Morgunblaðið - 08.11.1984, Qupperneq 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. NÓVEMBER 1984
Hverju var stolið?
hugleiðingar um frjálst útvarp
eftir Eirík
Jngólfsson
Undanfarnar vikur hefur mikið
verið rætt um útvarp og það hvort
einkaréttur Ríkisútvarpsins skuli
afnuminn. Þar sem flestir þeir
sem hæst hafa látið í þesari um-
ræðu hafa annað hvort mælt gegn
frelsinu til að útvarpa, eða flutt
allt að því móðursjúkar varnar-
ræður fyrir hönd Ríkisútvarpsins,
langar mig til að leggja nokkur
orð í belg ef það mætti verða til
þess að svara einhverjum spurn-
ingum og leiðrétta allt að því
hættulegan misskilning, sem víða
virðist skjóta upp kollinum í þess-
ari umræðu.
Allri umræðunni um þetta mál
má eiginlega skipta í tvennt. Ann-
ars vegar er umræðan um það
hvort einkaréttur Ríkisútvarpsins
skuli afnuminn og hins vegar
moldviðrið um þær útvarpsstöðv-
ar sem spruttu upp, út um allt
land, í nýafstöðnu verkaflli BSRB.
Mig langar til að byrja á því síðar-
nefnda.
Stoltið og rétturinn
Hafi stoltið verið drifkraftur
þeirra ríkisstarfsmanna, sem
gengu frá störfum sínum nokkrum
dögum fyrir boðað verkfall, þá var
það ekki síður hreyfiafl þeirra
sem ákváðu að láta ekki þagga
niður í sér og samborgurum sínum
þó einhverjir ríkisstarfsmenn
væru á annarri skoðun.
Neyðarréttur er orð sem flaggað
hefur verið í þessu máli, með réttu
eða röngu. Andstæðingar tján-
ingarfrelsis hafa að sjálfsögðu
snúið út úr því á marga vegu, en
jafnvel starfsmenn Ríkisútvarps-
ins hafa fallist á að það væri
nauðsynlegt af öryggisástæðum að
halda uppi upplýsingamiðlun í
þjóðfélaginu. Þeir sáu það að vísu
ekki fyrr en fjölmargir aðilar
höfðu tekið að sér þessa nauðsyn-
legu þjónustu, flestir reyndar í
sjálfboðavinnu, með því að setja á
stofn útvarpsstöðvar víða um
land. Þar með höfðu allir aðilar
þessa máls fallist á að þau sjón-
armið sem gilda um neyðarrétt
næðu einnig til þessa máls. Út frá
neyðarréttarsjónarmiðum er það
talið lögmætt að fórna minni
hagsmunum fyrir meiri, svo sem
að brjóta rúðu í annars manns
húsi til að bjarga barni frá þvi að
brenna inni. Það varðar við lög að
brjóta rúður í annarra manna
húsum, en þegar meira verðmæti
er í húfi en rúðan sjálf, er það
almennt viðurkennt að slíkt sé
ekki refsivert, með öðrum orðum,
neyðarréttarsjónarmið réttlæta
verknað sem undir öðrum kring-
umstæðum myndi vera refsiverð-
ur. Það er enn ekki fullljóst, hvort
þessi röksemd stenst fyllilega
fyrir dómstólum, í útvarpsmálinu,
en þar til dómstólar hafa skorið úr
þessu máli verða borgararnir að
bíða og stilla sig um að setjast
í dómarasætið.
