Morgunblaðið - 21.11.1984, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 1984
Við dánarbeðinn
— eftirÁsgeir
Jakobsson
Þegar forstjóri Hafrannsóknar
og formaður LÍÚ, sem nú er kom-
inn að hlið hans, standa með
sveininn Halldór á milli sín við
dánarbeð íslenzkra fiskveiða, þess
albúnir að veita þeim sjúklingi,
sem þeir eru að drepa, nábjargirn-
ar — þá er margs að minnast.
í þúsund ár voru íslenzkar fisk-
veiðar undirgrein landbúnaðarins
og úr þeim viðjum losnuðu þær
ekki fyrr en á 19. öld. Aldrei hefur
nokkur þjóð átt sér atvinnuveg,
sem verið hefur þess umkominn að
byggja upp land hennar með jafn
skjótum hætti og íslenzkar fisk-
veiðar þetta land þann tíma, sem
þær höfðu frelsi. Oft var talað um
að svipull væri sjávaraflinn, þegar
þorskurinn eða síldin brugðust
þetta eða hitt árið, en þeir sem
höfðu lengri tíma í kollinum en
daginn sem var að líða, undruðust
uppbygginu í landinu og tóku sér
orðtækið aldrei í munn, því að þeir
vissu það rangmæli, nema í stund-
armerkingu.
Nú hafa íslenskar fiskveiðar á
ný verið hnepptar í viðjar og þess
er lftil von, að þær losni úr þeim
fyrr en um seinan.
Hér verður rakið hvernig komið
er og þá ekki rætt um olíuverð eða
vexti eða verðbólgu eða önnur
stundarvandamál, heldur hvernig
verið er að kippa sjálfum grund-
veilinum undan íslenzkum fisk-
veiðum og það verk vinna þeir nú
ákafast, sem að ofan eru nefndir.
Þeim gengur misjafnt til, sem hér
verður ekki rakið.
Grátkonur vid
eigin jarðarrór
Útgerðarstéttin, þessi dugmikla
stétt fyrir eina tíð, vill ekki lengur
frelsi í atvinnuveginum, heldur
biður um að fá að liggja makinda-
lega í böndum rikisstjórnarinnar
og láta hana mata sig. Þessa hefur
lengi verið von. Útgerðarmenn
ráða engu orðið um útgerð skipa
sinna, ekki úthaldstíma þeirra,
ekki hvaða fisk þau leggja stund á
að veiða eftir því, sem hagstæðast
er í útgerðinni í þennan tíma eða
annan, ekki hvaða verð þeir fá
fyrir fiskinn, né hverjum hann er
seldur, ekki hvar þeir kaupa skip
Ásgeir Jakobsson
„Eftir nokkur ár til
viðbótar þeim 15, sem
liðin eru undir stjórn
Hafrannsóknar og ráðu-
neytis, en hvort tveggja
fer versnandi, hefðum
við ekki skip, ekki fiski-
menn eða fiskvinnslu-
fólk til að nýta okkur
fiskinn á miðunum, ef
leyft væri að afla hans,
og auk þessa búnir að
tapa öllum okkar mörk-
uðum.“
sín né heldur hvar þeir láta gera
við þau.
Aðalatvinna útgerðarmanna
undanfarin ár hefur ekki verið að
hagræða útgerð sinni né stjórna
henni, heldur leita uppi sjóði til að
bjarga sér frá degi til dags undan
hamrinum.
Þessi stétt mikilla atorkumanna
er orðin að betlikindum í biðstof-
um bankastjóra og ráðherra.
Gömlu útgerðarmennirnir sem
lögðu nótt við dag að hagræða i
útgerð sinni eru horfnir og komin
kynslóö, sem lifir í kerfinu og bið-
ur um aö vera þar sem harðast
bundin svo öruggt sé að engin
verði samkeppnin og enginn fari á
hausinn, heldur fái hver og einn
sinn skammt, sem dugi honum til
notalegs lífs.
