Morgunblaðið - 21.11.1984, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 1984
21
Upplýsingaskort-
ur og afleiðingar
Aðvörun að gefnu tilefni
— eftir Harald
Asgeirsson
Hvort sá heitir Pétur eða Páll
eða einhveru samheiti, sem byggir
húsið, orkuverið eða verksmiðjuna
skiptir ekki meginmáli. Þegar
mannvirkið hefir verið reist er það
orðið hluti af umhverfinu —
raunveruleg „eign“ þess byggðar-
lags, sem það hefir verið reist í.
Þessi sameignarhugmynd er
grundvöllur alls byggingaskipu-
lags, og á honum er reistur réttur
samfélagsins til að setja skipu-
lags- og byggingarreglugerðir.
Reglur þær sem samfélög beita í
þessu samhengi varða heilbrigðis-
og öryggismál, fagurfræði og al-
menn efnahagsmál. Reglum er
fylgt eftir með boðum og bönnum
— með lögum skal land byggja, —
og eftirlitsmennirnir nefnast
byggingarfulltrúar.
Einhver mikilvægustu aðgæslu-
atriði byggingarmála eru öldrun-
areiginleikar mannvirkja. Skorti
veðrunarviðnám koma aðrar kröf-
ur sem gerðar eru til mannvirkja
að litlu haldi. Þetta er e.t.v. sér-
stakrar athygli vert hér á landi,
þar sem veðrunaráhrif eru meiri
en annars staðar. Helstu veðrun-
arvaldar eru:
1) Endurteknar frostsveiflur, sem
hér eru um 80 á ári. Oft frystir
líka rakamettað yfirborð án
þess að rakanum gefist nokkuð
tóm að síga burt eða þorna úr
mannvirkjunum.
Slagregn eru ' hér tíðari og
harðari en annars staðar á
norðurhveli jarðar.
2)
3) Úrkoma er auk þess mjög tíð,
og hafa má í huga að raki er
samnefnari fyrir flestar bygg-
ingaskemmdir.
Áhrif endurtekinnar þurrkun-
ar eru hér á landi ekki mikil.
Hinsvegar er útfjólublátt sól-
arljós mjög sterkt, ef til rofar
— en það hefir skaðleg áhrif
t.d. á málningu.
Afleiðingar þessara sterku veðr-
unarvalda eru margvíslegar. í
landinu eru engar fornar bygg-
ingar. Torfbæina þurfti sífellt að
endurnýja. Væri því hætt urðu
þeir á fáum árum að hverfandi
þústum. Landið er og hefir verið
viðarlaust, og þótt nokkuð hafi
jafnan verið flutt inn af bygg-
ingartimbri eru engar fornar
timburbyggingar til. Það er fyrst
upp úr miðri 18. öld að byggð eru
hér nokkur steinhús, sem staðist
hafa þessi sterku niðurbrotsöfl, og
raunar hefst bygging varanlegra
mannvirkja fyrst þegar stein-
steypan kemur til sögunnar.
Þannig munum við nú t.d. eiga um
75.000 íbúðir i landinu, ríkjandi úr
steinsteypu, og eru aðeins um 12%
þeirra byggðar fyrir stríð, en
helmingur íbúðanna mun innan
við 20 ára gamlar.
Það er mikið atriði að vandað sé
til þessara verðmæta svo að þau
verði að varanlegri þjóðareign.
Byggingar verða vissulega fyrir
veðrunaráhrifum þótt þær séu úr
steini. í þvi sambandi má nefna
áföll hleðslusteinaiðnaðarins, það
má nefna frostskemmdir,
skemmdir á samsettu gleri og nú
síðast en ekki síst alkalískemmdir.
AUar þessar skemmdir hafa þó
verið skráðar og erum við betur í
stakk búnin til þess að verjast
þessháttar áföllum.
Sama má raunar segja um
timburbyggingar, að við búum yf-
ir þekkingu á því hvernig varast
má mikinn viðhaldskostnað og
hvernig gera má timburbyggingar
varanlegar. Slíka þekkingu hafa
Norðurlandabúar haft um alllangt
skeið. Samt hafa þeir allir lent í
stóráföllum vegna fúaskemmda
nú á síðustu árum. Ég óttast líka
að við eigum eftir að bíða mikið
tjón af fúaskemmdum í ýmsum
þeim timburhúsum, sem nú eru í
byggingu. Ástæður fyrir þessum
illa grun eru margvísleg dæmi um
að undirstöðuatriðum í bygg-
ingarreglugerð er ekki fylgt.
Ýmis ákvæði byggingarreglu-
gerða eru sérfræðilegs eðlis, og
jafnvel ofætlun sumum þeim sem
fyrir byggingaframkvæmdum
standa að bera fullt skyn á þýð-
ingu þeirra. Hinsvegar eiga þeir
aðgang að hönnuðum og ber þá að
fylgja ákvæðunum eftir sam-
kvæmt deilimyndum og áritunum
á teikningum þeirra. Byggingar-
fulltrúar hafa síðan úttektar-
skyldur á ákvæðunum, eins og
fram kemur í gr. 4.11 í byggingar-
reglugerð.
Gr. „4.11.
Hlutaðeigandi byggingarmeist-
arar eða byggingarstjórar skulu
með minnst sólarhrings fyrirvara
Haraldur Ásgeirsson
„Nordurlandabúar
hafa allir lent í stóráföll-
um vegna fúaskemmda
nú á síðustu árum. Ég
óttast líka að við eigum
eftir að bíða mikið tjón
af fúaskemmdum í ýms-
um þeim timburhúsum,
sem nú eru í byggingu.“
tilkynna byggingarfulltrúa um út-
tektir á eftirfarandi byggingar-
stigum:
1. Jarðvegsgrunni, áður en byrj-
að er á mótauppslætti, eða
fyllingu á slíkan grunn.
