Morgunblaðið - 08.11.1984, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. NÓVEMBER 1984
Fhitningsgjöld og
frjálshyggjuraus
— eftirJón
Val Jensson
Það er tvennt, sem Jón Hákon
Magnússon staðfestir í grein sinni
„Flutningskostnaður" í Mbl. 21.
júlí. Annars vegar sést það af hans
eigin tölum, að allt það, sem ég
hafði fullyrt um jöfn flutnings-
gjöld frá Bretlandi til íslands og
til Suður-Afríku (þrátt fyrir
fimmfalt styttri sjóðleið hingað)
er óhrekjandi staðreynd. Og hins
vegar staðfestir hann með þögn-
inni, að Eimskip og Hafskip halda
ekki upp neinni verðsamkeppni
um Bretlandssiglingar. Hvorugt
atriðið ber því vitni, að nokkuð sé
að marka hinar fjálglegu yfirlýs-
ingar um frjálsa viðskiptahætti og
samskeppnishæfni íslenzku skipa-
félaganna.
Sömu farmgjöld á
fimmfalt styttri leið!
Grein Jóns Hákonar er skóla-
bókardæmi um það, hvernig tölur
geta sagt allt annað en það, sem
sannleikanum er samkvæmt. En
um leið er meðhöndlun hans á
þessum tölum slík, að hver meðal
skólakrakki hlýtur að sjá í gegn-
um villurnar í útreikningum hans.
Fyrst verð ég að rekja hér meg-
inatriði málsins. { grein minni
„Aðföng hersins og hræsni frjáls-
hyggjumanna" í Mbl. 7. júlí, sagði
ég frá því, að enskir flutningafé-
lagsmenn hefðu tjáð mér, að fyrir
sama verð og þeir gætu boðið mér
að flytja búslóð í gámi til íslands
gætu þeir sent þá sömu búslóð til
Suður-Afríku — meira en fimm-
falt lengri leið! Þessu reynir JHM
(sem er framkvæmdastjóri mark-
aðs- og flutningasviðs Hafskips
hf.) að hnekkja í grein sinni, með
furðulegum tilfæringum á stað-
reyndum.
Ekki er hann fyrr byrjaður að
gera athugasemdir við grein mína
en rangmælin taka að renna úr
penna hans: „Þessar fullyrðingar
um, að ódýrara sé að flytja búslóð
frá Bretlandi til Suður-Afríku en til
íslands, komu undirrituðum
spánskt fyrir sjónir." (Auðkennt
hér.) Þessi mismæli eru einstak-
lega klaufaleg — lesendur blaðs-
ins gætu haldið þau vísvitandi
rangfærslur, en rétt áður hafði
JHM tekið upp tilvitnun í grein
mína, þar sem orðrétt stendur:
„Sögðu þeir okkur, að fyrir sama
verð gætu þeir boðið okkur að
flytja búslóðina til Suður-Afríku!"
Hvernig er hægt að kalla sama
verð „ódýrara"?
Hvað um það, fullur efasemda
lét JHM gera samanburð „á um-
ræddum kostnaði" og þá fyrst
tekur steininn úr. „{ ljós kemur, að
hér er maðkur í mysunni og létt
farið með staðreyndir," segir
hann. Athugun Hafskipsmanna
gefur þá niðurstöðu, að flutningur
á búslóð í 20 feta gámi frá Bret-
landi til Suður-Afríku kosti 2.609
sterlingspund, en til íslands 1.284
pund, þ.e.a.s. ekki hálft á við
gjaldið til S-Afríku (mismunurinn
er 1.324 pund).
Nú ætla ég að gera nokkuð
óvænt — að meðtaka dæmi Jóns
Hákonar sem satt og rétt, um leið
og ég stend á því fastar en fótun-
um, að fullyrðing mín um iafnhá
fraktgjöld frá Bretlandi til Islands
og til S-Afríku sé líka sönn og
rétt! Og meira en það — einmitt
sú fullyrðing er það, sem skiptir
hér máli, en tölur Jóns Hákonar
eru marklausar, þótt sannar séu!
