Morgunblaðið - 22.11.1984, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. NÖVEMBER 1984
p eða
gundir
í upphafi var mjög á það deilt á
Alþingi að sjávarútvegsráðherra
fengi einstakt og óæskilegt vald yf-
ir fiskveiðum okkar með þeim
heimildarlögum, sem Alþingi veitti
til stjórnunar fiskveiða á þessu ári.
Ég vil nota þetta tækifæri til
þess að þakka honum og meðnefnd-
armönnum mínum fyrir samstarfið
um leið og ég læt þess getið, að
sjávarútvegsráðherra hefur í engu
tilfelli beitt valdi sínu, nema hafa
áður fengið einróma álit nefndar-
innar.
Framleiðslan
Nú er áætlað að sjávarvöru-
framleiðslan nemi 15,9 milljörðum
þetta góða raun og veiddum við nú
meiri rækju en nokkru sinni fyrr
og tvöfölduðum aflann frá árinu
áður. í lok október nam rækjuafl-
inn 20 þúsund lestum á móti 10
þúsund lestum á sama tíma í fyrra.
Nokkur reynsla er nú komin á
útgerð togara sem vinna aflann um
borð. Gefur sú reynsla ástæðu til
bjartsýni um þessa útgerð og hug-
leiða nú nokkrir aðilar að láta
breyta skipum sínum í þeim til-
gangi að vinna aflann um borð.
Ekki verður um það að ræða að
stórum hluta flotans verði breytt á
þennan veg, en framleiðsla þessara
skipa er mjög eftirsótt vegna fersk-
leika fisksins þegar hann er fryst-
ur. Ljóst er að nýting véla og tækja
er miklu betri um borð í þessum
skipum, því þau nýtast 24 stundir á
sólarhring 7 daga vikunnar í stað
þess að þau nýtast oft ekki nema 8
stundir 5 daga vikunnar í landi.
Nýting véla og tækja í frystihúsum
okkar stenst ekki samanburð við
notkunartíma í samkeppnislöndun-
um eins og Kanada þar sem vart
þekkist annað en að vinna á tví-
skiptum 8 tíma vöktum í frysti-
húsum.
Afkoman
Afkoma fiskiskipanna hefur ver-
ið slæm á þessu ári, þó er líklegt að
afkoman verði eitthvað betri en
undanfarin ár.
að nú stendur öllum til boða að
taka sömu gengisáhættu og sömu
vaxtakjör. Nú er veitt eitt nýtt lán
í stað margra sem fyrir voru.
Skuldbreyting lausaskulda í því
formi, sem stjórnvöld hafa hugsað
hana, virðist ekki ætla að koma að
gagni. Svo virðist að viðskiptaaðil-
ar útgerðarinnar séu svo vel settir
að þeir geti hafnað greiðslu á 40%
af viðskiptaskuld, ef þeir þurfa að
lána 60% af skuldinni I þrjú til
fimm ár. Er nauðsynlegt að ákvæði
reglna um þetta efni verði breytt á
þann vega að útvegsmaður geti
ráðstafað því láni, sem honum
býðst án skilyrða um lán frá við-
skiptaaðila. Mér virðist, að ítrekað-
ar skuldbreytingar séu viðurkenn-
ing stjórnvalda á því, að þeim hafi
mistekist að skapa viðunandi
starfsskilyrði fyrir undirstöðuat-
vinnuveg þjóðarinnar. Mér finnst
einnig, að of margir { okkar hópi
leggi of mikið upp úr ráðstöfunum
eins og þessum og horfi ekki þess í
stað á það sem mikilvægara er, en
það eru starfsskilyrðin sjálf. Með
áframhaldandi skuldbreytingum,
sem veittar eru með verðtryggingu
og háum vöxtum, eyðist eigið fé
fyrirtækjanna og gerir þau máttlít-
il til að takast á við vandamálin á
hverjum tíma.
Gengisfelling
Nú hefur gengi krónunnar verið
bundum vonir við að þessar við-
ræður gætu borið nokkurn árang-
ur, sérstaklega þegar þær færu
fram milli aðila án milligöngu hins
opinbera. En svo vissir voru full-
trúar olíufélaganna um það skjól,
sem þeim er veitt af hinu opinbera,
að okkar viðræðuaðilar neyddust
til þess að slíta viðræðunum og
töldu tilgangslaust að halda þeim
áfram. Gerðu þeir það vegna þess
að fulltrúar olíufélaganna vildu
ekki gefa nauðsynlegar upplýs-
ingar og þeir sýndu engan vilja til
breytinga á núverandi verðlagn-
ingu á olíu.
