Morgunblaðið - 08.11.1984, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. NÓVEMBER 1984
Afkomumál sjávarútvegsins — erindi Björgvins Jónssonar á Fiskiþingi:
í bezta falli komnir á kné
Flestir liggja
Fiskimálastjóri, þingforseti,
góðir fiskiþingsfulitrúar og gestir.
Ég ætla að fara hér nokkrum
orðum um afkomu fiskveiða og
vinnslu á þessu ári og horfur á
næsta ári. Það sem ég segi hér er
fyrst og fremst almennt rabb, sem
að litlu leyti er stutt töflum.
Meðferð talna er orðin svo gá-
leysisleg og aftur eru tölur notað-
ar að geðþótta. Nægir þar að
nefna nýjasta dæmið, þar sem 30
daga verkfall er alls staðar nefnt
27 daga verkfall. Þrátt fyrir nær
helmings samdrátt í þorskveiðum
frá því þær voru mestar, um og
uppúr 1980, þá verður árið í ár að
teljast til hinna miklu aflaára.
Eins og horfir nú eru líkur á að
þetta verði eitt af 5 mestu aflaár-
um í sögu þjóðarinnar. Aflinn 1.
nóvember verður nálægt 1.100.000
tonnum og yfir 500.000 tonnum
meiri en á sama tíma 1983.
Verðmæti útfluttra sjávaraf-
urða nam 10.752. milljónum króna
fyrstu 8 mánuði þessa árs og var
nær tveimur milljörðum meiri enn
á sama tíma sl. ár.
Á þessu tímabil nemur útflutn-
ingur sjávarafurða 73% af heild-
arútflutningi landsmanna sem
nam 14.713 milljónum á sama
tíma. Munar hér vitanlega mest
um loðnuna. Sá fiskistofn virðist
vera í nokkuö góðu ástandi og eru
miklar vonir bundnar við veiðar
úr honum á næsta og jafnvel
næstu árum.
Hvað fiskveiðar áhrærir að öðru
leyti, má segja að stóraukin veiði á
úthafsrækju, mikil aukning á
skelfiskveiöum og nýting kola-
stofnanna við landið séu merkustu
nýjungarnar. Árangur þessara
veiða bætir að nokkru þann
rekstrarvanda sem skapast hefur
vegna stórminnkandi þorskveiða.
Okkur ber að þakka sjávarútvegs-
ráðherra fyrir þá víðsýni sem
hann hefur sýnt og þá forystu sem
hann hefur veitt um nýtingu þess-
ara fiskstofna. Ég hygg að í fram-
tíðinni eigi þetta framtak eftir að
færa íslensku þjóðinni ómældan
auð og meðal annars auðvelda
okkur að mun skynsamlega nýt-
ingu þorsk- og ýsustofnanna.
I framtíðinni mun þó ársins
1984 örugglega fyrst og fremst
verða minnst sem ársins þegar
kvótar voru alfarið notaðir við
stjórnun fiskveiða. Margir spáðu
illa fyrir þessu kerfi og þá alveg
sérstaklega því mikla valdi sem
látið var í hendur sjávarútvegs-
ráðherra.
Ég er einn af þeim sem litu á
þetta kerfi sem hreint neyðarúr-
ræði og átti von á verulega meiri
erfiðleikum en fram hafa komið.
Áð mínu mati hafa framsöl afla-
kvóta sniðið af þessu verstu gall-
ana. Vafalaust greinir okkur á um
þetta, það er bara mannlegt. Um
hitt getum við allir verið sammála
að sjávarútvegsráðherra hefur
ekki misnotað það vald sem hon-
um var falið.
Hvorug þessara staðreynda
breytir því að kvótar eru neyðar-
úrræði sem við verðum að komast
frá eins fljótt og mögulegt er. Við
megum ekki undir neinúm kring-
umstæðum festast í þessu kerfi til
frajnbúðar. Það virkar þegar til
lengri tíma er litið sem haghemill
og ber. I sér mikla hættu á spill-
ingu. Þegar á næsta ári ber okkur
að fækka botnfisktegundum í
kvóta eins mikið og mögulegt er.