Maökinum kippt
úr mvsunni
Mesta markleysan í dæmi JHM
er fólgin í því að bætt er við á
reikninginn 781 punds kostnaði fyrir
flutning frá Durban í S-Afríku til
Jóhannesarborgar — en það er nær
600 km leið á landi! (Álíka langt og
frá Akureyri til Víkur í Mýrdal
með viðkomu í Reykjavík!) Eg fæ
ekki séð, hvað í ósköpunum slíkir
landflutningar koma við þessu máli
um flutningsgjöld skipafélaga. Og
ekki gaf ég neitt tilefni til þvílíkr-
ar málaflækju. t grein minni
nefndi ég flutning „til Höfðaborg-
ar“, ekki Jóhannesarborgar. Mér
er það mætavel kunnugt, að engin
skipafélög sigla til Jóhannesar-
borgar, sem er langt inni í landi!
Þess vegna tiltók ég einmitt áð-
urgreinda Höfðaborg, sem er al-
kunn stórborg og hafnarborg í
S-Afríku. (Ég vil ekki ætla Jóni
Hákoni vísvitandi blekkingar, og
því dettur mér í hug, að hann hafi
hér misskilið orð mín — talið mig
eiga við höfuðborg S-Afríku (sem
er reyndar Pretoria, ekki Jóhann-
esarborg, stærsta borgin þar),
þegar ég nefndi Höfðaborg (Cape
Town). Én furðuleg má slík yfir-
sjón vera hjá framkvæmdastjóra
Hafskips og fyrrverandi umsjón-
armanni erlends fréttaþáttar í
sjónvarpinu.)
Því má bæta við, að ekki er
heldur rétt að miða við flutninga
til Durban (farmgjöld 1656 pund)
og segja mig svo „fara létt með
staðreyndir", því að ég nefndi
beinlínis Höfóaborg í grein minni,
en 1.450 km sjóleid bætist við frá
Höfðaborg til Durban (sem er á
austurströndinni). Til frádráttar
kemur að vísu, að JHM nefndi
Southampton sem útskipunarhöfn
í stað Felixtowe, en þar á milli er
um 340 km sjóleið. Éftir stendur,
að hann hefur lengt sjóleiðina til
S-Afriku úr rúmum 12.000 km
(sem ég tiltók f grein minni) í rúm.
13.100 km. Einhvern mun hlýtur
það að gera í flutningsgjöldum,
enda er sú viðbót ein um helming-
ur sjóleiðarinnar frá íslandi til
Englands.
Þriðja markleysan í dæmi JHM
er sú, að í flutningsgjaldinu frá
Felixtowe til Reykjavíkur (1.123
pundum) er innifalinn „30% af-
sláttur, sem Hafskip veitir náms-
mönnum frá flutningstaxta". Ég
rengi það ekki, að slíkur afsláttur
sé veittur, enda var mér boðinn
nákvæmlega sami afsláttur hjá
Eimskipafélaginu. En ég var ekki
að ræða þessi mál fyrst og fremst
út frá þvi, hvað ég sem námsmað-
ur þurfti að borga, heldur út frá
almennum töxtum skipafélaga
(normalverði), og af grein minni
sést, að ég var að tala þar um þau
gjöld, sem ensk flutningafélög
buðu upp á, en þau gerðu sér ekki
það ómak að gefa kost á eða segja
frá námsmannafrádrættinum.