Dómstóll götunnar
Alþingismaðurinn Eiður
Guðnason er einn þeirra sem ekki
hafa getað staðist þá freistingu að
setjast í dómarasætið. Undanfarið
hefur Eiður lagt að velli hverja
vindmylluna á fætur annarri, að
hætti sögufrægra riddara, en í öll-
um hamaganginum hefur honum
sést yfir marga hluti, sem hann
hefði sennilega betur athugað áð-
ur en hann lagði upp í þessa her-
för. Þann 2. nóvember ritar Eiður
grein í málgagn einnar af þessum
útvarpsstöðvum, sem hann er
reiður út í. Þar otar hann sverði
sínu að þeim tveim stöðvum, sem
hann hlustaði á í verkfallinu,
nefnilega útvarpi DV-manna og
Frjálsu útvarpi. f grein þessari
stendur Eiður fastar á því en fót-
unum, að útvarpað hafi verið úr
Valhöll þar sem Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur skrifstofur eins
og kunnugt er. Eiði hefur senni-
lega ekki borist í hendur skýrsla
miðunarmanna Pósts og síma, en í
henni er ekkert sem staðfestir
þann þráláta orðróm, að skrifstofa
flokksins hafi breyst í útvarpsstöð
á einni nóttu. Þvert á móti er það
skýrt tekið fram, að engar áþreif-
anlegar sannanir séu fyrir því, að
útvarpað hafi verið úr Valhöll.
Reyndar ruddust miðunarmenn
óboðnir inn í einhver þeirra fyrir-
tækja, sem hafa skrifstofur í
Valhöll, en eins og þeir sögðu
sjálfir frá var ekkert sem
benti til að útsendingar færu fram
þaðan. Ef Eiður Guðnason veit
eitthvað um rekstur og starfsemi
þessara útvarpsstöðva, sem hvorki
sérmenntaðir miðunarmenn Pósts
og síma, né Rannsóknarlögregla
ríkisins vita, þá ber honum að gefa
um það skýrslu og láta síðan
dómstóla skera úr um lögmæti.
Annars er Eiður að hylma yfir það
sem hann sjálfur kallar lögbrot og
slikt sæmir ekki alþingismanni.
Eiður ætti líka að gefa skýrslu um
þá ólöglegu útvarpsstarfsemi sem
kjósendur hans í þéttbýliskjörn-
um á Vesturlandi hafa stundað í
skjóli þingmannsins um nokkurra
ára skeið, í formi myndbandak-
erfa, sem sýna meðal annars frétt-
ir og fréttamyndir sem gamlir
vinnufélagar Eiðs á Sjónvarpinu,
ættu lögum samkvæmt að hafa
einkarétt á.
Kvennapólitík
En það hafa fleiri látið í sér
heyra í þessu máli en Eiður
Guðnason. Fimmtudaginn 1. nóv-
ember birtust í DV tvær greinar
um útvarpsmálið. Greinarnar eiga
Eiríkur Ingólfsson
„Litlar líkur eru á að
Ríkisútvarpið verði lagt
niður. Það er hins vegar
hugsanlegt að það
breytist til batnaðar í
kjölfar samkeppninnar.
Ef frelsi verður veitt til
að útvarpa munu vænt-
anlega margir vilja
spreyta sig.“
að minnsta kosti tvennt sameigin-
legt. I fyrsta lagi eru þær báðar
ritaðar til þess að kasta rýrð á þá
ákvörðun að láta ekki verkfalls-
menn þagga niður í sér og til að
halda uppi vörnum fyrir Ríkisút-
varpið, og í öðru lagi eiga þessar
greinar það sameiginlegt, að
byggja á misskilningi, sem ég tel
skylt að leiðrétta.
Steinunn Jóhannesdóttir túlkar
á skemmtilegan, en alrangan hátt,
þau neyðarréttarsjónarmið sem
stofnendur útvarpsstöðvanna
héldu á lofti. Þar sem ég hef fyrr í
þessari grein vikið nokkuð að
þessu atriði, mun ég ekki fjalla
frekar um það í þessu sambandi,
en vekja þess i stað athygli á
málflutningi, sem mér finnst í
aðra röndina hjákátlegur, en fyrst
og fremst lýsandi fyrir alla þessa
umræðu. Steinunn er nefnilega ein
af þeim sem í fyrsta lagi vill
frjálsar útvarpsstöðvar feigar og í
öðru lagi að þær vandi meira
dagskrárgerð og val á starfsfólki.