Vandlega þarf líka að huga að því
hvort unnt er nú þegar að finna
sjrilvirkara kerfi við stjórnun
.botnfiskv.eiða.
iJ. Þegar á heildina er litið má
segja ,að þegar aflamagn og verð-
mæti á föstu verðlagi eru metin,
hafi fiskveiðar í ár verið mjög
hagstæðar íslensku þjóðinni. Ut-
flutningsverðmæti sjávarafurða á
föstu verðlagi mun hafa aukist um
11% á fyrstu átta mánuðum árs-
ins.
Kem ég þá að því máli sjávar-
útvegsins sem einna uggvænlegast
er um þessar mundir. Það eru
samningar við sjómenn. Við erum
allir það sanngjarnir að viður-
kenna að kjör sjómanna hafa stór-
versnað vegna aflabrests á þorsk-
veiðum og óhugnanlegrar dýrtíð-
araukningar í öllu sem að fisk-
veiðum lýtur. Að útgerð og fisk-
vinnslu frátalinni hafa engir orðið
meira fyrir þessari kjaraskerð-
ingu en sjómenn.
I þeim erfiðu samningum sem
fyrir dyrum standa, verður Is-
lenska þjóðin öll sem einn maður
að gera það upp við sig hvers hún
metur störf sjómannastéttarinn-
ar, sem á hátíðarstundum eru
nefndir hetjur hafsins.
Útgerðinni í landinu er því mið-
ur sniðinn svo þröngur stakkur að
hún getur ekkert umtalsvert af
hendi látið, án þess að það renni
beint út í Verðlagið, með þynningu
gjaldmiðilsins. En fleira er matur
en feitt kjöt og ólíkt væru sjó-
menn betur settir, ef kjarabætur
þeim til handa yrðu í því formi að
þær brynnu ekki upp í óðaverð-
bólgu eða yrðu kveikja að nýrri
kjarábaráttu annarra stétta.
Sjómenn njóta lítils af hinni
marglofuðu samneyslu allra ann-
arra þegna þjóðarinnar. Ég teldi
raunhæfustu leiðina til að bæta
kjör sjómanna vera að játa þessa
staðreynd. Bæjarfélög ættu að
sameinast um að lækka útsvars-
prósentu af tekjum sjómanna og
ríkisvaldið á að veita þeim veru-
lega lækkun tekjuskatts umfram
það sem þeir njóta nú.
Síðan á samféiagið að efla að
miklum mun lífeyrissjóð sjó-
manna. Þeir eiga þetta allt inni
hjá íslensku þjóðinni.
Ef í tíma verður tekið til svona
ráða, óttast ég ekki illvígar vinnu-
deildur. Annars stöndum við
frammi fyrir mjög alvarlegri
vinnudeilu sem getur valdið enn
frekari röskun á því jafnvægi sem
var að nást á fyrri helmingi þessa
árs, meðan ríkisstjórnin var
markmiðum sínum trú.
Á þessu ári hefur verið unnið að
skuldbreytingu hjá útgerð og
vinnslu og tímabundið lækkaðir
vextir Fiskveiðisjóðs í 4%. Við
skulum vona að þetta verði til
góðs, ef við lítum til lengri tíma.
Þessar aðgerðir rýra verulega eig-
infjárstöðu Fiskveiðisjóðs, að auki
er svo nokkurt erlent lánsfé til
ráðstöfunar í þessu skyni vegna
lausaskulda við þjónustuaðila.
Hér er fyrst og fremst verið að
dreifa taprekstri margra undan-
genginna ára yfir á framtíðina.
Nýjar tekjur eru ekki til staðar í
þessu skyni til að greiða hallann.
Að auki hefur svo eignum og tekj-
um Aflatryggingasjóðs verið
dreift á allan landaðan afla.
Þessi aðferð orkar vægast sagt
tvímælis. Ég tel Aflatrygginga-
sjóð vera eina af þeim stofnunum
sem eru árangur þess að við höf-
um lært að lifa með landinu
okkar.
Allsherjaraflabrestur getur
alltaf orðið á einstökum veiðum og
í ein8tökum verstöðvurh. Þá verð-
ur að vera til sjóður eins og þessi.
Þessari ákvörðun verður að
breyta, það er mannlegt að skjátl-
ast. Ég tel að ákvörðun um þetta
mál'eigi.að taka nú á haustþingi.
