Morgunblaðið - 20.11.1984, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. NÓVEMBER 1984
Þorvaldur Garðar Kristjánsson:
Kvótakerfið alvarleg mistök
Hér fer á eftir þingræða Þorv-
aldar Garðars Kristjánssonar for-
seta Sameinaðs þings er stjórnar-
frumvarp um veiðar í fiskveiðil-
andhelgi fslands, þ.e. framleng-
ingu kvótakerfis til þriggja ára,
kom til fyrstu umræðu i efri deild
Alþingis 14. nóvember sl.
Frumvarp um breytingu á lög-
um um veiðar í fiskveiðilandhelg-
inni, sem við nú ræðum, er sams
konar frumvarp og við höfðum til
meðferðar á síðasta þingi og sam-
þykkt var sem lög nr. 82/1983.
Þeim lögum var ætlað að gilda að-
eins í eitt ár, eða frá 1. janúar 1984
til ársloka 1984. Frumvarp það
sem nú er til meðferðar er ætlað
ef að lögum verður að taka við af
hinum fyrri lögum og gilda í þrjú
ár.
Frumvarp þetta er í grundvall-
aratriðum framlenging á lögunum
frá í fyrra. Það er staðfesting á
kvótafyrirkomulaginu, sem þá var
innleitt. Svo var látið heita að
kvótakerfið ætti að vera til
reynslu í eitt ár. í þvi hlaut að
felast að kvótakerfið yrði ekki
framlengt nema reynslan sýndi að
réttlætanlegt yrði.
Ég er andvígur kvótakerfinu og
var á móti setningu laga nr.
82/1983, sem ég tel hafa verið al-
varleg mistök. Ég tel að reynslan
af kvótakerfinu hafi staðfest
þetta. Þess vegna er ég andvígur
frumvarpi því sem hér er til um-
ræðu.
Gengið þvert á
grundvallaratriði
Þegar rætt er um kvótakerfið
skyldi gera greinarmun á tvennu,
annars vegar stefnunni sem liggur
til grundvallar kvótakerfinu og
hins vegar framkvæmd kvótakerf-
isins. Ég tek fram, að ég er and-
vígur stefnunni á hvern veg sem
framkvæmdin verður. Að mínu
mati gengur kvótafyrirkomulagið
eða skipting hámarksafla milli
skipa þvert á grundvallaratriði,
sem okkur riður á að halda í heið-
ri.
Ég ræddi um þetta sérstaklega
við 1. umræðu hér í háttv. deild
um frumvarp að lögum nr. 82/1983
og sagði þá m.a., með leyfi hæst-
virts forseta:
„Sjávarútvegurinn er undir-
stöðuatvinnuvegur þjóðarinnar.
Framleiðnin f íslenskum sjávar-
útvegi er meiri en annars staðar
þekkist. Sú staðreynd skapar
okkur yfirburði fram yfir aðra.
Þrátt fyrir mikilvægi góðs skipa-
kosts og veiðarfæra og tækjakosts
er hugur og hönd mannsins það
sem er mikilvægast. Sókn og
keppni íslenskra sjómanna er og
hefur verið drifkrafturinn. Þess
vegna er mest um vert að afburða-
mennirnir sæki sjóinn og fái að
njóta sín.
Það er ekki einungis mikilvægt
að hver einstök útgerð beri sig
heldur varðar það mestu þjóð-
hagslega. Þetta á ekki síður við
eins og ástandið er í dag. Nú er
sóknarmáttur fiskiskipastólsins of
mikill miðað við þann takmarkaða
þorskstofn sem um er að ræða.
Það er ekki aðalatriðið að halda
öllum skipaflotanum til veiða
heldur hitt, að þau skip sem haldið
er úti hafi sem bestan rekstrar-
grundvöll og skili sem mestum
arði í þjóðarbúið. Einungis með
því móti hafa stjórnvöld mögu-
leika til að mæta með raunhæfum
úrræðum þeim erfiðleikum og
vandamálum sem óhjákvæmilega
hljóta að koma til þegar veiðiskip
heltast úr lestinni.
