Morgunblaðið - 11.11.1984, Blaðsíða 42
42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. NÓVEMBER 1984
„Siðblindan er lúmsk.“ Stór
fyrirsögn blasti við á síðu Les-
bókar um síðustu helgi. Þar
samtal við Pál Skúlason prófess-
or um mannlegt siðferði. Þegar
sjokkið var liðið hjá gjóaði mað-
ur augunum á stórletursummæl-
in á spássíu: „Engin siðfræði-
kenning getur tekið af mönnum
ómakið að velja... “
Mikið til í því. Líklega var það
Jean-Paul Sartre sem kom ein-
hverri svipaðri skoðun inn hjá
Gáruhöfundi á þeim árum sem
maður gleypti allt sem af hans
vörum hraut sem óvefengjanlega
speki. Dulítið dapurlegt að nú er
komið í ljós að blessaður karlinn
var ekki alltaf jafn forspár.
Botnaði til dæmis lítið í fram-
þróun smámála eins og komm-
únismans og þróunarlandanna.
En ætli það hafi nú samt ekki
verið nokkuð rétt hjá karli að
maður beri sjálfur ábyrgð á lifi
sínu. Eigi alltaf um fleiri en einn
kost að velja og að valið, hvort
sem það er að gera eitthvað eða
alls ekki neitt, ráði svo næstu
framvindu. Þannig stikli maður
á staksteinum yfir lífsins elfi,
velji næsta stein og af honum
þann sem á eftir kemur og eigi
alltaf val á steinum til að tylla
niður fæti i næsta skrefi. Valið
ráðist af því sem maður gerði
eða lét ógert síðast. Þannig sé
engum öðrum um að kenna eða
þakka hvernig framvindan verð-
ur. Það sé afraksturinn af öllu
þessu vali langt aftur í tímann.
Maður situr uppi með að bera
ábyrgðina á því sjálfur.
Það er ekki hvað sagt er held-
ur hvenær það er sagt sem máli
skiptir, sagði kerlingin, biblían
eða einhver spekingurinn. Ofar-
nefnt viðtal hafði beðið af sér
verkföllin, en varla verður annað
sagt en að tímasetning birt-
ingarinnar hafi orðið nokkuð
góð. Alls staðar í umhverfinu
ólga einmitt þessar vikurnar
spurningar um hver beri sið-
ferðilega ábyrgð, hvort maður
sitji alltaf uppi með það sem
maður gerir sjálfur eða geti með
einhverjum ráðum kastað öllum
syndum sínum bak við sig og séð
þær aldrei meir, eins og þeir
sungu í Hernum. Því eins og
hirðskáld Gáruhöfundar Piet
Hein og Auðunn Bragi kveða:
Ábyrgð er þung
og þjakandi.
Þess vegna sneiða menn
hjá henni.
Tökum til dæmis það sem
næst stendur, blaðamennina.
Eigin stétt. Blaðamaður tekur
traustataki nafn ungs læknis og
númer og notar það til að villa á
sér heimildir i þeim tilgangi að
sanna gloppur í eftirliti með
lyfjum. Annar blaðamaður stel-
ur bókum úr Borgarbókasafni
undir fölsku nafni. Þegar hann
ætlar að skila bókunum og hon-
um er bent á að hann hafi unnið
óheiðarlegt athæfi, lætur hann
þau orð falla að það sé á ábyrgð
ritstjórans. Þá vaknar spurning-
in: Er hægt að falsa nafn, taka
nafn einhvers traustataki og
stela á ábyrgð einhvers annars?
Er þetta ekki eigin ákvörðun?
Hver er falsarinn eða þjófurinn?
Og hver er þjófsnauturinn? Eða
heitir þetta bara að tilgangurinn
helgi meðalið? í fyrrnefndu við-
tali um siðfræði segir í öðru
samhengi: „Hann verður ein-
faldlega að velja annan hvorn
kostinn! Enginn getur tekið af
mönnum ómakið að taka sínar
eigin ákvarðanir."