Þessu til stuðnings get ég bent á
að Þjóðhagsstofnun telur að þetta
kérfi sem nú er í gildi muni vanta
458 milljónir króna í árslok 1985,
umfram markaðar tekjur Afla-
tryggingasjóðs. Kerfið sem hér er
þegar
við lýði er því sjálfdautt, hvort
sem er.
Ekkert annað en aukin hlutdeild
fiskveiðiflotans í þeirri þjóðar-
köku sem til skipta er getur af-
stýrt fjárhagslegu hruni verulegs
hluta sjávarútvegsfyrirtækja.
Við fengum þann boðskap hér í
gær, að ekki er ástæða til að ætla
að aukinn afli bæti þar um á næst-
unni.
Ég vil nú fara örfáum orðum um
afurðasölu og afurðaverð:
Öllum er okkur kunn hörmung-
arsaga skreiðarinnar eftir að Níg-
eríumarkaðurinn lokaðist. Tjón
framleiðnda er orðið mjög mikið
og mörg fyrirtæki riða til falls
vegna þessa. Næstu daga verða
framleiðendum greiddar út eftir-
stöðvar Verðjöfnunarsjóðs, ná-
lægt 84 milljónum króna. Velvilji
er hjá stjórnvöldum til að efla
sjóðinn verulega, eftir að skulda-
mál Nígeríumanna liggja ljósar
fyrir, væntanlega í þessum mán-
uði. Binda framleiðendur miklar
vonir við þessi fyrirheit. Að öðru
leyti má segja að markaðsmál
sjávarafurða séu í nokkuð góðu
lagi. Við getum ekki endalaust
flutt út alla okkar innanlands-
óreiðu og getum ekki ætlast til
þess að allar okkar afurðir hækki
stöðugt í verði.
fslensku sölufyrirtækin í
Bandaríkjunum hafa á þessu ári
haldið að mestu markaðsstöðu
sinni og haldið uppi áframhald-
andi verulega hærra verði á gæða-
fiski en aðrar þjóðir ná.
Það væri verðugt efni í doktors-
ritgerð að rannsaka hvað þessi
fyrirtæki sem og önnur sölusam-
tök okkar í sjávarútvegi hafa fært
þjóðinni í auðæfum umfram önn-
ur sölukerfi, á undangengnum
áratugum. Ég fullyrði að lífskjör
væru hér 15% verri en þau eru þó
í dag, ef þeirra nyti ekki við.
Frystan fisk vantar á aila mark-
aði í V-Evrópu. Við getum ekki
framleitt hann í neinum mæli
vegna þeirrar gengisstefnu sem
hérna ríkir. ísfiskverð í V-Evrópu
er hátt og stöðugt. Mikil aukning
hefur orðið á útflutningi, sérstak-
lega í gámum.
Verð á saltfiski hefur farið
hækkandi allt þetta ár, þrátt fyrir
mjög sterka stöðu dollarans.
Vantar nú verulegt magn af salt-
fiski til að unnt sé að anna eftir-
spurn.
Þrátt fyrir erfiðari markaðs-
skilyrði en nokkurn tíma áður
tókst Síldarútvegsnefnd að selja
185.000 tunnur af-sild tíl Sovét-
ríkjanná á viðunandfi verði. 40.000
tunnur eru seldar til Finnlands og
Svíþjóðar og þet á gerist á sama
tíma og Norðmem setja áttatiu
prósent af sínum sildarafla beint í
bræðslu. Er hér um næstum ótrú-
flatir
legt söluafrek að ræða. Sama er að
segja um sölu frystra afurða til
Sovétríkjanna. Mikið hefur tekist
að selja fyrir viðunandi verð. Ég
vil nota þetta tækifæri til að und-
irstrika hina miklu þýðingu sem
hin hagstæðu viðskipti við Sovét-
ríkin hafa fyrir þjóðarbúið og
hvern einstakan íbúa þessa lands.
Hörðustu samkeppnisaðilar okkar
á fiskmörkuðum erlendis öfunda
okkur mjög af þessum vinsamlegu
og hagstæðu viðskiptum. Þeir,
sem með vanhugsuðum aðgerðum
vonandi og viljandi leggja stein í
götu þessara viðskipta, vinna
þjóðinni mikið tjón. Stjórnskipan
viðskiptalanda okkar er þeirra
einkamál.
