima uns kraftar hans þrutu.
Mér er kært að minnast Stefáns
Einarssonar með nokkrum orðum.
Hann var kvæntur systur minni
Hildi Benediktsdóttur, og eiga þau
þrjú uppkomin börn, sem alls
staðar er sómi að. Stefán Einars-
son var þægilegur maður, sem
gott var að heimsækja. Hann var
sonur eins aðalstofnanda járn-
smiðafélagsins hér í Reykjavik og
hann fór aldrei af lífsskoðun föður
síns, að verja málstað hins minni
máttar. Þó deilt sé um það i dag
hverjir verji málstað hins
minnsta, þá fór Stefán Einarsson
með þessa lifsskoðun sina út á
vinstri væng þjóðmálanna og
hvikaði þar aldrei frá. Hann sótt-
ist ekki eftir mannvirðingum, þó
var hann rökvís í besta lagi. Hann
starfaði í Landsmiðjunni i
Reykjavík allan sinn starfsaldur,
eða liðlega fimmtíu ár. Hann bjó á
Miklubraut frá 1951 og aldrei
heyrði ég systur mína tala um að
þau skorti eitt né neitt.
Stefán Einarsson og Hildur
sín að samskiptum Noregs og Is-
lands.
Fullyrða má, að ekki verður
saga Vestmannaeyja um hálfrar
aldar skeið, frá því um 1930 til
1980, svo sögð eða skráð, að ekki
verði Þorsteins víða við getið og
nafn hans raunar letrað stórum
stöfum í umfjöllun flestra hinna
stærri mála, er horfðu Eyjunum
og íbúunum þar til heilla í menn-
ingar- og framfaramálum. Það var
þó ekki framagirni, sem kallaði
Þorstein og hvatti til dáða, heldur
brennandi áhugi hans á öllu því,
er hann lét til sín taka.
Hitt þykist ég vita, að sé honum
mikilvægara og hugstæðara nú að
leiðarlokum, hversu háan sess
hann skipar í hugum margra
þakklátra samferðamanna og
samvistarfólks. Ég er aðeins einn
þeirra, sem nú á kveðjustundu
þakka forsjóninni fyrir það lán að
hafa átt samleið með Þorsteini um
stund og eignast óbifanlega vin-
áttu hans.
Kæra Inga og aðrir nánir
vandamenn; Ég votta ykkur sam-
úð mína. Ykkur gaf hann mest.
ívar Bjömsson
Þorsteinn Víglundsson var einn
af bestu sonum íslands og við
Norðmenn sjáum nú á bak miklum
og einlægum vini Noregs. Á ís-
landi er flestum meira og minna
kunnugt hið mikla og merka starf
hans í Vestmannaeyjum á sviði
menntunar- og menningarmála.
Ég vil t.d. nefna ársrit hans Blik,
sem ég held að hann hafi haldið
úti í 35 ár. Minjasafnið, sem hann
lagði grundvöllinn að m.m.
Við hér í Noregi höfum ríka
ástæðu til þess að þakka Þorsteini
fyrir hans mikla áhuga á norsk-
íslensku samstarfi. Ber þá fyrst að
nefna ísl.-norska orðabók hans og
félaga hans hér í Noregi, sr. Eigil
Lehmann og Sunnmæringsins Sig-
urd Slyngstad. Hans er líka
minnst i Vestmannalaget sem
þakkar honum störf hans að ísl.
-norskum málefnum. Orðabókin
mun halda nafni hans á loft á ís-
landi og hér í Noregi. Fyrir marg-
háttuð störf hans heiðraði Ólafur
Noregskonungur Þorstein er hann
sæmdi hann Olavsorðunni.
Ludvig Jerdal
formann Vestmannalaget.
Benediktsdóttir eignuðust þrjú
börn. Elstur þeirra er Benedikt
Garðar Stefánsson flugvélstjóri.
Hann er kvæntur uragayískri
prinsessu, en þau kynntust þegar
hann var framvæmdastjóri fyrir
einni af deildum Cargolux í Lúx-
emborg. Þá er Einar Rúnar Stef-
Fedd 29. október 1901
Díin 25. október 1984
Síminn hringdi, konan mín
svaraði í símann og rödd sem við
þekkjum bæði svo vel flutti okkur
tíðindin. Hún amma, Sigriður
Þorvarðardóttir, er dáin.
Það var hún Sigga sem var dáin.
