Morgunblaðið - 11.11.1984, Blaðsíða 68

68
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. NÓVEMBER 1984
„Andstaða fóður míns beindist
gegn hvers konar einræði“
Þann 20. júlí 1944 var Adolf
Hitier sýnt banatilræði, sem vakti
miltla athygli um víða veröld. Að
þvf stóð ungur ofursti og greifi,
Schenk von Stauffenberg. — Það
kostaði hann lífið. Hitler slapp frá
tilræðinu með minni háttar sár.
Þýzkt blað náði nýlega tali af
ekkju von Stauffenbergs.
Brjóstmynd af manni hennar
stendur á hillu á veggnum. Hjá
henni er komið fyrir fallegum
blómvendi. Nazistar höfðu lagt
hald á skrifborð ofurstans, en
frúnni tókst seinna að hafa upp
á því í stórri vöruskemmu og nú
er það aftur komið á sinn stað í
vinnustofu eiginmannsins.
Mér hafa borizt bréf, þar sem
beðið er um samtal við mig, þá
hefur eitt stórblaðið beðið mig
að lesa yfir minningargrein um
manninn minn. Hún var skrifuð
í tilefni af fjörutíu ára dánar-
afmæli hans... “ segir Nína
Stauffenberg.
Hin roskna frú lifir harla ein-
mana með minningum sínum.
Þær eru margar og ekki skortir
skuggana. Sumar þeirra snerta
alla þýzku þjóðina. En þó eink-
um sá atburður sem tengdur er
misheppnuðu tilræði von Stauff-
enbergs við Adolf Hitler 20. júlí
1944 og gleymist seint og átti sér
stað síðla kvölds.
í garði húsasamstæðu í Berlín,
þar sem yfirstjórn ríkishersins
hafði aðsetur, aka herbílar fram
og aftur og beina glampandi
ljósum sínum að fjórum
mönnum. Þeir standa þar við
sandhrúgu. Háværar fyrirskip-
anir fylla loftið. — 1 ljós koma
nokkrir undirliðsforingjar og
lautinant, sem öskra: „Skjótið".
Þeir miða á mennina fjóra, sem
reynt höfðu að ryðja Adolf Hitl-
er úr vegi og fækka með því
fórnarlömbum styrjaldarinnar.
Einn fjórmenninganna hróp-
aði: „Lifi heilagt Þýzkaland."
Það var von Schenk Stauffen-
berg ofursti. Á næsta andartaki
voru þeir liðin lík.
Fjörutíu árum eftir þessa at-
burði lagði Helmut Kohl kansl-
ari blómsveig á blettinn, þar sem
ofurstinn var skotinn til bana.
Það gerði hann í nafni hins lýð-
ræðislega Þýzkalands og allra
þeirra karla og kvenna sem létu
lifið I frelsisbaráttunni í stjórn-
artíð Hitlers. Þegar frú Nínu
Stauffenberg var boðið til Berl-
ínar að vera viðstödd athöfn
kanslarans og sitja á fremsta
bekk meðan hún fór fram, mælti
hún þetta eitt: „Að sjálfsögðu fer
ég til Berlínar. Það er ekki nema
skylda mín.“
Hún hafði gifzt manni sínum
árið 1933. Nú stendur þessi
glæsilega, einbeitta kona á sjö-
tugu. Hún erfði hús foreldra
sinna. Nú er það orðið of stórt
fyrir hana. Hún leigir jarðhæð-
ina og settist að á fyrstu hæð og
hefur engan hjá sér nema hund-
inn sinn.
— Hvaða þýðingu hefur hið
liðna fyrir þig, eins og nú er
komið? spyr blaðamaður.
Nína von Stauffenberg: „Ég
lifi mjög einangruðu lífi og vil
sem minnst ræða örlög mín. Og
margir voru þeir sem urðu engu
betur úti en ég. Á þessum dögum
létu þúsundir manna lífið á degi
hverjum. Og þeir eru ótaldir,
sem lokaðir voru inni í fangels-
um.“
Vissi hún að maður hennar
undirbjó árásina á Hitler?
Rætt við ekkju og börn
von Stauffenbergs 40 árum eftir
tilræðið við Hitler
„Nei,“ segir hún. Mér var að
vísu ekki með öllu ókunnugt um
andspyrnuáform hans og fleiri
gegn Hitler og að hann hafði
einhverjar fyrirætlanir í huga
að ryðja honum úr vegi með
hjálp annarra. Ég vissi einnig að
sprengjutilræði var meðal ann-
ars á dagskrá. En ég vissi ekki
að maðurinn minn yrði viðstadd-
ur það.
Sex vikum fyrir sprenginguna
sá Nína von Stauffenberg mann
sinn í síðasta sinn. Allt frá upp-
hafi stríðsins hafði hann verið
sjaldséður gestur á heimilinu,
eins og raunar átti við um flesta
þýzka hermenn.