Eyðilegging fiski-
mannastéttarinnar
Enn ömurlegra er uppá það að
horfa, að verið er að drepa fiski-
mannastéttina, þessa stétt, sem
gat státað af mestu afköstum í
afla og bezta fiskinum á mörkuð-
um meðan hún var frjáls. Ef við
höldum fiskimönnum lengur í
böndum, þá er spilið endanlega
tapað. Við getum hugsanlega
fengið aftur útgerðarmenn, en
aldrei fiskimenn, ef við einu sinni
drepum þá, til þess er atvinnuveg-
urinn of erfiður nútímafólki.
Undir stjórn og höftum undan-
farinna ára er að fjara út allur
móður og allur veiðiáhugi í fiski-
mannastéttinni og hún sér þann
kost vænstan að biðja um fast
kaup. Enginn atvinnuvegur þolir
það verr, að vera stundaður uppá
fast kaup, en íslenzkar fiskveiðar.
Allir, sem til þekkja, vita að við
okkar erfiðu sóknaraöstæður í
veðurfari, mikla hreyfingu á fiski
um slóðina og sérlega slæma fiski-
slóð að botnlagi, næst ekki árang-
ur nema fiskimennirnir fái að
njóta hæfileika sinna að fullu og
það gera fiskimenn, sem aðrir, því
aöeins að þeim launist að leggja
sig alla fram.
Það hefur verið að gerast á und-
anförnum árum, að fullorðnir
menn og vanir leita í land á bezta
aldri til að verða sér í tíma útum
atvinnu í landi og flotinn er að
stórum hluta mannaður ungling-
um 16—18 ára, sem eru um borð í
tíma meðan þeir eru að átta sig á,
hvað þeir eigi að leggja fyrir sig,
og þeir fara að tinast í land uppúr
tvítugu.
Sjávarútvegsráðherra, það er
víst það sem ber að kalla hann, fór
á Sjómannasambandsþing og boð-
aði aukna menntun fiskimanna.
Það er vel séð fyrir fagmenntun
fiskimanna, en ungir menn sækja
ekki skólana af þvl, að þeir ætla
ekki að gera fiskimennsku að lífst-
arfi sinu.
Hvernig eiga duglegir menn að
endast við erfiða atvinnu með skip
sín hlaðin af reglugerðum og til-
skipunum, skipað að forðast fisk,
fá hvorki að nýta skip sín eða mið
og náttúrlega alls ekki hæfileika
sína.
Fiskimennirnir ráða ekki lengur
hvaða mið þeir sækja, stórum
hluta hefbundnu og beztu fiski-
slóðarinnar lokað fyrir þeim, þeir
geta heldur ekki hagað sér eftir
því, hvernig fiskur gengur á þessi
fáu mið, sem leyfð eru, heldur
verða tlðum að draga net sín og
vörpur uppúr nægum fiski og sagt
að róa heldur, þegar hann tregist,
og svo eru skipin tekin af þeim
langtímum saman og bundin við
bryggjur.
Fiskaðu lítið ...
Nú róa fiskimenn, sem kunnugt
er, undir boðorðinu: Fiskaðu lítið.
Það er eðlilegt og vart við að bú-
ast, að fullorðnir þingmenn, eins
og Þorvaldur Garðar og Skúli Al-
exandersson, sem uppaldir eru
með fiskimannastéttinni, skilji að
þessa fyrirskipun má aldrei gefa
fiskimönnum, sama á hverju
gengur, þetta er að kippa grund-
vellinum undan íslenzkum fisk-
veiðum.
tsland var uppbyggt undir boð-
orðinu: fiskaðu mikið og komdu
með góðan fisk og undir frelsi fer
þetta saman.
íslenzkur saltfiskur vannst í álit
undir þessu boðorði og einnig ís-
lenski freðfiskurinn síðar, og und-
ir þessu boðorði fiskimannastétt-
arinnar, sem hún gaf sér sjálf,
byggðist það ísland sem nú er.