Verð á rækju og hörpudiski hef-
ur verið í lærga lagi, en sölur eru
nú komnar í gang og verð heldur
hækkandi. Verð á lýsi og mjöli
lækkaði að vanda þegar nálgaðist
verðlagningu á loðnu. Yfirborð
byrjuðu um leið og verðlagningu
var lokið og voru orðin 20% á
sunnudaginn var. Verðlagning
þessara afurða er kapítuli út af
fyrir sig, þar sem íslenska ríkið á
allar stærstu verksmiðjurnar.
Að loknum þessum lestri, þar
sem fram kemur að árið er eitt af
fimm eða sex mestu aflaárum í
sögu landsins og afurðaverð yfir-
leitt gott og í flestum tilfellum
mjög gott sé miðað við aðra gjald-
miðla heims en tvo hina sterkustu,
dollar Regans og krónu Jóhannes-
ar, þá ætti ekki að vera vandi eða
langt mál að tala um afkomu sjáv-
arútvegsins. Hlýtur hún ekki að
vera nokkuð góð, eða í það
minnsta sæmileg?
Þjóðhagsstofnun telur hana erf-
iða, þó ekki fjarri hinu fræga
Þjóðhagsstofunúlli.
I skýrslu stofnunarinnar er
miðað við 3% raunvexti, eins og
vextir eru í siðuðum löndum, en
ekki 10% raunvexti eins og þeir
eru hér á landi.
Ekkert tillit er tekið til 2.000
milljóna króna uppsafnaðs
skuldahala eða vaxta af honum.
Frystihús á að endast í 50 ár. Eig-
ið fé er ekki metið til verðs. Þó er
vöntun á eigin fé talin mesta
vandamál atvinnugreinanna.
Langvarandi óðaverðbólga og sú
markaða meginstefna íslenskra
stjórnvalda um lángt árabil, að
láta nær allan þann auð sem skap-
ast við fiskveiðar og vinnslu sjáv-
arafurða, renna til annarra en
þeirra fáu sem afla hans og vinna,
er búin að koma þessari atvinnu-
grein á kné og er vel á veg kominn
með að gera þessa vinnusömu þjóð
gjaldþrota.
Endalaust dynur yfir okkur í
fjölmiðlum söngur um að samfé-
lagið styrki sjávarútveginn og að
hann sé að sökkva landinu í erlent
skuldafen.
Staðreynd er hinsvegar að að-
eins eru um 16,1% af erlendum
skuldum þjóðarinnar tilheyrandi
sjávarútvegi. Það er bjargföst
sannfæring mín að þeim þjóðum
vegni best sem veita þegnum sín-
um mikið frelsi til athafna og þar
sem ríkið er sem allra minnst að
vafstra í atvinnumálum. Við eðli-
legar aðstæður og langvarandi
jafnvægi í þjóðarbúskap tel ég
líka að opinber afskipti af verðlagi
og vaxtaákvörðunum séu til ills
eins. En þegar verðskyh fólks er
ekkert vegna - langvarandi verð-
bólgu og þar við bætast hin skelfi-
legu hagfræðilegu mistök og hin
hrikalega eignatilfærsla sem
krómiskiptin ollu, er frjáls álagn-
ingóskiljanleg'aðgerð. Þegarfjár-
magnshungur er jafn gegndar-
laust og það er hér á landi eru þó
frjálsir vextir ennþá óskiljanlegri
aðgerð.
I útflutningsgreinum sjávarút-
vegs eru vextir þegar best lætur
þriðji stærsti gjaldaliðurinn, fast
á eftir kaupi. Ef endalaus hækkun
á vöxtum veldur ekki verðbólgu-
sprengingu, af hverju er þá verið
að halda í kaupið? Núverandi rík-
isstjórn naut yfirgnæfandi traust
fólks úr öllum stjórnmálaflokkum,
meðan menn töldu hana vera að
berjast við verðbólguna af alvöru.