Fullyrðing þeirra um jöfn farm-
gjöld til Islands og S-Afríku mið-
aðist einmitt við slík full frakt-
gjöld á báðum leiðum, en ekki við
undantekningarnar um afslátt á
siglingunni til íslands. Slíkur af-
sláttur ætti reyndar að fást til
S-Afríku líka, ef eftir honum væri
leitað, enda er miklu meira um
það erlendis en hér, að veittur sé
afsláttur eða tilboðsverð á vöru og
þjónustu af ýmsu tagi, ekki sízt í
miklum og reglubundnum við-
skiptum. Það, sem skiptir
þjóðhagslega mestu máli i þessu
efni, er það, hversu há flutnings-
gjöld eru að jafnaði til tslands, því
að það hefur veruleg áhrif á vöru-
verð i landinu. (Það má nefna það
hér, að tollar, vörugjald og sölu-
skattur — sem leggjast hvað ofan
á annað — eru ekki aðeins lögð á
vöruverðið sjálft, heldur einnig á
flutningsgjaldið. Þannig geta þau
flutningsgjöld tvöfaldast eða þre-
faldast, eftir því hver tollflokkur-
inn er.)
í stað þess að gefa upp afslátt-
arverð, hefði JHM átt að gefa upp
venjulegt flutningsgjald til Is-
lands, til að viðmiðun við hlið-
Jón Valur Jensson
„Ég áskil mér fullan
rétt til ad gagnrýna hátt
verölag hjá íslensku
skipafélögunum og álít
þad nánast borgaralega
skyldu mína, þegar
verðmunur sker svo í
augum ... “
stætt gjald til S-Afríku yrði
marktækt. Þá kemur i ljós, að
sjálft flutningsgjaldið frá Ipswich
til Reykjavíkur er 1.605 pund, en
frá Southampton til Durban er
þaö 1.656 pund — tæplega þremur
prósentum hærra en til íslands. Við
þessar upphæðir bætast reyndar
fleiri gjöld: útskipun og kostnaður
í Ipswich 49,50 pund, losun í Rvík
101,50 pund, vörugjald í Rvík 10,75
pund (alls £161,75) og varðandi
flutning til S-Afríku: útskipun og
kostnaður í Southampton 85 pund,
uppskipun og kostnaður í Durban
87 pund (alls £172). Hvers vegna
útskipunarkostnaður í South-
ampton á jafnstórum gámi á að
vera 37 pundum hærri en í Ips-
wich, annarri brezkri höfn, fæ ég
að vísu ekki skilið, en við skulum
samt gefa okkur, að þessar tölur
frá Hafskip séu réttar og athuga
útkomuna. Heildarkostnaður í
flutningum frá Southampton til
Durban er þá 1.828 pund, en frá
Ipswich til Reykjavíkur 1.766,75
pund. Mismunurinn er 61 pund,
sem merkir, að flutningurinn til
S-Afríku — þ.e. 5,8 sinnum lengri
leið — er þremur og hálfu prósenti
dýrari en til íslands.
Slíkur verðmunur er að sjálf-
sögðu óverulegur en með því að
JHM hefur í stað flutningaleiðar-
innar Felixtowe — Höfðaborg (um
12.000 km) valið aðra og lengri
leið, Southampton — Durban (um
13.100 km), sem er rúml. 9% lengri
sjóðleið, þá virðist sennilegt, að
farmgjaldið til Höfðaborgar hljóti
að lækka um fáein prósent úr
þeim 1.656 pundum, sem JHM til-
tók. Og þá er væntanlega komið
nokkuð nærri þeim 1605 pundum,
sem það kostaði að flytja jafnstór-
an^ám til íslands.
Eg hygg, að allir lesendur þess-
ara lína hljóti að vera mér sam-
mála um, að sú fullyrðing Eng-
lendinganna, sem áður gat um, er
fyllilega réttmæt, þ.e. að jafnhátt
verð sé sett upp fyrir gámaflutn-
inga frá Englandi til S-Afríku
eins og til íslands. Þetta hafa Haf-
skipsmenn ekki hrakið að neinu
leyti, og viðleitni þeirra í þá átt er
hreint og beint afkáraleg.