En þá var þaö líka svo, að skip-
stjóri, sem fiskaði vel, hafði þaul-
vana menn, kannski einn eða tvo
viðvaninga um borð, og hann kom
framá dekk að athuga hvernig
menn blóðguðu, eða hausuðu og
flöttu eða lestarmenn söltuðu eða
ísuðu og hann gat rekið þá menn,
sem illa stóðu að fiskvinnunni, nú
yrði margur skipstjórinn að reka
alla skipshöfnina, og útgerðar-
maður var mikill bógur og skoðaði
sjálfur fiskinn af skipi sínu, hann
vissi að hann gat ekki selt nema
góðan fisk, og fiskkaupandinn
skoðaði líka sjálfur þann fisk sem
hann keypti og vissi sig fá skell-
inn, ef hann keypti slæman fisk.
Og á þessum tíma nutu góðir
hásetar virðingar og miklir afla-
skipstjórar voru aðalsmenn í land-
inu og útgerðarmenn stórir karlar
og harðir kóngar.
„Það er hérland og þarland,
Magnús," sagði Einar Þorgilsson,
þegar Magnús bankastjóri neitaði
honum um lán til að kaupa skip og
Einar skellti á símtólinu með
þessum orðum og keypti sitt skip.
Og fiskur var ekki unninn í
dagvinnu fimm daga vikunnar, af
örþreyttu kvenfólki með karla í
hvítum sloppum standandi yfir
sér, heldur voru allir verkfærir
menn á stöðunum ræstir út til að
gera að fiskinum, engum datt í
hug að segja fiskimanninum að
forðast fisk í næsta róðri.
Um tannheilsu og hræðslu sveit-
arstjórnarmanna við aukin útgjöld
— eftirSturlu
Böðvarsson
Föstudaginn 26. október sl.
skrifar Magnús R. Gíslason yfir-
tannlæknir hjá heilbrigðis- og
tryggingaráðuneytinu mjög at-
hyglisverða grein í Morgunblaðið,
sem hann nefnir „Svört skýrsla
um tannheilsumál Islendinga".
í greininni dregur Magnús fram
staðreyndir um ástand tann-
heilsumála okkar íslendinga og er
ástæða til þess að taka undir þær
ábendingar sem hann setur fram.
Vil ég þó gera athugasemdir við
einn lið greinar hans. Undir þriðja
tölulið tillagna um úrbætur segir
Magnús að koma þurfi á skipuleg-
um skólatannlækningum um land
allt og gera eigi skoðun og eftirlit
með tönnum skólabarna að
skyldu.
í athugasemdum við þessar til-
lögur segir Magnús: „Erfitt hefur
reynst að koma á skipulegum
skólatannlækningum, mest vegna
„Ef leita á að söku-
dólgi, sem að sjálfsögðu
hefur enga þýðingu, er
hann að finna hjá heil-
brigðisstéttunum og þá
ekki síst yfirstjórn heil-
brigðismála í landinu.
hræðslu stjórna sveitarfélaganna
um aukin útgjöld."
Þessi fullyrðing Magnúsar er
mjög alvarleg ef lýsing hans á
ástandi tannheilsumála er rétt. Ég
vil því gera nokkrar athugasemdir
og bera hönd fyrir höfuð sveitar-
stjórnamanna.
Skoðun og eftirlit með tönnum
skólabarna er að sjálfsögðu nauð-
synlegt og ætti ekki að þurfa með
löggjöf að skylda þær aðgerðir svo
sjálfsagðar sem þær eru.
Fullyrða má að til þeirra verka
hafa heilbrigðisstéttirnar haft
nokkuð frjálsar hendur og í raun
verið hvattar til þess af sveitar-
stjórnum þar sem ég til þekki.
Ef leita á að sökudólgi, sem að
sjálfsögðu hefur ekki þýðingu, er
hann að finna hjá heilbrigðisstétt-
unum og þá ekki síst yfirstjórn
heilbrigðismála i landinu.
Það er eins og öll þjóðin hafi
lært skáldverkið hans Gylfa Þ. um
fiskveiðar eða „Þróun sjávarút-
vegsins", sem rannsóknarráð
ríkisins tók saman. Skáldverk
Gylfa er fullt af skynsamlegri
hugsun og lærdómi en hann gefur
sér grundvallarforsendur og þess
vegna er ritið allt útí hött skrifað
og er það sárt. Hann þekkir ekki
raunhæfar fiskveiðar hér við land
heldur byggir á fiskfræðiþekk-
ingu, sem ekki er til staðar.