Það fjármagn sem til þessa þarf
verður ekki tekið af öðru en því
sem sjávarútvegurinn sjálfur
leggur til þjóðarbúsins sem höfuð-
atvinnuvegur þjóðarinnar. En
hvernig kemur það frumvarp sem
við hér ræðum heim og saman við
þau grundvallaratriði sem ég hef
vikið að? Kvótafyrirkomulagið eða
skipting hámarksafla milli skipa,
sem hér er lagt, gengur þvert á
þau grundvallaratriði, sem ég hef
hér vikið að. Þetta kvótafyrir-
komulag á að stuðla að því að
halda sem flestum skipum á veið-
um. Þetta er í raun gert á kostnað
þeira sem m.a. vegna aflasældar
hafa haft þolanlegastan rekstr-
argrundvöllinn þó að þau skip séu
ekki aflögufær, heldur þvert á
móti hafi barist í bökkum. Afleið-
ingin verður augljóslega sú, að
rekstri þessara skipa verður stefnt
í tvísýnu.
Á hinn bóginn verður þetta ekki
heldur til að tryggja hlut þeirra
sem verst voru settir áður. Þar
þarf meira að koma til. Afleið-
ingar kvótafyrirkomulagsins, sem
hér er lagt til, gætu vissulega orð-
ið kvíðvænlegar. Stefnt er að jöfn-
uði með því að vængstýfa þá sem
möguleika hefðu til að bjarga sér
og stungið tálbeitu að hinum sem
ekki geta hvort sem er náð sér til
flugs nema meira komi til. Þegar
útgerðin hefur verið þannig leikin
með stjórnvaldsráðstöfunum á
hún ekki annars úrkosti en að
segja við stjórnvöld að þau verði
að taka afleiðingunum af eigin
gerðum og skapa skipunum
rekstrargrundvöll, því að nauðsyn
krefur að róið sé til fiskjar. Þegar
svo væri komið gæti kvótakerfið,
sem hér er lagt til, orðið örlaga-
ríkt skref til þjóðnýtingar i sjáv-
arútvegi með þeim afleiðingum
sem þá blasa við. Ekki yrði þá ör-
uggt nema síður sé að við nytum
þeirra yfirburða í þessari atvinnu-
grein gagnvart öðrum þjóðum sem
við höfum gert fyrir framtak ein-
staklinga og félagssamtaka
þeirra.“
Það var með tilvísun til slíkra
sjónarmiða, sem ég lagði strax í
upphafi áherslu á, að aðalatriðið
væri að við færum ekki inn á
braut kvótafyrirkomulagsins. Við
ættum ekki einu sinni að taka
fyrsta skrefið í þá átt til reynslu.
Minnka átti
þorskaflann
En hvað mátti verða til þess að
svo varhugavert skref væri tekið
við stjórnun fiskveiða sem fólst í
kvótafyrirkomulaginu? Menn
báru fyrir sig alvarlegt ástand
þorskstofnsins og tillögu fiski-
fræðinga um minnkun þorskveiða.
Og hvað átti þá að vinnast með því
að taka upp kvótafyrirkomulagið
á árinu 1984? Á árinu 1983 var
gert ráð fyrir að veidd yrðu 290
þús. tonn af þorski. Áf þessu
magni veiddi loðnuflotinn 25 þús.
tonn en bátaflotinn sem stundaði
bolfiskveiðar og togaraflotinn
veiddi því samkvæmt þessu 265
þús. tonn. Með því að ákveðið var
að kvótahámark fyrir þorsk á ár-
inu 1984 yrði 220 þús. tonn þýddi
þetta að gert var ráð fyrir að
minnka sóknina í þorskinn á árinu
1984 um 45 þús. tonn frá því árinu
áður. Þá var gert ráð fyrir að
loðnuflotinn færi ekki á þorsk-
veiðar á árinu 1984 og því ekki
reiknað með loðnuflotanum bæði
árin.
