Morgunblaðið - 13.11.1984, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. NÓVEMBER 1984
Ófriður um
friðarfræðslu
eftir Björn
Bjarnason
Á fyrri hluta þessa árs urðu
miklar umræður um svonefnda
friðarfræðslu. Hinn 28. janúar 1984
voru stofnuð Samtök um friðar-
uppcldi hér á landi og skömmu sfð-
ar fluttu þingmenn úr öllum
stjórnmálaflokkum tillögu þar sem
menntamálaráðherra var falið „að
hefja undirbúning að frekari
fræðslu um friðarmál á dagvistun-
arstofnunum, í grunnskólum og
framhaldsskólum landsins". í lok
greinargerðar með tillögunni
leggja flutningsmenn áherslu á að
friðarfræðsla sé að þeirra mati
ekki hugsuð sem ný námsgrein,
sem skjóta þurfi inn i námsefniö á
kostnað einhverrar annarrar
námsgreinar. Markmiðið sé miklu
fremur að tryggja það „að innan
almennrar námsstefnu skóla sé
skýr stefna um friðarfræðslu". Enn
telja tillögumenn eðlilegt að þessi
fræðsla verði tekin upp í tengslum
við „þá námsefnisgerð og það
þróunarstarf i skólum sem nú er
unnið að“ eins og það er orðað.
í nágrannalöndunum hafa orðið
miklar umræður um friðarfræðslu.
í Bretlandi hafa stjórnvöld harð-
lega gagnrýnt hana og talið að und-
ir yfirskini friðarfræðslu stundi
kennarar innrætingu í skólum. í
Noregi var hins vegar ákveðið i
mars siðastliðnum að tekin yrði
upp ný valgrein f framhaldsskólum
nú í haust undir yfirskriftinni:
Friður og öryggi, og á að bjóða 2ja
stunda kennslu á viku allt skólaár-
ið. óskum um að friðarfræðsla yrði
hluti af skyldunámi var hins vegar
hafnað af norskum stjórnvöldum.
Framhaldsskólaráð Noregs samdi
námsskrá í hinni nýju valgrein á
grundvelli umsagna frá utanrfkis-
ráðuneytinu og varnarmálaráðu-
neytinu og var tekið tillit til óska
ráðuneytanna við gerð skrárinnar.
Hún er ftarleg og ber þess merki að
um igrundaða námsgrein sé að
ræða.
í ritgerð fimm uppeldisfræði-
nema við háskólann sem rituð er á
ensku og heitir Education for
Peace: A Curricular Perspective og
dagsett er í desember 1983 er
greint frá þvi að i janúar 1984 eigi
að stofna hér á landi Samtök um
friðaruppeldi. — Samtökin voru
stofnuð 28. janúar 1984 með þátt-
töku útlendinga og f aprfl var sent
út fyrsta fréttabréf þeirra undir
ritstjórn Sólveigar Georgsdóttur,
safnakennara. í fréttabréfinu var
eftirfarandi áskorun til mynd-
menntakennara: „Fyrsta tillagan
að verkefni: Að fá nemendur til að
gera merki samtakanna og frétta-
bréfsins. Merkið þarf að vera ein-
falt, hnitmiðað og skýrt svo að það
prentist vel.“ Á vegum samtakanna
starfar ársnefnd sem vinnur að þvi
að koma sér upp trúnaöarmanna-
kerfi í skólum og öðrum uppeldis-
stofnunum. Það er hlutverk trún-
aðarmannanna að kynna starf
samtakanna á vinnustað sfnum,
kynna sér hverjir vilja starfa i
þeim og safna fjárframlögum til
þeirra þegar þörf krefur.
Háskólaritgerðin
Ef marka má ritgerð fimmmenn-
inganna um friðarfræöslu sem rit-
uð var vegna náms i uppeldisfræð-
um i Háskóla íslands er unnt aö
nota námstimann til að leggja á
ráðin um baráttu innan skólakerf-
isins fyrir áhugamálum sem nem-
endur (og væntanlega háskóla-
kennarar lika) kunna að hafa. Þá
er ljóst af starfsháttum Samtaka
um friðaruppeldi að kennurunum
þar finnst ekkert athugavert við að
stofna sjálfir til námsgreina i skól-
um eða skipuleggja fræðslu á eigin
vegum innan veggja skóla.