Eftir því sem stjórnin hefur sleppt
fleiri spottum lausum og þar með
losað fleiri þjóðfélagshópa undan
árum við lífróðurinn fyrir efna-
hagslegu sjálfstæði þjóðarinnar,
hefur traustið dvínað. Nýlokið er
fyrsta rælnum í þeim dansi sem
hafinn er vegna þessa trúnaðar-
brests. Einnig er nýlokið útboði á
flutningum á frystum fiski til
Evrópu. Tilboðið var aðeins til
tveggja skipafélaga. Morgunblaðið
skýrir okkur frá því að fragtir
lækki um 40% vegna þessara að-
gerða.
Ef við viljum í alvöru fullt
frelsi, af hverju byrjum við þá
ekki á byrjuninni og gefum geng-
isskráninguna frjálsa eins og
Friedman gamli leggur til. Af
hverju erum við skikkaðir til að
selja gjaldeyri okkar á föstu verði,
en sá sem kaupir hann má selja
hann á því verði sem honum sýn-
ist? Það er því miður vegna þess
að frelsið sem við búum við í dag
er fyrst og fremst frelsi hinn fáu
til að knésetja hina mörgu.
Við, sem erum svo óhamingju-
samir að standa í rekstri sjávarút-
vegsins í dag, erum i besta falli
komnir á kné. Flestir liggja flatir.
Ef við slíðrum ekki sverð okkar í
innbyrðis deilum og komum fram
sem einn samstæður hópur, allir
sem einn, sjómenn, útvegsmenn,
fiskverkendur og starfsfólk í fisk-
vinnslu og krefjumst þess réttar
að þokkalega rekin fyrirtæki geti
greitt mannsæmandi kaup og önn-
ur gjöld, þá er stutt í það að ís-
lendingar búi við verstu lífskjör í
Evrópu.
Það er búið að upplýsa okkur
um það ítrekað í fjölmiðlum að
verðlag hafi lækkað við álagn-
ingarfrelsið. Svari þar hver fyrir
sig. Ég vil hins vegar biðja ykkur
þingfulltrúar góðir að keyra hér
um Reykjavík og nágrannabæjar-
félög og sjá hvað verið er að gera.
Hér fyrir vestan okkur er að rísa
ákaflega hófleg bygging sem er
geymsla fyrir annan sterkasta
gjaldmiðil heims. Kostnaður við
þá byggingu er ekki tekinn af
neinum, um það höfum við yfirlýs-
ingu sem ekki er hægt að rengja.
Að öðru leyti er verið að byggja
hér á Stór-Reykjavíkursvæðinu
miklu stærri bæ en Akureyri.
Allar þessar byggingar eru fyrir
þjónustuverslun og þjónustuiðnað
eða íbúðarhús fyrir væntanlega
starfsmenn þessara fyrirtækja. Á
þessu svæði býr yfir helmingur
þjóðarinnar, 70% íbúanna lifa á
þjónustu og verslun. Haldið þið að
höfuðið sé ekki að verða við vöxt
miðað við aðra líkamshluta?
Verslun og þjónusta eru nauðsynl-
egar atvinnugreinar sem verða að
hafa þokkalega afkomu.
Engum er þessi óheillaþróun
hins vegar hættulegri en þessum
greinum sjálfum.
Ætli þessi ofvöxtur í þeim hafi
ekki svipaðar afleiðingar fyrir
þær og síðustu tuttugu skuttog-
arnir höfðu fyrir sjávarútveginn.
Sjávarútvegurinn er og verður
enn um langt árabil aðalauðsupp-
spretta þessarar þjóðar. Engum er
kærara en okkur að fleiri stoðum
verði rennt undir þjóðartekjur og
gj aldeyrissöf nun.
Við bjóðum velkomnar allar
nýjar atvinnugreinar og óskum
þeim velfarnaðar. Við ætlum
okkur hins vegar ekki lengur að
búa við þau kjör sem samfélagið
býður okkur upp á í dag.
Sé samfélagið ekki reiðubúið til
að láta þessi kjör í té, virðist eðli-
legast að ríkið taki allt heila
klabbið yfir. Þetta verða stjórn-
málamenn að skilja. Ég vil svo
ljúka þessum orðum með tilvitnun
í Reyýavíkurbréf Morgunblaðsins
28. október §1., þar sem segir að
meðan rekstrarskilyrði sjávarút-
vegs séu eins og þau eru í dag og
hafi lengi verið, hljóti allt annað í
þjóðfélaginu að vera á brauðfót-
um. Ætli þetta sé svo fjarri lagi.