Morgunblaðið - 11.11.1984, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. NÓVEMBER 1984
Hér á eftir fara kaflar úr bókinni „Galina: A Russian Story", sem er vœntanleg
á markað í Bandaríkjunum á nœstunni, en þetta er sjálfsœvisaga rússnesku
söngkonunnar Galina Vishnevskaya. Hún og maður hennar, sellóleikarinn og
hljómsveitarstjórinn Mstislav Rostropovich, voru bœði virtir listamenn í Sov-
étríkjunum. En eftir langvarandi pólitískar árásir fluttust þau fyrir fullt og
allt frá Sovétríkjunum árið 1974.
í heimi söngkonu
í Sovétríkjunum
HÖFUNDUR GALINA VISHNEVSKAYA
Galina gretar tneðan Mstislav rekur sögu vinar þeirra, útlagans og andspyrnumannsins Andrei Sakharovs, á blaðamannafundi í París.
að var verið að
sviðsetja nýja
óperu í Bolshoi-
-leikhúsinu
„Desembrist-
arnir“ eftir Yuri
Shaporin, og ég
var oft viðstödd æfingarnar. Ég
tók eftir því að ég var alltaf að
hitta ókunnuga á æfingunum,
fólk sem ég ekkert kannaðist við.
Hverjir voru þeir, þessir hörku-
legu menn, þöglir aðkomumenn í
dimmum skotum salarins? Fljót-
lega komst ég að því að þeir voru
frá upplýsinga- og áróðursdeild
Miðstjórnarinnar (Agitprop), að
þeir áttu að hafa eftirlit með
uppsetningunni, og að þeir voru
að ganga fram af bæði tónskáld-
inu og söngfólki með sífelldum
kröfum sínum um breytingar.
Þessir opinberu starfsmenn
höfðu ekki minnstu tilfinningu
fyrir list. Þeir hlustuðu aðeins á
orðin. Þeir vildu að óperan sýndi
fram á að aðalsmennirnir, sem
efndu til mótmæla og voru drepn-
ir á Þingtorginu í desember 1825,
hafi í raun verið byltingarsinnar
— verkamenn. Fjöldinn allur af
„sendinefndum" frá Miðstjórn-
inni sá æfingar á „Desembristun-
um“ áður en heimilað var að
hefja sýningar fyrir almenning.
Uppsetningin tók nokkur ár, og
meðan á henni stóð tók sagan á
sig algjörlega nýja mynd. Lyg-
arnar drupu af allra vörum í sýn-
ingunni. Þarna hafið þið „helgi-
dóm listarinnar“.
★
Menningarmálaráðherra síðari
hluta sjötta áratugarins var Nik-
olai Mikhailov, sem áður hafði
verið aðalritari miðstjórnar
æskulýðssamtakanna Komsomol
um margra ára skeið. Á æskuár-
um hafði hann verið ofsafenginn
afbrotamaður, sem skelfdi íbúa
úthverfa Moskvu. Framkoma
hans var jafn lítið áberandi og
gáfur hans, og stundum i opin-
berum móttökum þekkti ég hann
hreinlega ekki aftur innan um
allan fjöldann.
Slava (Rostropovich) var vanur
að ýta við mér og hvísla, „af
hverju heilsar þú honum ekki?“
„En hver er þetta?“
„Ertu gegnin af vitinu? Þetta
er Mikhailov."
„Nú já, halló."
Af öllum þeim kjánum, sem
skipuðu þessa stöðu, held ég að
hann hafi verið einna verstur.
Það var hann sem fékk þá stór-
kostlegu hugmynd að bæta inn á
sýningarskrá Bolshoi óperum frá
öllum þjóðalýðveldunum. „Sjáið
til, óperur eftir rússnesku tón-
skáldin Tchaikovsky og Glinka
eru sýndar i Uzbekistan og Az-
erbaijan, svo Bolshoi ætti á móti
að sýna óperur eftir tónskáld frá
Uzbekistan, Azerbaijan, Tadzhik-
istan og öðrum hlutum Sovétríkj-
anna utan Rússlands."
Samkvæmt einkunnarorðum
Khrushchevs: „Næsta kynslóð
sovézku þjóðarinnar skal búa við
kommúnisma," flæddu yfir
Bolshoi 10 daga listahátíðir hvers
sovézku ríkjanna á fætur öðru
eins og faraldur. Á öllum þessum
hátíðum fylltu hljómsveitir,
söngflokkar og danshópar — þús-
undir listamanna — leikhúsið og
lömuðu alla starfsemi í hálfan
mánuð í senn. Hætt var við svið-
setningar, listamennirnir ráfuðu
um án vinnu, sóttu launin sfn, og
biðu þess að innrásinni yrði lokið.
Ekki er unnt að ímynda sér hve
margar milljónir rúblna hver
þessara listahátiða kostaði.
Hundruð nýrra búninga, prýddir
gulli og eðalsteinum, glitruðu
frammi fyrir leiðtogunum í stúk-
unum. Raustir söngvaranna
þrumuðu sameiginlega lofsöngva
um flokkinn og ríkisstjórnina.