I skýrslu viðræðunefndar okkar
kemur fram að um 200 milljónir
króna fara nú í Verðjöfnunarsjóð á
gasolíu og svartolíu. Til saman-
burðar má geta þess að útgjöld
Verðjöfnunarsjóðs námu um 60
milljónum króna á árinu 1982.
Hafði verðjöfnunargjaldið hækkað
um 230% þegar laun höfðu hækkað
um 76%. Hér var því um dulda
viðbótarálagningu að ræða, sem
nemur 70—80 milljónum króna. Á
þessari hækkun fengust engar
skýringar aðrar en þær, að flutn-
ingstaxtar skipa olíufélaganna
hefðu hækkað í sama hlutfalli og
flutningstaxtar annarra skipafé-
laga. Sjáum við af því, hvers vegna
flutningar að og frá landinu eru
svo dýrir sem raun ber vitni. Ríkis-
stjórnin lofaði sl. sumar að endur-
skoða verðlagningu á olíu og átti
Frá 45. aðalfundi LÍÚ: Sjávarútvegsráðherra í ræðustól.
¥ r1* l

króna á þessu ári, en hún nam 12,6
milljörðum króna á sl. ári. Hækk-
unin nemur 27%. Þjóðhagsstofnun
telur að breyting gengis verði um
27% að meðaltali og er því raun-
gildi óbreytt milli ára. Talið er að
sjávarvöruframleiðslan aukist um
6,5%, en vegna verðlækkana á er-
lendum mörkuðum eykst ekki verð-
mæti framleiðslunnar, því verð-
lækkunin jafngildir aukinni fram-
leiðslu.
Verðlækkun hefur orðið á fryst-
um afurðum í Bandarikjunum og
Ráðstjórnarríkjunum. Söltuð síld
lækkaði í verði svo og fryst rækja,
loðnulýsi og loðnumjöl. Verðlækk-
un varð í upphafi árs á saltfiski, en
síðari hluta ársins hefur verðið
hækkað. Verðhækkun saltfisks
jafngildir þó aðeins því, sem greitt
var úr Verðjöfnunarsjóði fyrri
hluta ársins, en þá var saltfiskdeild
sjóðsins tæmd. Saltfiskframleið-
endur hafa hafið nýja verkun á
saltfiski fyrir Spánarmarkað, sem
nefnist „tandurfiskur" og gefur sú
framleiðsla góðar vonir um betri
afkomu við saltfiskverkun.
Ekki er unnt að gera sér fulla
grein fyrir hver heildarafli þessa
árs verður fyrr en vitað er, hve
mikið má veiða af loðnu, en miklu
skiptir fyrir loðnuflotann, að hann
fái nú viðunandi verkefni eftir
veiðitakmarkanir undanfarinna
ára. Útgerð loðnuskipa á nú f mikl-
um rekstrarerfiðleikum vegna
lækkaðs verðs á loðnuafurðum.
Ákveðið var i upphafi árs að
leyfa úthafsrækjuveiðar án afla-
marks á skip og án heildarafla-
marks í þeim tilgangi að fá fram
meiri sókn og frekari könnun á
aflamöguleikum við landið. Gaf
Á árunum 1977—1979 skilaði
rekstur fiskiskipaflotans um 15%
af tekjum hvert ár, til þess að
standa undir fjármagnskostnaði. Á
árunum 1980—1983 skilaði rekstur-
inn að meðaltali aðeins 6,5% á ári,
þótt þetta væru okkar bestu aflaár
og þrátt fyrir það skilaði rekstur-
inn svona óhagkvæmri niðurstöðu.
Áætlað er að á þessu ári skili rekst-
urinn 10—12% af tekjum til þess
að standa undir fjármagnskostn-
aði. Þessi niðurstaða er með öllu
óviðunandi, þegar til þess er litið,
að fjármagnskostnaðurinn er 18—
30% af tekjum, mismunandi eftir
aldri og dýrleika skipanna og að
auki 3% vegna fjármagnskostnað-
ar af uppsöfnuðum taprekstri.
Þessi óheillaþróun hefur því enn
ekki verið stöðvuð.
Skuldbreytingar
Til hvers hefur þetta leitt? Að
vanskil hafa hrannast upp við
lánasjóði og viðskiptaaðila með
þeim afleiðingum að í algert óefni
var komið. Var því enn gripið til
þess gamalkunna ráðs að skuld-
breyta vanskilum í ný lán og til
lengri tíma.
