Morgunblaðið - 13.11.1984, Blaðsíða 39
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. NÓVEMBER 1984
47
Enderby lifir
Erlendar
bækur
lllugi Jökulsson
Anthony Burgess:
Enderby’s Dark Lady,
— or No End to Enderby.
Ilutchinson 1984.
Víst er skáldsagnahöfundurinn
guð! A. Wilson Burgess skrifaði á
sínum tímar þrjár vinsaelar bækur
um skáldjöfurinn Enderby, og í
lok þeirrar síðustu — The Clock-
work Testament — þá dó aum-
ingja Enderby. En viti menn! Nú í
ár kom út fjórða bókin um End-
erby; hún gerist ekki í ríki dauðra
(og hefði þó verið nógu fróðlegt af
fylgjast með gassagangi Enderbyt
þar niðri!), heldur er bara eins og
Enderby hafi aldrei dáið. f undir-
titli bókarinnar segir Burgess:
„Samin til þess að friðmælast við
vinsamlega lesendur The Clock-
work Testament, sem mótmæltu
því hversu kæruleysislega ég drap
söguhetju mína.“ í formála út-
skýrir hann þetta svo öllu nánar
og segir að lokum: „(Enderby)
mun vitaskuld deyja að lokum, en
aðeins vegna þess að skapari hans
deyr. Á hinn bóginn getur hann
ekki dáið vegna þess að hann er
skáldsagnapersóna."
Ójá, það er alltaf sama spekin
sem dettur upp úr Burgess. En
frásagnarlistin er sem betur fer
söm við sig líka; frásagnargleðin,
sem mörgum finnst jaðra við
ofgnótt, málæði, hefur kannski
aldrei verið meiri. Þessi fjórða
Enderby-bók er oft og tíðum
mögnuð skemmtun. Burgess er
orðlistamaður fram í fingurgóma
— hann nýtur þess auðsæilega að
fást við orð og kann sitt fag. Þegar
hann tekur stærstu heljarstökkin
getur íslenskur lesandi, þótt
sæmilega sjóaður sé i ensku, varla
vænst þess að fylgja honum eftir,
en það getur verið gaman samt.
Eg minnist þess nú að snemma i
vor las ég bókadóm í ensku sunnu-
dagsblaði þar sem greint var frá
nýrri enskri orðabók sem þá var
nýkomin út. Hún hét Orðabók
fyrir venjulegt fólk, eða eitthvað í
þá áttina, og maðurinn sem tók
saman kallaðist Wainright. Hann
var þeirrar skoðunar að alls ekki
mætti fella dóma um það skv. hefð
eða málfræði hvað væri rétt mál
og hvað rangt. (Þetta hefur nú svo
sem komist til umræðu hér, til að
mynda í Daglegu máli, og hver nýr
umsjónarmaður á fætur öðrum
keppist við að halda þessu sama
fram.) Wainright kenndi: Það mál
sem fjöldinn talar, það eitt er rétt,
jafnvel þó það sé rangt. Orðið
læmingi var þannig útskýrt í bók
hans sem: „Lítið dýr sem öðru
hvoru fremur sjálfsmorð í stórum
hópum með því að hlaupa i sjó-
inn.“ Nú skilst mér að þetta sé alls
ekki rétt — það sé bara þjóðsaga
að læmingjarnir hlaupi I sjóinn.
En úr því að flestallir halda það,
þá var það nógu gott fyrir Wain-
right. Annað dæmi: Gríski frasinn
„hoi polloi* mun merkja lýðinn
eða fjöldann, en í orðabók Wain-
rights er það útskýrt sem: „Yfir-
stéttin”. Astæðan? Jú, það skilja
svo fáir grísku að flestir ímynda
sér að grískur frasi hljóti að þýða
eitthvað stórfenglegt. Þannig
verður fjöldinn að yfirstétt og
nv þjönusta'
PLOSTUM VINNUTEIKMNGAR. ^
verklvsingar. vottoro. s&f
MATSEÐLA, VEROLISTA.
KENNSLULEI06EININGAR.
tilboo. blaoaurklippur,
VIÐURKENNINGARSKJÖL. UÚSRITUNAR-
FRUMRIT OG MARGT FLEIRA
STÆH3 BREIDÐ ALLT AO 63 CM
LENGD OTAKMORKUÐ.
OPK) KL. 9-!2 OG 13-18.