Ef stjórnendur þessa skipafé-
lags eru svona ruglaðir í útreikn-
ingum sínum, þá skýrir það auð-
vitað þá glópabjartsýni að halda,
að í frjálsri samkeppni um ís-
landssiglingar (þ.m.t. um flutn-
inga fyrir varnarliðið) gætu þeir
staðizt hverjum sem er snúning,
„ef allir aðilar fá að sitja við sama
borð jafnréttis og frjálsrar verzl-
unar“, eins og JHM segir. Hugs-
anlega myndu þeir standast
Bandaríkjamönnum snúning, af
því að þeir þurfa að borga fjórfalt
hærri laun til áhafna sinna en
gert er hérlendis. En það eru til
fleiri láglaunalönd en íslands, og
ég á enn eftir að sannfærast um,
að íslensku skipafélögin með sín
háu flutningsgjöld séu virkilega
samkeppnishæf á alþjóðavett-
vangi. Ég er hræddur um, að þau
hafi ekki efni á að flagga merki
frjálshyggjunnar, eins og gert hef-
ur verið nú um stundir til að rétt-
læta ásælni þessara aðila í varn-
arliðsflutningana.
Sanngirni
Þeir, sem lásu grein mína hér í
blaðinu með meiri gerhygli en
JHM, munu hafa séð, að ég var
ekki að mæla þar gegn hóflegum
fríðindum íslenskra skipafélaga.
Ég varaði einmitt við oftrú á hið
algera frelsi sem lausnarorð í
efnahagsmálum og benti á, að at-
vinnulíf landsmanna þarf að
vernda, jafnvel þótt það geti kost-
að viss höft, niðurgreiðslukerfi
eða einkaleyfi til atvinnurekstrar,
t.a.m. með hömlum gegn frjalsri
samkeppni erlendra skipafélaga
við þau íslensku. En þó að ég sé
ekki skilyrðislaust andvígur allri
einokun, er mér fulljóst, að hún
hefur hættur í för með sér, og því
er mikil þörf á eftirliti og aðhaldi
frá almenningi varðandi starfsemi
og verðlagningu stórra auðfélaga.
Á það ekkert síður við um skipa-
félögin en t.d. SÍS eða Grænmetis-
verslun landbúnaðarins.
Nýlega talaði Friðrik Friðriks-
son í útvarpsþættinum Um daginn
og veginn og mælti þar skörulega
gegn einokun. Sagði hann m.a., að
menn fyllist eðilega grun um, að
maðkur sé í mysunni, þegar fyrir-
tæki tali opinskátt um „samræm-
ingu gjaldskrár". Með hliðsjón af
því vil ég spyrja: er ekki einhver
maðkur í mysunni hja Eimskip og
Hafskip (og líklega Sambands-
skipunum að auki), þegar þessi
fyrirtæki hafa sömu farmgjöld frá
Bretlandi?
Það er langt frá því, að ég sé
einn um að gagnrýna þessi mál,
enda brýn þörf að hyggja að öllu
því, sem orðið getur til að lækka
vöruverð hér á landi í átt til þess,
sem tíðkast erlendis. Þann 2. ág-
úst birtist löng úttekt á þessum
málum í NT í grein eftir Jónas
Guðmundsson: „Eru íslensku
skipafélögin okurstofnanir?" Þar
er m.a. greint frá óeðlilega háum
taxtahækkunum á flutningsgjöld-
um frá 1980 til þessa tíma, þ.e. um
375—600% (eftir því, við hvað er
miðað), á meðan laun sjómanna
hækkuðu um 225%.
Ég áskil mér fullan rétt til að
gagnrýna hátt verðlag hjá ís-
lensku skipafélögunum og álít það
nánast borgaralega skyldu mína,
þegar verðmunur sker svo í augun,
sem dæmið hér fyrr í greininni
sannar. Lítum snöggvast á tölurn-
ar aftur til að reikna út meðalverð
á jafnlangri vegalengd með 20 feta
gám á umræddum siglingaleiðum.