Segja má að skuldbreytingar
þessar séu að meginefni tvenns
konar. Annars vegar skuldbreyting
á stofnlánum og hins vegar á
lausaskuldum. Skuldbreyting
stofnlána er tvimælalaust til gagns
fyrir mikinn meirihluta útvegs-
manna, þótt hún gagni ekki öllum.
Sérstaklega er mikilvægt, að
tryggt er, að á þessu og næsta ári
verða vextir Fiskveiðasjóðs ekki
hærri en 4%. Einnig var nauðsyn-
legt að samræma lánskjör, þannig
fellt í kjölfar óraunhæfra kjara-
samninga. Það er erfitt að fá skilið,
hvernig það má verða, að gerðar
séu kaupkröfur um 30—40% launa-
hækkun frá 1. september, þegar
sömu aðilar höfðu skrifað undir
kjarasamning um 3% launahækk-
un 1. september. Að vísu var deilt
um það í sumar, hvort launahækk-
un þyrfti að vera 2—3% meiri til
þess að kaupmætti þeim væri náð,
sem samið var um í febrúar.
Hverjum var í raun greiði gerður
með svo óraunhæfum kjarasamn-
ingum sem raun bar vitni? Öllum
var ljós, eða átti að vera ljós, staða
útflutningsatvinnuveganna.
Þessi gengisbreyting þjónar
þeim eina tilgangi að unnt verður
að hækka laun sjómanna til jafns
við launahækkanir annarra og
bæta fiskvinnslunni kostnaðarauka
af launahækkunum.
Rekstrarstaða útgerðarinnar
verður engu betri en hún var fyrir,
því öll aðföng hækka í verði, laun
hækka og verðtryggð lán hækka.
Afraksturinn af öllu saman er auk-
in verðbólga og áframhaldandi
taprekstur sjávarútvegsins.
Olíuverð
Svo virðist að þjónustuaðilar út-
gerðarinnar þurfi ekki að búa við
svo þröngan kost sem hún. Ekki
verður þess vart, að gjaldþrot og
uppboð eigi sér stað á þeim bæjum.
Útvegsmenn hafa lengi gagnrýnt á
hvern veg er skipað verðlagningu
og dreifingu á olíu, sem er um
þriðjungur af rekstrargjöldum út-
gerðarinnar. Að beiðni stjórnar
LÍÚ skipuðu oliufélögin viðræð-
unefnd um verðlagningu á olíu. Við
þessari endurskoðun að vera lokið
fyrir 1. nóvember.
Frá 1. ágúst til 31. október fengu
útvegsmenn 3% verðuppbót á fisk
úr Aflatryggingasjóði, sem endur-
greiða á sjóðnum úr ríkissjóði. Nú
er þessi greiðsla fallin niður og
engin endurskoðun hefur átt sér
stað til lækkunar á verði á olíu.
Okkur er þó sagt að það sé á næsta
leiti, án þess að við vitum um í
hverju sú endurskoðun er fólgin. í
þessu efni verður að brjóta blað og
koma á samkeppni milli olfufélag-
anna, sem m.a. fælist í því að olía
til skipa verði seld á lægra verði
vegna ódýrari afgreiðslu.
Aflatryggingasjóður
Vegna þeirra breytinga sem
kvótakerfið hafði á útgerð á þessu
ári þótti eðlilegt að breyta starf-
semi Aflatryggingasjóðs á þann
veg, að í stað þess að greiða afla-
bætur, þegar illa fiskast, hafa verið
greiddar 4% uppbætur á fiskverð
sem komið hafa hlutfallslega á all-
an afla og einnig á afla sem seldur
er erlendis. Með þessari breytingu
hafa útgerðarmenn verið sviptir
þeirri tryggingu, sem fólst i lögum
og reglum Aflatryggingasjóðs, en
tekjur þessarar deildar sjóðsins
eru um 120 milljónir króna á ári.
Svo virðist sem þessi breyting hafi
mælst vel fyrir og útvegsmenn
kjósi fremur að hver og einn beri
ábyrgð á sinni starfsemi í stað
samtryggingar eins og þeirri sem
sjóðurinn veitti. Lög um þessa
breytingu voru tímabundin og
gilda til næstu áramóta og þarf því
fyrir þann tíma að taka afstöðu til
37
þess, hvernig þessu máli verði skip-
að á næstu árum.
Fiskverð er nú samansett á mjög
flókinn hátt. Sjávarútvegsráðherra
hefur nú ákveðið að skipa nefnd til
að endurskoða þetta mál með það í
huga að einfalda megi samhengi
fiskverðs og hlutaskipta.