Samkvæmt þessu átti að stíga
hið varhugaverða spor til kvóta-
fyrirkomulagsins til að minnka
þorskaflann um 45 þús. tonn. Við
1. umræðu um frumvarpið í fyrra
hér í háttv. deild benti ég á að ef
að líkum léti mætti ætla að þessi
45 þús. tonna tala gæti lækkað ef
svo færi sem oft áður að aflakvóti
yrði hækkaður síðar á árinu frá
því sem áætlað væri í ársbyrjun.
Síðan sagði ég, með leyfi hæstv.
forseta:
„Ætla má því, að það sem á að
nást með ákvæðum þessa frum-
varps, ef að lögum verður, geti
orðið að raungildi miklu minna en
45 þús. tonna skerðing á þorsk-
veiðum eða jafnvel óveruleg frá
árinu í ár. Það er þá til að ná m.a.
slíkum árangri sem frumvarp
þetta er flutt. Til þess eru refirnir
skornir."
Þetta var sagt fyrir rúmu ári.
En hver hefir reynslan orðið?
Kvótahámark á þorskveiðar er nú
ákveðið fyrir árið 1984 257 þús.
tonn. Auk þess kemur til viðbót,
sem áætluð er 40 þús. tonn og er
fólgin í eftirfarandi:
1) Leyfilegt er að auka kvóta um
10% með tilfærslu frá öðrum
fisktegundum.
2) Helmingur línuafla var utan
kvóta fyrri hluta ársins.
3) Smáfiskur sem berst að landi
telst ekki til kvóta.
Samkvæmt þessu geta þorsk-
veiðar numið 297 þús. tonnum á
árinu 1984 en ekki 220 þús. tonn-
um eins og gengið var út frá, þeg-
ar nauðsynlegt var talið að taka
upp kvótakerfi til að koma við
minnkun þorskafla. Raunin verð-
ur sú að í stað þess að þorskafli
minnki á árinu 1984 kemur hann
til með að aukast frá fyrra ári.
Það var yfirlýst að kvótakerfi
þyrfti að koma til svo að hægt
væri að minnka þorskaflann.
Kvótakerfið var tekið upp og
þorskaflinn jókst. „Vituð ér enn —
eða hvat?“
Hagsmunir veiöa
og vinnslu
En hverju fleira höfðu þá tals-
menn kvótakerfisins til að dreifa?
Þeir töldu að kvótakerfið myndi
minnka kostnaðinn við veiðarnar
og bæta gæði hráefnisins. Hvað
segir reynslan i þessum efnum?
Ég læt vafningalaust heyrast rödd
frá Fiskiþingi, sem nú er nýlokið.
Varafiskimálastóri, Jón Páll Hall-
dórsson, flutti þar merka ræðu,
sem birtist í Morgunblaðinu 7.
þ.m. Þar segir um þetta efni, með
leyfi hæstv. forseta:
„Nú er þetta eina ár senn á enda
og ég hef ekki séð, að breytingin
hafi á nokkurn hátt orðið til bóta.
Hún hefir hvorki dregið úr til-
kostnaði við veiðarnar, né fært
Þorvaldur Garðar Kristjánsson, for-
seti Sameinaðs þings.
okkur betra hráefni að landi.
Talsmenn breytingarinnar hafa
bent á, að veiðarfærakostnaður
netabáta hafi verið minni á síð-
ustu vertíð en áður, en aðrir telja,
að hann sé miklu fremur afleiðing
af hagstæðara tíðarfari. Sama er
að segja um hráefnisgæði neta-
fisks. Þau voru betri en árið áður,
sérstaklega vegna hagstæðara tíð-
arfars á vetrarvertíðinni.
Breytingin hefir hins vegar sett
á sjávarútveginn meiri viðjar en
hann hefir þurft að búa við
nokkru sinni fyrr. Hún hefir því
sannfært mig enn betur en áður
um, að fyrirfram ákveðið afla-
mark á hvert veiðiskip er óæskileg
leið við stjórnun botnfiskveiða,
þegar horft er til hagsmuna sjáv-
arútvegsins sem heildar, þ.e. bæði
til veiða og vinnslu. Kerfið gengur
einfaldlega ekki upp og skapar
óviðunandi öryggisleysi fyrir þá,
sem við atvinnuveginn starfa, sjó-
menn og fiskvinnslufólk. Til rök-
stuðnings þessari staðhæfingu vil
ég benda a eftirfarandi:
1. Það er augljóst hagsmunamál
útgerðar og sjómanna, sem
hafa fengið úthlutað ákveðnu
aflamarki, að veiða þann afla á
sem skemmstum tíma með lág-
markstilkostnaði. Slíkt kallar
óhjákvæmilega á aflatoppa,
sem nýtast illa fyrir alla aðila.