Fisk á íslandsmiðum þarf að
grípa þegar hann gefst og hann
gefur sig til í hrotum og síðan er
hann genginn hjá og fiskimaður-
inn finnur hann ekki aftur oft
dögum saman með öll sín fiskileit-
artæki í gangi. Þetta er staðreynd-
in sem við búum við í fiskveiðum
okkar.
Fiskifræðingar
segja ...
Fiskifræðin er sem vísindagrein
enn á svipuðu stigi og sálarfræðin,
enda aldur þessara vísindagreina
svipaður og aðstæður einnig.
Sálfræðingar fóru að kafa inn í
manninn eftir sálinni, sem þcir
hafa ekki fundið, og það var nú
hægt að segja þeim strax, að hana
myndu þeir seint finna, þó er það
merkilegt og á því kunna þeir enga
skýringu, að þeim hefur tekist að
gera annan hvern mann veikan á
sálinni, og það finnst manni benda
til að hún sé til.
Þessu er svipað farið um fiski-
fræðingana. Þeir hafa aldrei fund-
ið fisk, verið í samfelldu fiskleysi í
hundrað ár eða þarumbil, en hins
vegar hafa fiskimennirnir allan
tímann verið að veiða fisk; veiddar
um 60 milljónir tonna ár hvert um
fjölda ára.
Það skýra fiskifræðingarnir
alltaf með því, að verið sé að veiða
„síðasta fiskinn". Það er mikið bú-
ið að veiða „síðasta fiskinn" síðan
fiskifræðingar urðu til á 19. öld.
Þar sem fiskifræðingarnir
fundu aldrei fisk, þá var náttúru-
lega von, að þeir fengju þá afdrifa-
ríku hugmynd, fyrir okkur að
minnsta kosti, að þeir gætu alið
upp fisk í hafdjúpunum. Ég hef
gert ítarlega úttekt á þekkingu
þeirra til þess uppeldis á þorski í
grein, sem ég skrifaði í Morgun-
blaðið 17. maí í ár, þar sem ég
sýndi fram á að þá vantar fiski-
fræðilega þekkingu til þess og út-
reikningsstuölar eru snarvitlaus-
ir, ekkert minna, heildarfiskveiði-
dánarstuðullinn, sóknarstuðullinn
og náttúrlegi dánarstuðullinn, en
hér fer ég því fljótt yfir sögu, hvað
vanti til uppeldis og stjórnunar á
fslenzka þorskstofninum.
1. Við ráðum engu um klakið og
vitum ekki hvort útkoman er
í ýmsum ráðuneytum virðist
það landlæg árátta að kenna sveit-
arstjórnum það sem talið er að
hafi misfarist og þá einkum það
sem sveitarstjörnir hafa litla sem
enga stjórn á. Víða, þ.á m. á Vest-
urlandi, hefur verið reynt að halda
uppi skipulegri skoöun og eftirliti
með tönnum skólabarna þó vafa-
laust megi þar betur gera. Hins-
vegar hefur verið skortur á tann-
læknum til þess að sinna viðgerð-
um.
Ég þori að fullyrða að hræðsla
sveitarstjórnarmanna við kostnað
hefur ekki komið í veg fyrir fyrir-
byggjandi aðgerðir.
Hins vegar er því ekki að leyna
að margir hræðast þeir reikninga
tannlækna af biturri reynslu án
þess að fá rönd við reist.
í þá átt ætti ráðuneytið og þá
ekki síður Tryggingastofnun ríkis-
ins að beina geiri sínum, jafn-
framt því, að leggja á ráðin um
fyrirbyggjandi aðgerðir.
Mættu þessir aðilar hafa til
hliðsjónar og til fyrirmyndar
reikningsgerð tannlæknis í Stykk-
ishólmi, en hann hefur bæði sinnt
fyrirbyggjandi aðgerðum og eftir-
liti auk viðgerða án þess að
ofbjóða samvisku gjaldkera sveit-
arfélagsins.
Sturla Böðrarsson er sveitarstjóri í
Stykkishólmi.