I upphafi ritgerðar sinnar lýsa
uppeldisfræöinemarnir þvf aö þrjú
atriði valdi því einkum að nauð-
synlegt sé að hefja friðarfræðslu:
1) aukin spenna milli austurs og
vesturs; 2) dreifing kjarnorku-
vopna og 3) tið átök á suöurhveli
jarðar. Þá segja þeir að tilkoma
kjarnorkusprengjunnar hafi gjör-
breytt heimsmynd mannkyns, ótt-
inn við Ragnarök magnist en á
hinn bóginn hafi margir áhuga-
samir einstaklingar tekið höndum
saman til að forða heiminum frá
þessum örlögum. Að þessu verði að
vinna innan skólanna og kynnu
Samtök um friðaruppeldi að geta
starfað sem þrýstihópur. Leggja
uppeldisfræðinemarnir sérstaka
áherslu á þá skoðun að markvisst
átak beri að gera til að halda
tengslum milli friðarfræðslu i skól-
um og þeirra friðarhreyfinga sem
nú vekja alþjóðlega athygli.
Efni háskólaritgeröarinnar skal
ekki tiundað hér. Lesandi hennar
getur ekki farið í grafgötur um að
höfundarnir líta þannig á að frið-
arfræðsla eigi að þjóna sama
markmiði og friðarhreyfingarnar,
sem nú eiga undir högg að sækja
vegna áhugaleysis almennings. Er
ekki úr vegi að álykta sem svo að
tillögurnar f ritgerðinni og stofnun
Samtaka um friöaruppeldi þjóni
einfaldlega þeim tilgangi að nota
skólakerfið til að stunda á kcstnað
ríkisins samskonar áróðursstarf i
skólastofunum og friðarhreyfing-
um hefur mistekist á almennum
skoðanamarkaði þar sem rök og
gagnrök fá að njóta sfn i umræöum
og aðilar standa jafnar að vigi en
nemandi andspænis kennara sin-
um.
Friðarfræðsla
á Akranesi
Uppeldisfræðinemarnir lýsa í
ritgerð sinni vettvangsrannsókn á
Akranesi en þar var efnt til friðar-
fræðslu i fjölbrautaskólanum á
haustönn 1983. Hugmyndin um að
bjóða friðarfræðslu sem valgrein
varð til í óformlegum umræðum
kennara við fjölbrautaskólann i
sumarleyfi þeirra og spratt af
hræðslu kennaranna við framtíð-
ina. Upphaflega var það hugmynd
þeirra að koma friðarfræðslu á
framfæri þegar kenndar væru
hefðbundnar námsgreinar eins og
tungumál eða bókmenntir. Frá
þessum áformum var horfið og
þess í stað ákveðið að bjóða friðar-
fræðslu sem valgrein. Sú skipan
var jafnframt ákveðin að kenndir
skyldu fjórir tímar í viku, tveir og
tveir i senn undir umsjón Ragn-
heiöar Þorgrímsdóttur, félagsfræð-
ings, og Jóhannesar Ágústssonar,
hagfræðings. Voru þau saman með
kennslustundirnar.
Sú aðferð tíökast í að minnsta
kosti nokkrum framhaldsskólum
að lýsi nógu margir nemendur
áhuga sínum geta þeir komið þvf til
leiðar að valgrein sé kennd. 8 nem-
endur skráðu sig í friðarfræðslu í
fjölbrautaskólanum á Akranesi ha-
ustið 1983 og hlutu þeir kennsluna.
Námsefninu var skipt í þrjá megin-
þætti: 1) árásar- og varnar-
bandalög og stríð; 2) friðarhreyf-
ingar og friðaraðgerðir og 3) strfð
og friður i bókmenntum. Kennslu-
gögn voru takmörkuð, svo að vægt
sé að orði kveðið. Gestum var boðiö
til aö halda fyrirlestra og sýnd var
kvikmynd um eyðingarmátt kjarn-
orkusprengjunnar. Af viðbrögðum
nemenda og kennara má ráða að
þeim þótti áhrifamáttur þessarar
kvikmyndar mikill og fram kemur
að ekki sé úr vegi að hefja friðar-
fræðslu með því að valda nemend-
um áfalli með slíkri hryllingsmynd.
Ætlunin var að halda friðar-
fræðslu áfram á Akranesi á vorönn
1984 en það reyndist ekki unnt
vegna áhugaleysis nemenda, þeir
skráðu sig ekki nógu margir. Á
haustönninni núna er ekki heldur
friðarfræðsla í fjölbrautaskólanum
á Akranesi.