Þessum tvískinnungi má líkja við
það að í öðru orðinu er hrópað:
Hengjum þjófinn, en síðan er sagt
við þjófinn: Úr því þú þurftir nú
endilega að vera að því að brjóta
lögin, þá gastu nú reynt að vera
svolítið skemmtilegri! Flestar ef
ekki allar þær útvarpsstöðvar sem
tóku til starfa í verkfallinu höfðu
aðeins tvo til þrjá daga til undir-
búnings. Flestir skilja sennilega
það sjónarmið aðstandendanna að
leggja ekki strax út í miklar fjár-
festingar í hljómplötum. Og þegar
allur útsendingarbúnaðurinn þarf
að komast í tvær ferðatöskur, eru
ákveðin takmörk fyrir þeim
tæknibúnaði sem hægt er að nota.
Einnig stóðu aðstandendurnir
frammi fyrir því að vanir lesarar,
svo sem leikarar og útvarpsþulir,
voru í verkfalli, svo menn urðu að
láta sér nægja að búa við það sem
hendi var næst.
Ragnheiður Davíðsdóttir skrif-
ar í sama blaði, um sama mál.
Hún gerir sig að vísu ekki seka um
tvískinnungshátt, aðeins fáfræði.
Ragnheiður er ein af þeim sem
greinilega hefur ekki minnstu
hugmynd um raunverulegan
kostnað við rekstur mismunandi
fjölmiðla. Það verður að vísu að
segja henni til málsbóta að hún
hefur ekki aðrar tiltækar heimild-
ir um útvarpsrekstur en rekstur
Ríkisútvarpsins, en sú stofnun
verður víst seint nefnd í sömu
andrá og orðin hagsýni og sparn-
aður. Því þótt það hafi kostað
skattborgara eins og Ragnheiði
Davíðsdóttur á fjórða tug milljóna
að koma á fót hinni margfrægu
Rás 2, hjá Ríkisútvarpinu, hefðu
margir aðilar treyst sér til að
setja á stofn 10—15 litlar út-
varpsstöðvar fyrir þá fjárhæð.
Það er nefnilega rangt, að það sé
dýrara að setja á stofn litla út-
varpsstöð, en að stofna dagblað.
Tækjabúnaður til þess að setja á
stofn litla útvarpsstöð kostar á
bilinu 1—1,5 milljónir og er þá
miðað við ný tæki, og stöð af þeirri
stærð sem nægði til að senda út
yfir höfuðborgarsvæðið, eða Eyja-
fjarðarsvæðið, Vestmannaeyjar,
eða aðra þá landshluta sem ekki
væru sérstaklega erfiðir til út-
sendinga, af landfræðilegum
ástæðum. Það er sem sé alveg ljóst
að frelsið til að sigla á öldum
Ijósvakans er frelsið undan fjár-
magninu og hreint engin afbökun
eins og Ragnheiður Davíðsdóttir
kallar það. Afbökunin í þessu máli
hefur verið í höndum starfsmanna
Ríkisútvarpsins, sem í bókstafleg-
um skilningi hafa vísvitandi af-
bakað hugverk samstarfsmanna
sinna á niðurlægjandi hátt og
þannig þverbrotið allar reglur um
hlutleysi. Og það sem meira er, er
að þessa niðurlægingu máttu höf-
undarnir þola, án þess að fá upp-
reisn æru sinnar, án þess að afsök-
un, eða leiðrétting hafi birst og án
þess að nokkuð hafi í raun verið
gert til að koma í veg fyrir að sag-
an endurtæki sig. Er þetta Ragn-
heiðarréttlætið sem koma skal?
Ólafs þáttur
Sigurðssonar
Nýjasta innleggið í þessa um-
ræðu birtist svo í Morgunblaðinu
laugardaginn 3. nóvember. Þar er
á ferðinni atvinnuspyrillinn ólaf-
ur Sigurðsson, sem að þessu sinni
tekur að sér að svara eigin spurn-
ingum. En þar sem þær niðurstöð-
ur sem Ólafur kemst að í grein
sinni, eru vefengjanlegar, finnst
mér óhjákvæmilegt að leggja orð í
belg.
