Morgunblaðið - 11.11.1984, Blaðsíða 62

62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. NÓVEMBER 1984
Birgir Björn Sigurjónsson hagfræðingur
Leiðin byggir
á samvinnu
Hagfræðinga greinir ekki á
um það að íslenskt hagkerfi hef-
ur gengið í gegnum óvenjumikl-
ar sveiflur á undangengnum ár-
um og áratugum. Þetta er að
sönnu einkenni allra hagkerfa
sem byggja afkomu sína í ríkum
mæli á fiskveiðum eins og við. Á
árinu 1982 og fram á árið i ái
hafa skakkaföllin e.t.v. verii
með mesta móti, enda hafa farið
saman minnkandi afl, óhagstæð-
ari samsetning hans og rýrnandi
verðlag. Þetta ástand hefur leitt
huga margra til þess hvort unnt
sé að brjótast út úr ógöngum
sveifluhagkerfisins.
Á sjötta áratugnum sáu ráða-
menn óhagkvæmni einhæfninn-
ar í framleiðsluháttum. Þá var
lagður grunnurinn að stórvirkj-
unum og stóriðjustefnunni.
Hugsunin virtist rétt í byrjun.
En reynslan hefur kennt okkur
að afkoma stóriðju er samfelldur
taprekstur ef eigandinn er er-
lendur; að raforkuverðið er lágt;
skattgreiðslur litlar; mengun
talsverð og það sem verst er: við
höfum lagt til besta virkjunar-
kostinn fyrir þessa erlendu
hagsmuni i stað þess að bjóða
íslenskum athafnamönnum þessi
vildarkjör til uppbyggingar á ís-
lenskum framleiðslufyrirtækj-
um.
Svo kom áratugur byggðasér-
fræðinnar og sjóðanna. Ríkis-
valdinu var beitt til að afla
stórkostlegra fjármuna til upp-
byggingar framleiðslu- og þjón-
ustufyrirtækja um alla lands-
byggðina til að jafna tækifærin.
Þetta þýddi í raun að meðalaf-
kastakrafa á framleiðslufjár-
muni var lækkuð og menn
græddu stórfé á staðsetningu.
Mér blandast ekki hugur um það
í dag að peningakerfi þjóðarinn-
ar beið verulegan skaða af þeim
verkum sem framkvæmd voru í
nafni byggðastefnunnar. í stað
þess að jafna á sanngjarnan hátt
möguleikum sem allra flestra
landsmanna færðu byggðapen-
ingarnir fyrst og fremst stór-
gróða til fárra braskara en stór-
iðjustefnan og byggðastefnan
hleyptu þjóðarbúinu í fádæma
skuldaklafa.
Þrátt fyrir ýmsar sveiflur i
ytri skilyrðum eins og olíu-
verðshækkanirnar, alþjóðlegar
vaxtahækkanir, óhagstæðar
verðhorfur á sjávarvörumörkuð-
um og teikn á lofti um minnk-
andi afla, jókst þenslan í ís-
lenska peningahagkerfinu allt
frá 1974 fram til 1982. Þá dundi
yfir meiriháttar aflabrestur, afl-
inn varð óhagstæðari að sam-
setningu og verð á útflutningsaf-
urðum féll. Þessi efnahags-
skellur hefur á fjórum misserum
náð stærðargráðunni 7—8 millj-
arðar. Það voru skrifaðar sifellt
fleiri ávisanir uppá óbreyttan
fjölda fiska eða jafnvel fækkandi
fiska í sjónum.
Meginorsök efnahagsvandans
virðist þó ekki að mati ráða-
manna í dag vera skipulag fram-
leiðsluháttanna heldur verðbólg-
an (sem var). Aðalorsök verð-
bólgunnar er almennt rakin til
þess að laun séu og hafi verið of
há miðað við burðargetu at-
vinnuveganna. Lausn verðbólgu-
vandans hjá núverandi ríkis-
stjórn byggist alfarið á því ann-
ars vegar að draga úr kaupmætti
launamanna til að minnka eftir-
spurn þeirra og hins vegar
styrkja enn betur tekjustofna
fyrirtækja og fjármagnseigenda
með skattalækkunum. Þannig
hefur hlutdeild launamanna á
íslandi orðið 10—15 prósentu-
stigum minni af því sem ráðstaf-
að er í þjóðarbúinu en í helstu
iðnríkjunum, þar á meðal
Bandaríkjunum. Þetta er auðvit-
að aðalvandinn: skipting af-
raksturs þjóðarbúsins er launa-
fólki afar óhagstæð og sérhverri
tilraun launamanna að bæta
hlut sinn er í dag mætt með
verkbönnum fyrirtækja og
tekjutilfærsluaðgerðum ríkis-
valdsins sem ganga á hlut launa-
fólks.
Mér sýnist að kominn sé tími
til að ræða hvert sé hlutverk
ríkisins í kjaramálum. Það er
óhæfa að ríkið breyti öllum
hlutaskiptareglum samfélagsins
eftir frjálsa samninga með um-
byltingu skattkerfa, gengisfell-
ingum eða banni við tilteknum
þáttum kjarasamninga. Ég sé
enga réttlætingu fyrir slíkum
aðgerðum rikisins. Pólitikusar
eiga ekki að ráðskast með alla
hluti. Verðbólgumarkmið ríkis-
stjórnarinnar er ekki hafið yfir
þær tekjuskiptareglur sem
launamenn semja um við fyrir-
tæki með frjálsum samningum.
Ríkið hefur þvert á móti skyldur
að virða slíka frjálsa samninga.
En ríkið hefur einnig skyldur
gagnvart almenningi að fara vel
með fé. í þessu samhengi ber að
minnast þess að milljörðum
króna hefur verið varið í óarð-
bærar fjárfestingar fyrir al-
mannafé, að milljarðar króna
liggja í skattsvindli fyrirtækja;
að ríkið greiðir starfsmönnum
sínum undirmálslaun: Varla er
til verri fjárfesting en illa laun-
aður starfsmaður með mikla
ábyrgð!
Það verður að skapa samfélag
sátta, andrúmsloft samvinnu og
skilnings, í stað hinnar sívax-
andi aura- og krónuhyggju. Með
auknum skilningi á kjörum
hvers annars og nauðsynlegum
starfsramma atvinnulífsins öðl-
ast stéttirnar tækifæri tii að
byggja upp framtíðarríki á
grundvelli almennrar velferðar.
Við höfum verið á reki í gagn-
stæða átt á undangengnum ár-
um. Leiðin út úr ógöngunum
byggir ekki aðeins á voninni um
meiri fiskafla: hún byggir á við-
tækri samvinnu.
Birgir Björn Sigurjónsson hefur
rerió rió framhaldsnám í Lundi,
London School of Economics og
síundar nú nám rið Háskólann í
Stokkhólmi. Hann starfar hjá
BHM.
.. SWND
OSKUB4KKNR
DEKO
Skúlagötu 61 sími 12987
.
LANDVEIARHF
SMIEUUVEGI66. PÓSTHÓLF20, 202KÓPAVOGI, S. 9176600
(KWHRLU