□ISKORT
HJARÐARHAGA 27 S2268CK
Wainright tekur það gott og gilt.
Og til þess að sýna að hann fylgi
sjálfur kenningum sínum út í æs-
ar, þá upplýsti Wainright í for-
mála — sagði í bókardómnum sem
ég las — að hann hefði upphaflega
heitið Wellright en látið breyta
nafni sínu. Fólki hefði nefnilega
sífellt verið að misheyrast, fundist
hann heita Wainright, og hann
hefði því komist að þeirri niður-
stöðu að hann hlyti að heita Wain-
right! Fjöldinn hefur alltaf rétt
fyrir sér.
En hvað ragar þetta Burgess?
Jú, bók Wainrights var, að sögn,
tileinkuð gegn Anthony Burgess.
Burgess væri alltaf að vesinast
með að rifja upp gömul og löngu
úrelt orð, jafnvel finna upp ný —
sem Wainright þótti hámark
ósvífninnar — og svo slæmur væri
hann að fólk, venjulegt fólk, þyrfti
meira að segja að fletta upp í
orðabókum til þess að geta lesið
bækur hans. Burgess, sagði Wain-
right, hefur unnið meira tjón á
enskunni en nokkur annar; mótað
hana í stað þess að láta fjöldann
fara sínu fram. Þetta er sniðugt,
en því miður er sagan dálítið
endaslepp. Ég uppgötvaði um síðir
að bókadómur þessi birtist þann 1.
apríl 1984 — hann var aprílgabb
blaðsins...
En þetta var um orðlistamann-
inn Anthony Burgess. Gleymum
ekki Enderby. í þessari bók hefur
Burgess holað honum niður í
Indíana-fylki í Bandaríkjunum, og
þar er veslíngs Enderby ætlað að
rita texta við söngleik um Skáldið
mikla — William Shakespeare.
Segir sig sjálft að Enderby lendir
í hinum voðalegustu hremming-
um, og þar á ofan fáum við óspart
að njóta snilldar hans sem ljóð-
skálds. En sú dökka frú sem titill
bókarinnar vísar til er ein leik-
kvennanna í söngleiknum; ung og
kynósa blökkumær sem Enderby
fellir hug til. Og þarf sist að segja
aðdáendum Enderbys að kvenna-
málin þau verða litskrúðug. Fram-
an og aftan við sjálfa frásögnina
af Enderby er svo skotið smásög-
um eftir hann og báðar fjalla um
Shakespeare; sú fyrri varð til þess
að honum var boðið að skrifa text-
ann við fyrrnefndan söngleik, hina
síðari skrifar hann eftir vist sína i
Indiana.
Nú þarf vart fleiri orð. Enderby
er enn á lífi og stendur fyrir sinu i
fjórða sinn. Burgess segir í lok
formála síns: „Ég veit ekki hvort
mér er vel eða illa við hann; ég
veit aðeins að fyrir mér er hann
til. Ég óttast að likur séu á að
hann haldi áfram að vera til.“
ÞESSI AUGLYSING VARÐAR ORYGGI ÞITT OG ÞINNA!
þinn dag
Líftrygging er
NAUÐSYNLEG VARÚÐARRÁÐSTÖFUN
Hvar stendur
fjölskyldanvið fráfall
fyrirvinnu?
Hafðu samband
- við hjálpum þér að
meta tryggingaþörfina.
rT:
Astvinamissir er hverri fjölskyldu Sérstakur afsláttur er t.d. af hjóna-
nógu þungbær þó fjárhagsleg óvissa tryggingum.
og öryggisleysi um afkomu fylgi ekki
í kjölfarið.
Reikningamir hætta ekki að
berast þó að þú fallir frá.
Því er það skynsamlegt fyrir
hvem þann sem hefur fyrir öðmm að
sjá að horfast í augu við staðreyndir.
Askrifiarsimínn er 8J033
Gerðu nauðsynlegar varúðar-
ráðstafanir í líf- og slysatrygginga-
málunum.
Já, takk, ég vildi gjaman fá senda bæklinga um slysa- og líf-
tryggingar Samvinnutrygginga og Andvöku.
Nafn;__________________________________________________
Heimili:.
SAMVINNU
TRYGGINGAR
&ANDVAKA
Ármúla 3, 108 Reykjavík Sími: (91)81411
Þín félög-í blíðu og stríðu
Auglysi