Ólafur byrjar á því að fjalla um
allar þær reglur sem nauðsynlegt
sé að setja um frjálsar útvarps-
stöðvar, til þess að vernda þjóðina
fyrir sjálfri sér. Ekki verður ann-
að séð en Ólafur telji löggjöf
landsins áfátt, hvað varðar reglur
um óréttmæta viðskiptahætti, að
minnsta kosti telur hann þörf á
sérstökum reglum fyrir Ríkisút-
varpið (og þá væntanlega fyrir
aðrar útvarpsstöðvar), en hinn al-
menni borgari verður að láta sér
nægja að treysta á landslög ein
sér, þegar aðrir fjölmiðlar eiga í
hlut. Ólafur víkur síðan að þeirri
skyldu sem hvílir á Ríkisútvarp-
inu að gæta hlutleysis í frétta-
flutningi. Ólafur viðurkennir að
þegar til skamms tíma er litið, til
dæmis til fjögurra vikna eða eins
sjónvarpsþáttar, þá kunni frétta-
stofur útvarps og sjónvarps að
gera sig sekar um hlutieysisbrot.
En það sem Ólafur telur réttan
skilning á þessari hlutleysisreglu
er, að fréttaflutningur sé hlutlaus,
bara er litið er til nógu langs tíma.
Hversu lengi eigum
við að bíða?
Ástæðan fyrir því að þjóðin
fylgir ekki öll sömu stjórnmála-
stefnu er ekki sú að fréttamenn
Ríkisútvarpsins hafi fylgt ein-
hverri langtíma-meðaltalshlut-
leysisreglu, heldur sú að aðrir
fréttamenn hafa líka sagt frá
sömu atburðum á annan hátt í
öðrum fjölmiðlum. Lykillinn að
hlutleysinu liggur nefnilega í þvi,
að margir aðilar segi á sama tíma
sína hlið á málinu, hversu hlut-
dræg sem hún kann að vera og
hlustendur dragi síðan eigin
ályktanir af mismunandi skoðun-
um, en láti ekki Ólaf Sigurðsson
eða aðra fréttamenn segja sér
hvenær þeir séu búnir að ná „lang-
tímahlutleysi" í fréttaflutningi,
með því að vera á hverjum tíma
„skammtímahlutdrægir".
Þjóðþrifaverkið
Ólafur krefst þess af aðstand-
endum þeirra útvarpsstöðva, sem
hófu rekstur þegar Ólafur tók sér
frí, að þeir geri grein fyrir skiln-
ingi sínum á orðinu þjóðþrifaverk.
Ég skal með glöðu geði segja ólafi
og öðrum hvað ég tel þjóðþrifa-
verk í þessu sambandi. Ég get ekki
svarað fyrir aðra „útvarpsmenn",
né heldur get ég ábyrgst að sá
hluti þjóðarinnar sem hlustaði á
þessar stöðvar sé á sömu skoðun
og ég, enda tek ég ekki að mér að
búa til skoðanir fyrir aðra. Þjóð-
þrifaverkið fólst að mínu mati í
því að sýna þjóðinni fram á að það
væri ekkert náttúrulögmál að rík-
ið hefði einkarétt á útvarpi og
sjónvarpi. Það væri ekkert nátt-
úrulögmál að þjóðin skyldi bara
halda kjafti, úr því Jón Múli og
Ólafur Sigurðsson fengu ekki út-
borgað fyrir þann tíma sem þeir
unnu ekki. Það væri ekkert nátt-
úrulögmál að plötuspilari í út-
varpsstöð þyrfti að kosta bílverð
og aðeins auðmenn gætu stofnað
slíkt fyrirtæki. Það væri ekki
Opið bréf til alþingismanna um
Framkvæmdasjóð aldraðra
— eftir Sigurbjörn
Sveinsson
Fyrir fáum árum komuð þér á
fót sjóði nokkrum, er hlaut nafnið
Framkvæmdasjóður aldraðra.