Sonur hans, Franz-Ludwig,
sem þá var sex ára, man glöggt
er pabbi hans kom heim. „Þegar
hann birtist okkur í dyrunum,
hrópaði ég af gleði."
Annar sonur, Heimeran, var
þá átta ára. „Við vorum alltaf
með honum þessa fáu daga.
Hann var frísklegur, brosandi
faðir. Við vorum hamingjusöm
fjölskylda."
Fjórum dögum fyrir tilræðið
hringdi von Stauffenberg til
konu sinnar í íbúðina, þar sem
hún á ennþá heima. Hún segir
frá: „Það var ofurvenjulegt og
ekki neitt sérlega innilegt sam-
tal. Ég var ein heima með dreng-
ina mína þrjá — fjórða barnið
var á leiðinni, og var í óðaönn að
undirbúa ferð mína til Lautling-
en i Wurtemberg, þar sem bróðir
minn rak stórbú."
Von Stauffenberg vildi að hún
hætti við ferðina. „Það er bezt
fyrir þig að fresta henni eins og
á stendur." Hvað hafði hann í
huga? Var hann að hugsa um sí-
vaxandi loftárásir Bandamanna
eða þá tilræðið sem brátt myndi
eiga sér stað? Enginn getur gefið
svar við því, ekki heldur Nina
Stauffenberg. Hún stóð við
ákvörðun sína og sagði í símann:
„Það er búið að loka ferðatösk-
unum. Við förum til Wúrtem-
berg.“
Það voru síðustu orðin sem
hún sagði við eiginmanninn.
Frú von Stauffenberg var
stödd í smáþorpinu Lautlingen,
þegar henni bárust sorgartiðind-
in. Nágrannarnir höfðu heyrt
fréttina í útvarpinu. Sprengjut-
ilræðið hafði misheppnast, Hitl-
er aðeins fengið smáskrámur, en
von Stauffenberg hafði verið
skotinn til bana. Eftir að fréttin
hafði borizt, tóku nágrannarnir
að hugga hana. Þetta voru
hræðileg tíðindi fyrir konu sem
var komin alllangt á leið. — Hún
hélt kyrru fyrir um stund í
Lautlingen. Nína von Stauffen-
berg sagði: „Leynilögreglan fann
mig ekki fyrr en að tveim dögum
liðnum. Á meðan hafði ég jafnað
mig nokkuð.“
Að morgni 23. júlí hringdi
leynilögreglan, handtók hana og
börnin og nánustu ættingja.
Þau þurftu ekki að gera ráð
fyrir neinu góðu. Heinrich
Himmler hafði sleppt sér og
öskrað...: „Svikarablóð, svik-
arablóð. Fjölskyldan skal afmáð
með öllu!“
Eins og stendur finnst mörg-
um þetta óskiljanleg orð, en ekki
á þessum ógnartínyim. Og
Himmler hafði látið verða af
öðru eins og þessu. Honum hefur
án efa verið fuil alvara.
En kraftaverkið gerðist, öll
héldu þau lífi.
Frú von Stauffenberg slapp úr
varðhaldi, fór til Ravensbrúck og
þaðan á fæðingarstofnun hjá
Frankfurt/Oder, þar sem dóttir-
in, Konstanza, var borin í heim-
inn. Og örlögin voru drengjunum
hliðholl. Franz-Ludwig segir:
Okkur var komið fyrir til bráða-
birgða á heimili hjá Bad Sachra.
Dag einn renndi vörubill fram-
hjá, við vorum teknir upp í. Það
átti að fara með okkur til Buch-
enwald. Á leiðinni heyrðum við
ískrandi loftvarnarmerki. Vöru-
bíllinn sneri við.
Franz-Ludwig Stauffenberg,
sem nú er 46 ára, er málafærslu-
maður og fulltrúi þjóðar sinnar
á Evrópuþinginu og á heima á
gömlu sveitasetri við Starn-
berger-vatn.
Heimeran Stauffenberg,
greifi, er verksmiðjustjóri í Zúr-
ich. Hann er 48 ára.
Og elzti bróðirinn, Berthold,
býr skammt frá stórborginni
Stuttgart. Hann er ofursti og yf-
irmaður heimavarnarliðsins á
þessum slóðum.
Dóttirin, Konstanze, sem fæ-
ddist eftir dauða förður síns, er
gift svissneskum lögfræðingi.
Hvaða augum lítur fjölskyld-
an á þennan hræðilega atburð,
sem gerðist fyrir fjórum áratug-
um? Því svarar Franz-Ludwig:
„Andstaða föður míns beindist
gegn hvers konar einræði. Að
svo miklu leyti er verk hans í
dýpri skilningi eins tímabært nú
og þá.“