Engin kennslugögn
Gunnar Gunnarsson, kennari i
alþjóðastjórnmálum við Háskóla
íslands og starfsmaður öryggis-
málanefndar, sagði i Morgunblað-
Afskriftir eigna eru
ekki geðþóttaatriði
— eftir Björn
Steffensen
Fá tæki eða engin, sem notuð
eru til tekjuöflunar, eru óháð þvi
lögmáli að slitna og eyðast í tim-
ans rás. Hver einasti maður veit
t.d. að bílar ganga fljótt úr sér og
lækka jafnframt í verði, og verður
sú þróun með engu móti stöðvuð
þó að tefja megi hana eitthvað
með stöðugu viðhaldi. Til þessarar
staðreyndar verða eigendur at-
vinnutækja að taka tillit, einkum
varðandi meiriháttar tæki, og
innifela þann kostnað sem felst í
sliti tækjanna í söluverði þess sem
framleitt er, jafnframt þvi sem
verðmæti tækjanna er árlega fært
niður um áætlaða verðmætisrýrn-
un.
Þessi lækkun á bókfærðu verði
eignar er kölluð fyrning, svo sem
flestir vita, eða fyrningarafskrift,
og fer árleg upphæð aðallega eftir
áætluðum endingartíma, en um
það hefur reynslan myndað reglur
varðandi hinar ýmsu tegundir
eigna, og þurfa ekki endilega að
fara saman við reglur skattayfir-
valda.
Tilefni þessa greinarstúfs er sú
almenna og fráleita trú að það sé
nánast geðþóttaatriði hvort eignir
séu fyrndar, eða að minnsta kosti
hvort það sé gert í ár eða kannski
einhverntíma seinna, einkum ef
viðkomandi fyrirtæki er rekið með
tapi. Þetta er að sjálfsögðu al-
rangt, því að fyrning er ekki ráð-
stöfun á hagnaði á sama hátt og
t.d. það sem fært er í varasjóð og
hægt er að haga að vild, bæði
varðandi tima og upphæð, heldur
rekstrarkostnaður, jafn óhjá-
„Tæki sem keypt var ár-
ið 1961 og kostaði þá 10
milljónir króna, kostaði
100 miiljónir árið 1975
þegar endurnýjun þess
fór fram. Hér dugði því
skammt að miða fyrn-
ingu við 10 milljónir all-
an notkunartímann til
þess að eiga fé til að
endurnýja, heldur hefði
það eitt dugað að miða
fyrninguna við markaðs-
verð tækisins á hverju
fyrningaráii, auk þess
að lagfæra árlega fyrn-
ingar liðinna ára, þann-
ig að fyrningarsjóðurinn
næmi 100 milljónum ár-
ið 1975.“
kvæmilegur og raunverulegur og
t.d. kaupgjald og annað það sem
þarf til að halda fyrirtæki gang-
andi, enda er þessi kostnaður inn-
heimtur jafnharðan hjá neytend-
um. Sé afskrift sleppt í reiknings-
skilum og eignir sem háðar eni fyrn-
ingu látnar standa á óbreyttu veröi,
eru slíkir ársreikningar því bæöi
rangir og villandi. Gefur auga leið
að þegar um er að ræða meirihátt-
ar fyrirtæki, svo sem t.d. útgerð,
skipaféiög, flugfélög svo og
hverskonar iðnað í stórum stíl
getur hér verið um stórar upphæð-
ir að ræða, sem vantaldar eru til
gjalda. Og varla þarf að benda á
að jafnframt verður öll skýrslu-
gerð opinberra aðila um afkomu
atvinnuveganna meira og minna
óábyggileg, ef ekki er fylgt föstum
og réttum reglum í þessu efni.
Þegar dagblöð og útvarp segja
frá afkomu svona fyrirtækja er
oft tilgreindur hagnaður þeirra
eða tap, án þess aö afskriftir komi
þar við sögu, hvort sem um er að
ræða skip eða aðrar verðmætar
eignir. Afskrifta er svo stundum
getið á sér parti eins og þær séu
aukaatriði sem ekki skipti umtals-
verðu máli, og virðast upphæðirn-
ar oft tilviljunarkenndar, likast
einhverskonar slumpareikningi.
Geta þessar tölur þó stundum
numið tugum milljóna. Væri hér
um að ræða tæki sem fyrirtæki
hefði tekið á leigu, svo sem al-
gengt er, t.d. um skip, og ætti þvi
að greiða leigugjald eftir, væri
víst enginn í vafa um að reikn-
ingsskil sem ekki tilgreindu leigu-
gjaldið væru ekki rétt. En jafna
má kaupverði tækis til fyrir-
framgreiddrar leigu fyrir afnot i
vissan árafjölda sem leigunni væri
svo dreift niður á og hlýtur
greiðsla fyrir slit að vera veiga-
mikill þáttur leigunnar.