Þá kemur í ljós, að meðalflutnings-
verð á hvern kflómetra frá South-
ampton til Durban í S-Afríku er
tæplega 13 (þrettán) pence, en frá
Ipswich til Reykjavíkur er það 70
(sjötíu) pence á km! Sú spurning
hlýtur að gerast áleitin, hvort það
sé ekki sanngirnismál, að Islend-
ingar fái að borga hliðstætt verð
og aðrar þjóðir fyrir vöruflutn-
inga.
Það eru vissulega fleiri þættir
þessa máls, sem líta verður á, s.s.
meiri hagkvæmni stórra flutn-
ingaskipa erlendis, hærri við-
halds- og olíukostnaður íslenzkra
skipa vegna sjólags og veðráttu,
minni nýting þeirra, kostnaðar-
söm vörugeymsluþjónusta o.s.frv.,
eins og Ragnar Kjartansson, for-
stjóri Hafskips, hefur bent á. Þá
hefur mér skilist, að a.m.k.
námsmenn njóti þeirra kjara að
borga sama gjald fyrir gám frá
útlöndum, hvort sem þeir eru að
flytjast til Reykjavíkur eða út á
land, m.ö.o. taxtinn fyrir þá er
jafnaðarverð. Og til þess að eng-
inn saki mig um ósanngirni í garð
íslenskra skipafélaga, vil ég ítreka
það, að námsmenn a.m.k. á Bret-
landseyjum, eiga ekki kost á nein-
um flutningum ódýrari en hjá ís-
lensku skipafélögunum, því að
bresk flutningafélög bjóða ekki
þann afslátt, sem þau fyrrnefndu
veita. Þetta á hins vegar ekki við
um flutninga frá Norðurlöndum;
til eru dæmi um helmingi lægri
flutningataxta hjá ferjunni Nor-
rönu en hjá íslensku skipafélögun-
um, segir í NT-greininni.
í þeirri sömu grein segir Jónas
Guðmundsson: „Éinn af heimilda-
mönnum NT, sem vel ætti að
þekkja til, segir, að ráðamönnum
innan bandaríska hersins hafi á
undanförnum árum „ofboðið“
flutningsgjöld íslensku skipafé-
laganna. Því hafi þeir orðið „him-
inlifandi" þegar Rainbow Navigat-
ion-félagið þrengdi sér inn í flutn-
ingana, þrátt fyrir að því fylgdi
ekki lækkun á flutningsgjöldum
þegar í stað.“ Þessi ummæli þykja
mér styðja þá fullyrðingu mína, að
ólíklegt sé, að íslensku skipafélög-
in geti staðið hverjum sem er á
sporði í frjálsri samkeppni um
siglingar fyrir varnarliðið.
Ég vil enda þetta með áskorun á
Verðlagsráð að taka verðlagn-
ingarmál • skipafélaganna til
endurskoðunar, en vara jafnframt
við afnámi hámarkstaxta. Hömlu-
laust frelsi til álagningar er lík-
lega það, sem ísiensku skipafélög-
in kunna síst með að fara.
Jón Valur Jensson er guöfræðingur
búseltur í Ísaíirdi.
Valsmíði á Akureyri 10 ára:
Gáfu dvalarheimil-
unum borð og stóla
Akureyri, 2. nóvember.
Guðmundur Kristjánsson og
Jónas Sigurjónsson, eigendur
Trésmiðaverkstæðisins Valsmíð á
Akureyri, færðu í gær dvalar-
heimilunum Hlíð og Skjaldarvfk
að gjöf 20 borð og stóla frá fyrir-
tækinu í tilefni af 10 ára afmæli
þess, en þeir félagar stofnuðu
Valsmíð 1. nóvember 1974.
Fyrirtækið framleiðir allar
innréttingar til húsa og þar
starfa að jafnaði 7 menn.
Á myndinni eru Guðmundur
Kristjánsson, Jón Kristinsson,
framkvæmdastjóri dvalarheim-
ilanna, og Jónas Sigurjónsson.