Mikil umræða hafði átt sér stað
um aðbúnað aldraðra, fjölda
þeirra á komandi árum og aðgerð-
arleysi opinberra aðilja í þeirra
þágu. Nokkur sveitarfélög höfðu
þó reynt að bæta þar úr skák,
þ.á m. Reykjavíkurborg, en mikið
skorti á að vel væri. Einhver upp-
bygging hjúkrunardeilda var á
prjónunum, þar sem ríkissjóður
bar stærstan hluta kostnaðar, en
dvalarheimili og íbúðir fyrir aldr-
aða höfðu átt erfitt uppdráttar um
árabil. Nú skyldi bæta um betur.
Hinn nýi sjóður yrði burðarás
mikillar sóknar á þessu sviði.
Skattur var lagður á hvern skatt-
þegn, svokallaður nefskattur. Rík-
issjóður skyldi og leggja í sjóðinn
það fjármagn, sem til þurfti til að
standa við eldri reglur um bygg-
ingu hjúkrunardeilda.
Þó skattar séu einatt óvinsælir
má segja með nokkrum rétti, að
þjóðin hafi gengið fagnandi undir
þetta nýja skattaok. Flestir gerðu
sér grein fyrir þeim árangri, sem
ná mátti með skjótum hætti á
þennan veg. Skilningur þjóðarinn-
„Látið fjármuni aldr-
aðra í friði. Látið Fram-
kvæmdasjóð aldraðra í
friði með sinn tekju-
stofn og sín verkefni.“
ar var ríkur.
En Adam var ekki lengi í Para-
dis.
Það gerðist, sem margir höfðu
óttazt.
Skattinum var stolið. Við af-
greiðslu síðustu fjárlaga dró ríkis-
sjóður að sér hendur, þannig að 15
milljónir voru teknar af nefskatt-
inum til að standa við skuldbind-
ingar ríkissjóðs við byggingu
hjúkrunardeilda. Fimmtán millj-
ónir voru teknar af þeim fjármun-
um, sem þjóðin greiddi í þeirri
góðu trú, að þeim yrði varið til
dvalarheimila og íbúða fyrir aldr-
aða. Þér létuð yður þetta í léttu
rúmi liggja. Þetta var afgreitt við
síðustu umræðu fjárlaga, þannig
að engin umræða gat farið fram
utan veggja Alþingis. Þegnarnir
gátu hér engin áhrif haft.
Það gerðist, sem margir höfðu
óttazt. Yður var ekki treystandi
fyrir mörkuðum tekjustofni til
ákveðins verkefnis. Hér var vand-
inn hægur og freistingin of mikil
að seilast í vasa þeirra, sem áttu
sér fáa málsvara eða ármenn á
æðri stöðum.
Þjóðin tók glöð við hinum nýja
skatti. Hún taldi að verja ætti
honum til nýrra verkefna í þágu
aldraðra en ekki létta oki af
mæddum ríkissjóði. Þessi skattur
hafði meðbyr, hefur hann enn og
mun hafa, verði hann látinn gegna
sínu hlutverki.
Góðir alþingismenn. Minnugur
þess, að svo má brýna deigt járn
að bíti, birti ég yður bréf þetta.
Látið fjármuni aldraðra í friði.
Látið Framkvæmdasjóð aldraðra í
friði með sinn tekjustofn og sín
verkefni. Hækkið heldur nefskatt-
inn nokkuð umfram aðra skatta.
En ráðstafið því, sem þannig afl-
ast, á þann veg, að ekki orki tví-
mælis. Höggvið ekki aftur í sama
knérunn.
Með beztu kveðju.
SigurbjörD Sveinsson er læknir í
Búðardal.