Morgunblaðið - 11.11.1984, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLADID, SUNNUDAGUR 11. NÓVEMBER 1984
' .v. •• •
.*• ■ ss»- <•■■■
’ili
J&tr " "«u. . - -
Zé *?, 'ZjL *&£’% ■ -Lií. *w"
„V- ,. "- .v^ 4
*; " <*** f
**'■■'■ * ?■■•****■ -V** ••*'"**' Jjmí*.* - - •
- .♦• ^
*«-■■■ ■ # iiú?» -■.... . f. ”
... * ~ ’"* ••■' " , ■ «jíS>'•
íltsýni sem þetta gæti orðið algengt i íslandi eftir nokkra áratugi ef spár manna um afleiðingar helmingsaukningar koltyfsýrings í andrúmslofti reynast
réttar.
Veðurfarsbreytingar á íslandi:
Veruleg loftslagsbreyting
hugsanleg á næstu áratugum
Rætt við Pál Bergþórsson veðurfræðing um rannsóknir á áhrifum loftslags-
breytinga á landbúnað og hvernig megi bregðast við breyttu veðurfari
Veðrátta er miklum breytingum háð hér á íslandi, oft skiptast
á slæm og góð ár með tilliti til veðurfars. Veðurspár langt fram
í tímann hafa ekki reynst nógu áreiðanlegar til að veðurfræð-
ingar hafi lagt stund á þær, og slíkar spár því verið sérgrein
spáspekinga af ýmsu tagi og oft byggst á draumum eða kaffí-
korg. En nú er nýtt upp á teningnum. Verið er að gera tilraun til
að meta hvaða breytingar á veðráttu eru hugsanlegar hér á landi
næstu áratugi og hvernig við þeim skuli bregðast í tengslum við
aljóðlegt verkefni sem Sameinuðu þjóðirnar standa að. Það er
Páll Bergþórsson veðurfræðingur sem annast yfírstjórn verk-
efnisins hér en rannsóknirnar beinast að því hvernig veðurfar
gæti breyst næstu áratugi, bæði til hins betra og verra. Hugsan-
legt er talið að hlutfall koltvísýrings í andrúmslofti, sem sífellt
fer vaxandi vegna olíubrennslu iðnríkja, valdi verulega auknum
hita á jörðinni. Samkvæmt sumum spám gæti tvöföldun koltví-
sýrings hækkað meðalhita hér á íslandi svo mikið að náttúra
landsins tæki stakkaskiptum. Ef þessi kenning er rétt gæti
veðurfar hér orðið svipað og í Vestur-Noregi og Skotlandi, fé
gengið sjálfala allt árið og skógar vaxið um allt láglendi.
Blm. Mbl. ræddi við Pál Berg-
þórsson um framgang þessa verk-
efnis og byrjaði ég á því að spyrja
hann um hvernig að verkefninu sé
staðið.
Það eru tvær alþjóðastofnanir
sem að þessu standa, önnur í
Austurríki, IIASA (International
Institute for Applied Systems An-
alysis), sem hefur framkvæmdina
á hendi, en IIASA er styrkt til
þessa af UNEP (United Nations
Environmental Programme), sem
er alþjóðleg stofnun Sameinuðu
þjóðanna, sem ríkisstjórnir
standa þó ekki að, sagði Páll.
Verkefnið felst i því að gera úttekt
á helstu umhverfisþáttum sem
áhrif hafa á landbúnað, s.s. veð-
urfari. Skiptist verkefnið í tvennt
þ.e. i fyrsta lagi að komast á snoð-
ir um áhrif loftslags á landbúnað,
og í öðru lagi á grundvelli þessara
athugana, að reyna að benda á
leiðir til að bregðast við lofts-
lagsbreytingum. Verkefninu
stjórnar dr. Martin Parry, breskur
landfræðingur, og kom hann
hingað til lands í fyrrahaust að
kynna sér aðstæður.
Verkefnið hófst í september
1983 og skal því vera lokið í sept-
ember 1985. Aðferðin sem ákveðið
var að beita felst í því að leita uppi
þau svæði þar sem landbúnaður er
viðkvæmastur fyrir loftlagsbreyt-
ingum, þannig að rannsóknarnið-
urstöður yrðu skýrar og kæmu að
sem mestu gagni. Það eru tveir
þættir sem einkum eru athugaðir
— hiti og úrkoma.
Rannsókn þessi nær til fjögurra
svæða á jörðinni, þ.e. Kanada, Is-
lands, Finnlands og landsvæðis í
grennd við Leningrad í Sovétríkj-
unum.
Verkefnið er unnið þannig að í
hverju landi starfar hópur sér-
fræðinga frá ýmsum stofnunum
að því að gera úttekt á umhverfis-
Páll Bergþórsson
þáttum. Síðan skal hver vinnuhóp-
ur skrifa greinar um afmörkuð
verkefni er birtast munu í greina-
flokki sem stofnunin gefur út á
næsta ári.
Megináhersla rannsókna beinist
að einstökum þáttum landbúnaðar
á svæðunum — í Kanada að
hveitirækt, í Finnlandi að skóg-
rækt, en hér á íslandi er það gras-
ræktin, en um 80% landbúnaðar-
ins hér byggja á grasrækt.
Úrkoman er víða takmarkandi
þáttur í landbúnaði, t.d. f Brasilíu,
en hér á landi er úrkoma yfirleitt
næg fyrir gróðurinn. Hitinn hefur
hins vegar mikil áhrif á landbún-
að hér frá ári til árs.
Hitastig afgerandi
fyrir landbúnaðinn
— Hvernig hefur verið staðið að
verkefninu hér heima?