2. Undirstöðuveggjum.
3. Lögnum í grunni, þ.m.t. rör
fyrir rafmagnsheimtaug áður
en hulið er yfir.
4. Raka- og vindvarnalögum.
5. Grunni, áður en botnplata er
steypt.
6. Járnalögnum.
7. Grind, bitum og þaki, áður en
klætt er.
8. Frágangi á ystu klæðningu
þaka, bæði úr timbri og öðrum
efnum.
9. Frágangi á ystu klæðningu
veggja.
10. Hita- og hljóðeinangrun.
11. Vatns-, frárennslis-, hitalögn-
um og einangrun þeirra.
12. Tækjum og búnaði loftræsti-
og lofthitunarkefa og stokk-
lögnum fyrir slíkan búnað.
13. Frágang allan þ.á m. varðandi
brunavarnir, sbr. 1.1.7. í
brunamálareglugerð, þegar
hús er fullbúið."
Úttektir allra þessara atriða eru
of umfangsmiklar til þess að
byggingarfulltrúar geti annað
þeim. Þessvegna er byggingar-
meisturunum oft trúað fyrir eigin
úttekt margra atriða, þ.e.a.s. hið
opinbera eftrirlit er ekki ávallt
framkvæmt. Þetta getur hinsveg-
ar leitt til óábyrgra viðhorfa
sumra með ómældum afleiðingum.
Annað er það, að þótt þekking sé
næg fyrir í landinu til þess að
annast slíkar úttektir og forða
tjóni, þá er þessi vitneskja ekki
ávallt á réttum stöðum.
Upplýsingar um ástæður fyrir
því að úttektaratriðin eru sett eru
hverjum byggingarmeistara og
könnuði nauðsyn, sem ekki má
horfa framhjá. Skorti upplýsingar
er voðinn vís. Ég tel því að þá
frumkröfu eigi að gera strax til
þeirra sem starfa að byggingareft-
irliti, að þeir afli sér nægrar þekk-
ingar til þess að sporna við voðan-
um. Ein leið til þess að tryggja
þetta er að skipuleggja nú þegar
sérstök námskeið fyrir þá sem að
eftirliti starfa, og jafnframt að
brýna fyrir byggingarfulltrúum
að rækja þá skyldu og fylgja hart
eftir að úttektarákvæðum bygg-
ingarreglugerðar sé fullnægt.
HvMur Ásgeirsson er forstjóri
RannsóknastofnuúMr byggingar-
idnaðaríns.
vegar er hugsanlega unnt að
kaupa gallað korn í Norður-
Ameríku (myglað kom, mengað
korn) og vinna úr því iðnaðaralko-
hol (og fyrir Áfengis- og tóbaks-
verslunina á leiðinni).
4. EldsneytisframleiAsla úr mó
íslenskur mór hentar ágætlega
til framleiðslu á fljótandi elds-
neyti (dieselolíuígildi, „heavy-gas
oil“) og nýting er hlutfallslega góð
miðað við aðra skylda kolefnis-
gjafa (brúnkol, sænskur mór), en
greinarhöfundur átti þess kost að
gera slíkar tilraunir fyrir þremur
árum í V-Þýskalandi. Ef auðvelt
væri að vinna móinn á íslandi,
gæti slíkt dæmi gengið upp. Mó-
birgðir eru mjög miklar hér á
landi, en þær eru dreifðar, og eng-
in mjög stór svæði eru til.
Auk þess er mikil aska í mónum
og víðast hvar eru mólögin þunn.
Engin áreiðanleg áætlun um
vinnslukostnað hefur verið gerð
hérlendis, en miðað við reynslu
erlendis, þar sem móvinnsla hlýt-
ur að vera mörgum sinnum ódýr-
ari en hér, virðist augljóst, að
vinnslukostnaður mósins sjálfs er
flöskuhálsinn í þessu dæmi.
Annars er margskonar önnur
nýting á mó hugsanleg. Mór er
ákjósanlegt efni til framleiðslu á
jarðvegsbætandi efnum fyrir
pottablóm o.m.fl.
í næstu grein verður fjallað um
ólífrænan efnaiðnað.
Dr. Jónas Bjarnason er efnarerk-
fræðingur og fyrrrerandi forstjóri
Framleiðslueftirlits sjrarafuröa.
Hann er nú deildarrerkfræðingur
hji Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins og er jafnframt útgáfustjóri
handhókar fiskvinnslunnar. Hann
befur tekið þátt í störfum Rann-
sóknaráðs ríkisins um þróun i
ýmsum sriðum íslenskra atrinnu-
mála á undanfornum árum.
Málm-&byggingar-
iönaöarmenn!
Kynning á framleiösluvörum
VAN LEEUWEN §M§!22.nóv
Sindra-Stál h.f. hefur gerst umboösaöili á íslandi fyrir Van
Leeuwen. Fulltrúi Van Leeuwen, Gerard Hams, kemur og
kynnir fyrirtækiö ásamt möguleikum þess fyrir íslenskan
málm- og byggingariönaö.
Van Leeuwen er einn stærsti seljandi í Evrópu af alls konar
rörum ásamt ýmsu efni til pípulagna. Af framleiðslu þeirra má
nefna svartar og galvaniseraðar pípur, heildregnar pípur,
prófílpípurog suðufittings.
Kynningin verður að Borgartúni 31 fimmtudaginn 22. nóv.
kl. 10-12 og 14-18.
SINDRA
STALHF
PÓSTHÓLF 881, BORGARTÚNI 31, 105 REYKJAVÍK, SÍMAR: 27222 & 21684