Þessi kona sem ég hafði talað við,
horfst í augu við, gert mig að
meiri manni eftir en áður. Augu
hennar lýstu svo mikilli reynslu
að ég vona að ég fái aldrei skilið
þau til fullnustu. En svo er um
margt fólk af hennar kynslóð. t
sumar sagði hún við mig: „Ég hef
aldrei litið glaðan dag síðan hann
Snorri minn dó.“ En nú vitum við
það bæði, hún Sigga og ég, að
51
Þorsteinn frændi minn er búinn
að fá hvíldina. Það er svo sem ekki
annað en búist hafði verið við und-
anfarna mánuði, heilsan hafði bil-
að og aldurinn orðinn nokkuð hár.
Þetta á ekki að verða minn-
ingargrein í eiginlegum skilningi
eða upprifjun á ævi frænda míns,
það munu aðrir gera betur en ég,
enda af miklu að taka á viðburða-
ríkum æviferli hans. Mig langar
aðeins að senda nokkur kveðju- og
þakkarorð að lokum.
Sem unglingur var ég tekin á
heimili þeirra hjóna Þorsteins og
Ingu að Goðasteini í Vestmanna-
eyjum og mér veitt tækifæri til
menntunar sem ég hefði annars
varla fengið. Á heimili þeirra
mætti mér aldrei annað en hlýja
og gott atlæti af beggja hálfu. Þar
ríkti reglusemi, elska og gagn-
kvæm virðing hjónanna hvort
fyrir öðru. Á samband þeirra virt-
ist aldrei bera nokkurn skugga
misklíðar eða sundurlyndis. Hann
var svo heppinn að njóta um-
hyggju hennar og hjúkrunar að
heimili þeirra að Hjallabraut 5
utan seinustu dægranna áður en
hann dó, en þá varð hann að fara í
sjúkrahús. Nú var það hún sem
var sú sterka, sú sem hann sótti
stuðning til á seinustu stundum
ævikvöldsins. Á yngri árum hafði
hún á tímabili verið heilsuveil og
hann þá hjúkrað henni, svona snú-
ast hlutirnir oft við á langri ævi.
Eftir að vist minni á heimili
þeirra lauk, hafði ég lítið samband
við þau hjónin um árabil, enda
„vík milli vina“, nema hvað ég
kom við hjá þeim í skipsferðum
mínum austur á land ef viðkom-
una í Vestmannaeyjum bar upp á
heppilegan tíma. Én eftir gosið í
Vestmannaeyjum fluttust þau til
Hafnarfjarðar og tókst þá sam-
band á ný.
Á Hjallabrautinni mætti mcr
sama hlýjan og góðvildin og í
Goðasteini forðum þó rúmlega 20
ár væru umliðin. Þó Þorsteinn
væri hættur störfum fyrir aldurs
sakir hafði hann ekki tíma til að
láta sér leiðast, áhugamálin voru
svo mörg. Byggðasafn, blaðaút-
gáfa, skjalasöfnun og skriftir.
Hann var alltaf önnum kafinn og
jafn fullur áhuga og á yngri árum.
Að lokum sendi ég Ingu og öðr-
um nánum aðstandendum mínar
innilegustu samúðarkveðjur.
Hvíli kær frændi minn í friði.
Nanna Gunnarsdóttir
ánsson vélstjóri kvæntur og eiga
þau hjón tvö börn. Þá er Erla
Þrúður matvælafræðingur, gift,
og býr ásamt íslenskum manni
sínum í Svíþjóð.
Með Stefáni Einarssyni er geng-
inn farsæll maður til orðs og at-
hafna, sem ég stend of nálægt til
að geta verið alveg hlutlaus.
Traustur og öruggur reglumaður,
myndi kannski iýsa honum best.
Ég votta systur minni samúð
mína og börnum þeirra. En
kannski stendur hún sterk i sorg-
inni, þar sem hún vissi að þar fór
gjörsamlega vammlaus maður.
Blessuð veri minning hans.
Sumarliði Steinarr Benediktsson.
hann Snorri hefur tekið á móti
henni og ég veit að gleði þeirra
hefur orðið svo einlæg að sólin ein
fær lýst henni er hún roðar kvöld-
himininn.
Við sem eftir sitjum sjáum á
eftir stórum manni og á skilnað-
arstund gerum við okkur ef til vill
betur ljósa þá miklu ábyrgð og
skyldur sem lífið leggur okkur á
herðar, að takast á við lífið eins og
það er, og segja við okkur sjálf:
hún gat það og gerði það.
Þeir sem næst henni stóðu og
við öll sem horfðum i augu hennar
sáum hvað er hægt að gera öðrum
mikið gagn með því að vera til,
glöð og full baráttu til lífsins.
Benni
Stefán Einars-
son járnsmiður
Sigríöur Þorvarðar-
dóttir Kveðjuorð