Ég byrjaði fyrst einn í þessu en
síðan hef ég fengið menn til liðs
Ljósm. Kmilía
við mig m.a. frá Rannsóknarstofn-
un Iandbúnaðarins, Búnaðarfélag-
inu og svo aðstoðarmann landbún-
aðarráðherra, Bjarna Guð-
mundsson. Eins og ég kom að áðan
er úrkoma ekki takmarkandi þátt-
ur í gróðurfari í íslenskum land-
búnaði nema að litlu leyti en hita-
stigið aftur mjög afgerandi þátt-
ur. Þar kemur einkum tvennt til
— annars vegar grasbrestur vegna
kulda en hins vegar harðir vetur
þegar fóðureyðsla eykst til muna
hjá bændum. Reynslan sýnir að
þetta tvennt fylgist oft að.
Við rannsókir á heyfeng ein-
stakra ára fór ég fyrst eftir
skýrslum bænda um heybirgðir að
hausti. Nú má sjálfsagt draga
nákvæmni slíkra skýrslugerða í
efa og segja að þær gefi ekki alveg
rétta mynd. Ég fékk því til liðs við
mig þau dr. Hólmgeir Björnsson
og dr. Áslaugu Helgadóttur hjá
Rannsóknarstofnun landbúnaðar-
Viðtal:^
Bragi Óskarsson
ins og gerðu þau úttekt á gras-
ræktartilraunum í samanburði við
hitastig. Niðurstöðum þeirra hvað
viðvíkur sprettu ber mjög vel sam-
an við þær niðurstöður sem ég
fékk, og sýna skýrt hversu spretta
er háð hitastigi hér á landi.
Þá hefur einnig verið kannað í
tengslum við þetta hvað hiti þurfi
að vera til að bygg nái þroska og
eins hversu heitt þurfi að vera til
að rauðgreni, sem vex víða í Nor-
egi, nái að þrífast hér. Þeir ólafur
Dýrmundsson landnýtingarráðu-
nautur og Jón Viðar Jónmundsson
hafa einnig athugað áhrif veður-
fars á fallþunga lamba í tengslum
við þetta verkefni.
Síðan er meiningin að hver hóp-
ur um sig velji nokkur dæmi um
veðurfar, bæði þekkt og óþekkt, og
spái út frá þeim um afkomu í
landbúnaði. Við höfum farið þá
leið að taka dæmi um tvær þekkt-
ar andstæður i veðurfari, kulda-
skeið og hlýindaskeið, og svo veru-
lega hitaaukningu sem gæti orðið
er kolsýringur í andrúmslofti tvö-
faldast.
Eitthvert þýðingarmesta verk-
efnið sem þessu tengist er svo að
setja fram tillögur um hvernig
hægt sé að bregðast við kulda- og
hlýindaskeiðum i landbúnaði.
Þetta er í höndum Bjama Guð-
mundssonar og mun hann vinna
það í samráði við okkur hin.
Miklar sveiflur í veðurfari
Áreiðanlegar hitamælingar i
Stykkishólmi eru til samfelldar
frá 1845. Ef skoðað er línurit sem
sýnir hitabreytingar á þessu tíma-
bili (birt hér með viðtalsgreininni)
sést að á árunum frá 1859 til 1868
er hiti mjög undir meðallagi mið-
að við tímabilið allt. Upp úr 1920
hefst hins vegar hlýindaskeið og
stendur allt fram að 1965. Ef tekin
eru tíu heitustu ár og tíu köldustu
ár á þessu tfmabili höfum við
dæmi um tvennar öfgar sem við
þekkjum.
Þá höfum við reynt að spá fyrir
um það hvað myndi gerast ef
koltvísýringur f andrúmslofti tvö-
faldaðist, sem gerst gæti á næstu
öld, og mun hugsanlega hækka
meðalhita á jörðinni um nokkrar
gráður.
— Má telja víst að þessi aukning
koltvísýrings I andrúmslofti myndi
leiða til hækkaðs hitastigs?
Menn hafa reynt að segja fyrir
um loftslagsbreytingu sem verða
myndi af þessum sökum með
reiknilíkönum. Nú vitum við að
koltvísýringur í andrúmslofti
hleypir vel í gegnum sig sólarljósi
til jarðarinnar en drekkur f sig að
nokkru leyti hitaútgeislun frá
jarðaryfirborði. Margir hafa reynt
að reikna út hitaaukninguna og fá
misjafnar niðurstöður eftir þeim
forsendum sem þeir gefa sér —
allt frá því að hiti á jörðinni
myndi hækka frá 1,5 gráðum og
upp í 4.
— Má telja að áreiðanlegt sé að
hlýnandi loftslag fylgi í kjölfar aukn-
ingar á koltvísýringi í andrúmsloft-
inu?
Flest allar kannanir benda til
þess — hins vegar er rétt að taka
fram að vel getur hugsast að þeir
sem staðið hafa að þessum spám
séu allir haldnir sömu fordómun-
um, og það getur jafnvel hugsast
að tvöföldun koltvfsýrings leiddi
til lækkandi hitastigs eða hefði
sáralftil áhrif.
En hvað sem þessum áreiðan-
leika liður benda niðurstöður
þeirrar úrvinnslu, sem stofnunin
hefur lagt til grundvallar, til þess
að hitastigið hækkaði að meðaltali
um 2 stig á jörðinni. Sennilegt er
talið að á kaldtempruðu svæðun-
um, t.d. hér á landi, myndi þá
hitna mest en minna í hitabeltinu.
Vedurfar og landbúnaður
Ef við lítum á þessi dæmi um
breytt veðurfar sem ég nefndi hér
að framan er hægt að hugsa sér að
afleiðingar yrðu þessar, með mikl-
um fyrirvörum:
Kuldaskeið eins og við þekkjum