2. Hagsmunir fiskvinnslunnar og
fiskvinnslufólks byggjast aftur
á móti á jafnri dreifingu aflans
yfir allt árið, þannig að vinnsl-
an sé í sem mestu jafnvægi.
Aflatoppar, þar sem ekki hefst
undan að vinna, en síðan hrá-
efnisskortur á öðrum árstím-
um, er báðum þessum aðilum
afar óhagstætt.
Hér stangast alvarlega á hags-
munir veiða og vinnslu. Þessa
árekstra tókst að verulegu leyti að
koma í veg fyrir með tegunda-
markinu, en slíkt er á allan hátt
örðugra með fyrirfram ákveðnu
aflamarki á hvert veiðiskip, eins
og reynslan frá liðnu sumri sýnir
okkur. Ég bendi á í þessu sam-
bandi, að árin 1983 og 1984 veiddu
togararnir 106 þús. lestir af þorski
hvort árið á átta fyrstu mánuðun-
um, janúar-ágúst. Árið 1983
veiddu þeir 38 þús. lestir í júlí og
ágúst eða 36% þorskaflans en árið
1984 voru veiddar 48 þús. lestir á
sama tíma og 45% þorskaflans. Er
nú líklegt að slik breyting á sókn-
armynstri hafi leitt til bættra
hráefnisgæða? Ég trúi því ekki og
það sannfærir mig enginn um, að
þetta sé hagkvæm stjórn á botn-
fiskveiðum, þegar litið er á alla
þætti málsins. Hún kann hins veg-
ar að virðast hagkvæm, þegar
málið er aðeins skoðað frá annarri
hliðinni. Það er hægt að ákveða
við skrifborð eða nefndaborð hér í
Reykjavík, að skipstjóri eigi að
draga veiðarfæri sín úr sjó, þegar
afli glæðist og sigla til lands með
þann afla, sem kominn er í skipið.
Hlutirnir gerast bara ekki svona i
reynd.“
Reynslunni ríkari
Rök þeirra sem haldið hafa
fram að kvótakerfið minnki til-
kostnað og bæti gæði hráefnisins
eru léttvæg fundin. Reynslan er
ólygnust í þessum efnum sem öðr-
um. Menn geta ekki lokað augun-
um fyrir reynslunni eða hafnað
staðreyndum. Og menn verða að
draga réttar ályktanir af stað-
reyndum. Ef menn gera það þá
hljótum við að hafna þessu frum-
varpi. Við höfum haft kvótakerfi
til reynslu í eitt ár. Sú reynsla
sýnir okkur að engin efni standa
til þess að við festum kvótakerfið
til frambúðar heldur þvert á móti
að við afnemum það. Leiðin til
þess er að frumvarp þetta nái ekki
fram að ganga. Þá standa eftir
þær heimildir í lögum sem þarf til
að banna megi veiðiskipum
þorskveiðar á ákveðnum tímum
eins og gert var fram til 1984, þ.e.
að fara þá leið sem varafiskimála-
stjóri kennir við „tegundamark"
og hafna bæði aflamarki og sókn-
armarki.