Það breytir engu um eðli máls-
ins að tæknileg útfærsla þess sem
hér er til umræðu er með ýmsu
móti. Aðalatriðið er að stöðugur
kostnaður af sliti verður ekki snið-
genginn, og það jaörar við svik-
semi að látast ekki skilja þá stað-
reynd, og láta hana ekki koma
fram á réttum stað og tíma. Al-
gengasta og einfaldasta aðferðin
er að lækka bókfært verð eignar
um fyrningarupphæðina ár hvert.
Björn Steffensen
Stundum er árlegum fyrningum
tækis safnað á sérstakan mótvæg-
isreikning sem sýnir þá jafnan
hverju afskriftir sem færðar hafa
verið á notkunartíma tækisins
nema samtals. Tækið sjálft stend-
ur hinsvegar áfram á upphpflegu
verði. Er þannig myndaður eins-
konar fyrningarsjóður tækisins.
Slíkum sjóðum má ekki, eins og
áður segir, blanda saman við vara-
sjóði eða aðra þá sjóði þar sem
verið er að ráðstafa rekstrarhagn-
aði, sjóði sem eru hluti af eigin fé,
því að afskriftasjóður er að sjálf-
sögðu ekki hluti af eigin fé og
stendur ekki fyrir neitt nema upp-
staflaðan kostnaö sem bókfærður
hefur verið gegnum árin. Hitt gef-
ur svo auga leið, að færsla fyrn-
ingar, hvernig sem útfærð er, á að
binda í fyrirtækinu fjármuni sem
henni svara og síðar má nota til að
endurnýja tæki þau sem fyrnd
eru, eða til að greiða lán, hafi
eignirnar verið greiddar með
lánsfé.
Stundum eru fyrningarsjóðir
margbrotnari. Eru þá m.a. árlega
keypt auðseljanleg skuldabréf
fyrir upphæð sem svarar til fyrn-
ingarinnar, þannig að öruggt sé að
reiðufé verði fyrir hendi þegar
endurnýja þarf viðkomandi tæki.
I þessum stutta pistli hefur
verðbólga ekki verið nefnd, en á
tímum mikillar verðbólgu koma
fram sérstök vandamál varðandi
fyrningu og endurnýjun tækja,
sem ekki verður horft fram hjá.
Má hér sem sýnishorn um þetta
vandamál taka dæmi: Tæki sem
keypt var árið 1961 og kostaði þá
10 milljónir króna, kostaði 100
milljónir árið 1975 þegar endur-
nýjun þess fór fram. Hér dugði því
skammt að miða fyrningu við 10
milljónir allan notkunartimann til
þess að eiga fé til að endurnýja,
heldur hefði það eitt dugað að
miða fyrninguna við markaðsverð
tækisins á hverju fyrningarári,
auk þess að lagfæra árlega fyrn-
ingar liðinna ára, þannig að fyrn-
ingarsjóðurinn næmi 100 milljón-
um árið 1975. Ekki þarf að taka
fram, að viðkomandi var nákvæm-
lega eins settur með sitt 100 millj-
óna tæki eins og hann var áður
með 10 milljóna tækið og ná-
kvæmlega eins efnum búinn, enda
ekki tækið sem hafði tekið telj-
andi breytingum, heldur var það
krónan okkar sem hafði látið á
sjá. Ef ekki væri brugðist við þess-
um vanda, væri viðbúið að eigið fé
fyrirtækja brynni upp á skömm-
um tíma, svo sem raunin hefur
orðið hér á landi. Nokkuð hefur
verið reynt að mæta þessum
vanda í skattalöggjöf okkar hin
síðustu ár, og hefur gert lögin
óþægilega margbrotin. Nú er hins
vegar von til að óðaverðbólga sé
endanlega um garð gengin og að
hægt verði aftur á einfaldari hátt
að samræma skattalöggjöfina
heilbrigðum viðskiptavenjum í
þessu efni. f þeirri fullvissu er
þessi pistill saminn nú, þar sem
fyrst og fremst eru sett fram þau
almennu sjónarmið, sem giltu áð-
ur en verðbólgan hélt innreið sína,
jafnframt því sem gerð er tilraun
til að hvetja til þess að tekið verði
fyrir það hringl sem er með þenn-
an gjaldalið.
I sept. 1984.
Björn Steffensen er löggiltur
endurskoöandi.