Um þetta var m.a. fjallað í ís-
lenska sjónvarpsleikritinu á
sunnudagskvöld. Konan vill ekki
fórna tilvonandi barni sínu fyrir
nýja húsið, hefur gert það upp
við sig að hún ætlar að eignast
þetta barn. Og hver er það sem
getur tekið ábyrgðina á valinu
annar en hún? Kannski maður-
inn sem afgreiðir málið með
„Þetta verður allt í lagi“? Annað
samskonar atvik áður mótar
greinilega þá ákvörðun hennar
að vilja ekki aðra fóstureyðingu.
Maðurinn hefur ekki sömu
reynslu, sama staksteininn til að
hoppa af. Hann er í öðrum spor-
um. Situr hún ekki uppi með af-
leiðinguna og ábyrgðina sjálf?
Getur einhver annar einstakl-
ingur eða kannski hópur eða fé-
lag tekið hana af henni?
Þetta gildir þá líklega jafnt i
smáu sem stóru. Hvað er raunar
stórt? Tökum nýlegt dæmi: Átta
ára drengur ætlar í skólann og
búið að kenna honum að rata í
strætó. Sem hann situr í vagnin-
um einn góðan veðurdag neitar
vagnstjórinn að stoppa þar sem
hann á að fara úr í nánd við
miðbæinn og ekur rakleiðis upp í
Breiðholt. Þar ratar drengurinn
ekki og nú þorir hann ekki í
strætó af ótta við að verða settur
út einhvers staðar á ókunnugum
stað sem hann þekkir ekki. Sama
dag lagði gömul kona af stað
með tvo stafi í vagni. Hún ætlaði
að baslast við að borga reikn-
ingana sína áður en verkfall
hæfist vissan dag. Þetta var
nefnilega þrælheiðarleg kona.
Hún ætlaði út á Hverfisgötunni
en var ekið alla leið inn á
Hlemm. Þaðan gat hún ekki
gengið til baka þangað sem hún
ætlaði. Varð að baslast heim og
var að leggja upp í aðra ferð
daginn eftir þegar ég rakst á
hana. Hún taldi nefnilega ekki
að hún gæti orðið vanskilamann-
eskja á ábyrgð einhvers annars.
Hver bar ábyrgð á að gera þess-
um einstaklingum, drengnum og
gömlu konunni, þetta? Sá ein-
staklingur sem gerði það eða
hvað? Varla taka þeir velviljuðu
sómamenn, sem óku vögnunum
þennan mánuð sem ég var bíl-
laus í haust og dáðist að hjálp-
semi þeirra, á sig slíkan kross.
Enda ekki hægt. Verður ekki
hver að sitja uppi með sitt?
Þetta eru bara nokkur dæmi
af mörgum sem urðu til þess
gárurnar á heilaberkinum tóku
að rísa og breiða úr sér i stóra
spurningahringi þegar flett var
blaði í Lesbók á sunnudags-
morgni. Lítt stoðar að sækja til
dómstóla til úrskurðar um slíka
ábyrgð. Þeir styðjast við lög. Og
lögum má víst bara semja um að
fresta, fella úr gildi i nokkra
daga eða varpa þeim aftur fyrir
sig eins og syndunum. Hvað eru
líka lög milli vina á þessum sið-
ustu tímum?
Lögin heimta mat á mat,
miklu tekst að ljúga.
Það er á þeim gat við gat
sem gæðingarnir smjúga,
sagði eitt sinn alþýðumaður,
Bjarni frá Gröf. Og voru menn
þó ekki þá byrjaðir að velja sér
lög til að fara eftir eða fara ekki
eftir eins og misgómsæta rétti á
hlaðborði i veislu. Hver maður
og hópur eftir sínum smekk.
Viðbótarsími í Tímabæ:
Og þá erum við loksins komin með annað símtæki
í Tímabæ og viðbótarsímanúmer um leið.
Nú er hægt að ná í okkur í síma 23777 eða 16840
- og bæði númerin eru komin á skrá í núll-þremur.
Tímabær er opinn alla virka daga frá kl. 9-12 og 13-17.
Við bjóðum þér tímabæra nýjung
í auglýsingaþjónustu á íslandi.
(Wjlýsingasf0*"
HAFNARSTRÆTI 15