En hvað er í húfi ef við bregð-
umst ekki rétt við nú? Ég vísa á ný
til ræðu varafiskimálastjóra þar
sem segir með leyfi hæstv. forseta:
„í fljótu bragði mætti ætla, að
sá bátur, sem fékk úthlutað flest-
um þorskígildum, samkvæmt hinu
nýja kerfi, ætti að geta stundað
veiðar með nokkuð eðlilegum
hætti og skipshöfn hans byggi við
sæmilegt atvinnuöryggi. Svo er þó
alls ekki. Ef samsetning aflans
verður önnur en hún var á viðmið-
unartímabilinu, fer allt úr skorð-
um. Kerfið fjötrar allt fast. 1
sumar var ís fyrir Norðurlandi,
svo að línubátar gátu ekki nýtt sér
aflamark sitt af grálúðu. Sumar-
vertíðin fór því að verulegu leyti
úr skorðum. Aflabrögð hafa hins
vegar verið hagstæð á haustvertíð,
svo að línubátar eru þegar búnir
að veiða aflamark sitt. Ég bið
þingfulltrúa að hugleiða það ör-
yggisleysi sem sjómaður býr við,
sem lendir á mislukkaðri sumar-
vertíð og er svo gert að hætta á
miðri haustvertíð, vegna þess að
aflamark bátsins er búið. Telja
menn líklegt, að þessi atvinnuveg-
ur hafi aðdráttarafl fyrir unga og
framsækna menn eða þá fisk-
vinnslufólk, sem vinnur að vinnslu
aflans og veit ekki hve lengi það
hefir atvinnu vegna óvissu um,
hve lengi aflamarkið endist? Ég
staðhæfi, að það getur enginn at-
vinnuvegur byggt framtíð sína á
slíku öryggisleysi. Hann er dæmd-
ur til að lognast út af.“
Þetta eru alvarleg orð. Og þeim
fylgir meiri þungi fyrir það, að hér
mælir ekki einungis maður, sem
hefir mikla þekkingu til að bera
um þessi efni. Hér talar líka mað-
ur sem er einn þeirra sem taldi
rétt að tilraunin með kvótakerfið
yrði gerð í eitt ár. Það vildu marg-
ir að þessi tilraun yrði gerð til að
afla reynslu og leiðbeininga um
stjórnun fiskveiða. Nú eru menn
reynslunni ríkari.
Gengistrygging afurðalána sjávarútvegsins:
Eykur vaxtabyrði um 28,5 %
verði gengisfelling 20 %
EfTIR gengistryggingu afuröalána
sjávarútvegsins verða lánin að mikl-
um mun óhagstæðari en áður , verði
gengislækkun á bilinu 5 til 20%sam-
kvæmt upplýsingum Sambands fisk-
vinnslustöðvanna. Verði gengis-
lækkun 3% lækkar vaxtabyrðin lítil-
lega, en verði hún 20%eykst hún um
28,5% frá því, sem áður var miðað
við fjögurra mánaða greiðslutímabil,
en undir það falla flestar greinar
fískvinnslunnar.
Ályktun aðalfundar Sambands
fiskvinnslustöðvanna um þetta
efni er svo hljóðandi: „Aðalfundur
Sambands fiskvinnslustöðvanna
ítrekar mikilvægi þess, að vænt-
anleg gengisfelling krónunnar
verði nýtt sem best til þess að
rétta af afkomu sjávarútvegsfyr-
irtækja, sem rekin hafa verið með
verulegu tapi á undanförnum
mánuðum.
í því sambandi mótmælir aðal-
fundurinn sérstaklega einhliða
gengistryggingu allra afurðalána
fiskvinnslunnar af hálfu bank-
anna. Mikið óréttlæti felst í þvi að
fiskvinnslan skuli hafa verið
þvinguð til þess að greiða háa
vexti af ógengistryggðum afurða-
lánum meðan gengi krónunnar
var nær stöðugt, en síðan skuli
lánin allt í einu gengistryggð að
fullu rétt fyrir gengisfellingu.
Bendir aöalfundurinn á að afurða-
lán annarra atvinnuvega voru
ekki gengistryggð með sama
hætti. Með núverandi skipan af-
urðalána og fullri gengistryggingu
þeirra fá bankarnir 75% af geng-
ishagnaði af birgðum fiskvinnsl-
unnar en hún sjálf aðeins 25%.
Krafa aðalfundarins er að við
væntanlega gengisfellingu hækki
höfuðstóll afurðalánanna ekki í ís-
lenskum krónum."