Dansflokkarnir kepptust hver við
annan við að spæna upp Bolshoi-
sviðið. Loksins, að tíu dögum
liðnum, hlutu verstu senuþjóf-
arnir þá umbun, sem þeir sóttust
eftin verðlaun, titla, heiðurs-
merki. Og daginn eftir voru þeir
farnir, horfnir og gleymdir.
Listamönnum í Sovétríkjunum
er skipað í fasta launaflokka, sem
miðast við stöðu hvers og eins og
listgrein. Hagnaður eða tap
leikhússins skiptir þar engu máli.
Árið 1978 voru hæstu greiðslur til
hljóðfæraleikara 180 rúblur.
Fyrir söngvara voru þau 200
rúblur fyrir einkahljómleika,
einnig þegar komið var fram á
íþróttaleikvangi, sem tók mörg
þúsund áheyrendur. í ferðum er-
lendis fáum við okkar föstu laun
endurreiknuð í erlendum gjald-
eyri, þannig að ríkið greiddi í ör-
læti sínu Richter, Oistrakh, Gil-
els og Rostropovich heila 200
dollara fyrir hljómleika. Söngv-
arar hlutu 240 dollara á þeirri
forsendu að erfiðara væri að
syngja en að draga boga yfir
strengi eða berja píanónóturnar.
í Bandaríkjunum er þetta
nefnt „svitabúðakerfið“: að greiða
eins lítið og unnt er og krefjast
eins mikillar vinnu og unnt er. Ég
hef lesið það einhversstaðar að
leikhússtjórar hafi verið látnir
svara til saka fyrir svona fram-
komu. En í Sovétríkjunum eru
listamenn reiðubúnir að gera
hvað sem er til að komast utan.
Og jafnvel við þessi þrælkunar-
skilyrði er það gróðavænlegt
fyrir þá að fara til útlanda. Fyrir
marga — í dansflokkum, kórum
og hljómsveitum — eru utanferð-
ir i rauninni eina lífsafkomuleið-
in. Sem dæmi má nefna að lista-
fólk í dans- og söngflokkum
Bolshoi-leikhússins hefur i mesta
lagi 150 rúblur á mánuði. Þegar
þetta listafólk kemur heim úr
ferðalögum erlendis hefur það
með sér ýmsa ódýra hluti, sem
selja má með ágóða heima. Eftir
margar svona leikferðir hefur
þessu fólki tekizt að aura saman i
kaup á íbúð. Hún er trúlega örlit-
il, en hún er þeirra eign.
Mér voru aðeins greiddir 240
dollarar fyrir tónleika þegar ég
var ein á ferð. Þegar Bolshoi-
leikhúsið sendi sýningarflokka
utan, hlutu allir, utantekningar-
laust — frá sviðsmönnum til ein-
leikara — sömu launin: 10 dollara
á dag. Af þeim launum urðum við
að sjá okkur fyrir nægum mat
svo ekki liði yfir okkur af hungri
á sýningunum. Þaö sem bjargaöi
mér var erlendi gjaldeyrinn, sem
ég hafði lagt til hliðar í einka-
ferðunum. Árið 1969 stjórnaði
Slava „Onegin“ og „Stríð og frið-
ur“ fyrir Bolshoi, og fór í sýn-
ingarferð til Frakklands, Austur-
ríkis og Japans. Hann fékk engar
aukagreiðslur fyrir stjórnunina
— aðeins sömu 10 dollarana á dag
og allir hinir. En hann gat komið
fram aukalega sem einleikari. Á
því lifðum við; aðrir listamenn
voru ekki jafn lánsamir.
Þegar sovézka farþegaþotan
okkar lenti erlendis, streymdum
við út úr henni eins og hópur
flökkumanna með töskur og poka
yfirfulla af eldhúspottum, hita-
plötum, sykri, niðursuðuvörum og
öðrum matvælum, meðal annars
kartöflum. Tilgangurinn var
augljós: að eyða ekki nema dollar
á dag í matvæli. Þegar Bolshoi
var í París árið 1969 bjó hópurinn
á hóteli skammt frá óperunni, og
lyktina af kálsúpu og lauk lagði
yfir allan Boulevard Haussmann.
Innan fárra daga höfðu allir
fastagestirnir flúið — þegar
kveikt var á 400 hitaplötum sam-
tímis hafði rafmagnið farið af
hótelinu, og Frakkarnir lögðu á
flótta hræddir um að styrjöld
væri skollin á.
Það var furðulegt hve fljótir
þessir fulltrúar „verkalýðsins“
voru að finna leiðir til samskipta
við ibúana. Daginn eftir lendingu,
hvort sem það var á Ítalíu, í
Frakklandi, Kanada, eða jafnvel
Japan, sáum við okkur til undr-
unar við komuna til æfingar í
leikhúsinu að sviðsmennirnir
voru farnir að „tala“ (!) við þá
innfæddu. Á hvaða máli? Það
vis8i enginn. En þegar leið á dag-
inn vissu verkamennirnir og