Áætlað er að ráðstafað hafi verið
úr deildum Aflatryggingasjóðs um
700 milljónum króna á þessu ári og
tekjur og eignir sjóðsins geti staðið
undir þeim fjárútlátum. Eigi sömu
reglur að gilda á næsta ári og gilt
hafa á síðari hluta þessa árs, mun
sjóðinn skorta um 450 milljónir
króna á næsta ári. Stjórnvöld hafa
látið í ljós þá skoðun, að eðlilegt
væri að láta endurgreiðslu upp-
safnaðs söluskatts fiskveiða og
fiskvinnslu renna til Aflatrygg-
ingasjóðs á næsta ári. Fagna ber
því að stjórnvöld hafa nú í fyrsta
sinn játað þeirri réttmætu kröfu
sjávarútvegsins að hann njóti þess-
arar endurgreiðslu til jafns við
framleiðsluiðnaðinn í landinu.
Stærð flotans
Önnur jákvæð afleiðing kvóta-
fyrirkomulagsins er, að stöðvuð
hefur verið aukning á fiskiskipa-
flotanum. { 3. gr. reglugerðar um
stjórn veiðanna á árinu 1984 var
ákveðið, að önnur skip fengju ekki
veiðileyfi en þau sem þá voru í út-
gerð, og svo þau sem samið hafði
verið um kaup á fyrir 31. desember
1983. Hafa aldrei áður verið settar
svo ótvíræðar reglur um þetta efni,
enda hefur eftir þeim verið farið.
Nauðsyn ber til að þessi ákvæði
verði framlengd. Jafnframt var
ákveðið að ný skip fái ekki leyfi til
veiða nema sambærilegt skip
hverfi úr rekstri. Ekki er æskilegt
að stöðva alla endurnýjun til langs
tíma, en framvegis hljóta þeir einir
að fá til þess heimild, sem hafa til
þess fjárhagslegt bolmagn.
Verðlagning físks
Verðlagsráð sjávarútvegsins hef-
ur nú starfað i 23 ár með litlum
breytingum. Oft hefur verið á þetta
ráð deilt og oft með réttu. Sérstak-
lega hefur verið um það deilt, hve
áhrif hins opinbera eru mikil, þeg-
ar ákvarðanir hafa verið teknar af
yfirnefnd. Er þetta ekki óeðlilegt.
Hitt verðum við að hafa i huga að
þetta fyrirkomulag hefur komið í
veg fyrir sifelldar rekstrarstöðvan-
ir, því það hefur vald til þess að
kveða upp endanlegan úrskurð,
sem virtur hefur verið af öllum að-
ilum. Æskilegt væri að fiskverð
þróaðist meira eftir framboði og
eftirspurn á almennum markaði en
ákvörðun Verðlagsráðs.
Eru nú uppi hugmyndir um að
breyta lögum um Verðlagsráö á
þann veg að ráðinu verði heimilað
að ákveða, að verð skuli vera
frjálst, en það er því ekki heimilt
nú. Gæti það verið í þeim tilvikum
þar sem eignaraðild veiða og
vinnslu er ekki bundin og líklegt er
að jafnvægi sé milli framboðs og
eftirspurnar. Þetta á við t.d. hvað
varðar loðnuveiðar, sildveiðar,
humarveiðar og rækjuveiðar.
Hafa verður þó i huga, að að-
stæður eru hér allt aðrar en t.d. á
ísfiskmörkuðunum f Englandi og
Þýskalandi, þar sem á bak við þá
stendur stór neyslumarkaður fyrir
ferskan fisk. Hér er þetta and-
stætt, því hér er eingöngu um að
ræða fiskvinnslu til endursölu þar
sem afurðirnar seljast á sama
verði. Tilraun í þessu skyni er þó
áhugaverð.
Fiskmat
Eins og um Verðlagsráð, er hætt
við, að menn telji að það sem fyrir
er, sé það eina rétta. Á ég þá við
Ríkismat sjávarafurða. Fiskur er
verðlagður i þrjá gæðaflokka og
metur ferskfiskmat rikismatsins
fiskinn í þessa gæðaflokka. Vert er
að velta þvi fyrir sér, hvort við get-
um ekki framkvæmt þetta mat
sjálfir og afþakkað þessa þjónustu
ríkisins, og lagt okkar af mörkum
til sparnaðar i rikiskerfinu, en i
fjárlögum næsta árs er áætlað að
verja 42 milljónum króna til þessa
starfs. Sama má segja um mat á
fiski til útflutnings. Eðlilegt er að
útflutningssamtökin sjálf fram-
kvæmi þetta mat, en það gera þau
SJÁ NÆSTU SÍÐU