Morgunblaðið - 23.11.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1984
Vextir og verðbólga:
Eru hæstu vextir
í heimi á íslandi?

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltruar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, simi 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 300 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 25 kr. eintakiö.
Hamingjusöm
vanda
þjóð í
Fyrstu niðurstöður í könnun
Hagvangs á gildismati og
mannlegum viðhorfum íslend-
inga sýna að þeir eru sáttari
við lífið en flestar aðrar þjóðir.
Engin Evrópuþjóðanna í könn-
uninni telur sig jafn hamingju-
sama og íslendingar og einung-
is Danir telja sig ánægðari með
lífið. íslendingar eru líka
bjartsýnir, því að þegar spurt
er hversu ánægðir menn búist
við að vera eftir fimm ár, lenda
íslendingar í efsta sæti. Þá eru
íslendingar allra þjóða trúað-
astir á að þeir ráði örlögum
sínum sjálfir og sömuleiðis
telja þeir sig hafa allra þjóða
mest frelsi til að taka sjálf-
stæðar ákvarðanir í starfi sínu.
Öðrum Norðurlandabúum svip-
ar nokkuð til íslendinga um
flesta þessa hluti. Allt annað er
upp á teningnum þegar spurt
er um fjárhagslega afkomu.
Norðurlandabúar lenda þar í
hópi ánægðari þjóða, en íslend-
ingar meðal þeirra óánægð-
ustu, og fylgja um það ítölum,
Frökkum og Spánverjum.
Með ofangreindum hætti
dregur Hagvangur saman
niðurstöður eins meginþáttar
hinnar merku könnunar á
lífsskoðunum íslendinga, sem
framkvæmd var í maí í vor og
er liður í alþjóðlegri könnun
sem hrundið var af stað 1978.
Morgunblaðið birti meginatriði
úr fyrstu niðurstöðunum í gær
og hvetur sem flesta lesendur
sína til að kynna sér þau. Sú
þjóðarmynd sem þar er dregin
kemur vafalaust einhverjum á
óvart. Hún stingur að minnsta
kosti að verulegu leyti í stúf við
þau neikvæðu viðhorf sem
setja alltof mikinn svip á
opinberar og almennar umræð-
ur hér á landi.
Síst af öllu skal það dregið í
efa hér á þessum stað, að ís-
lendingar hafi ástæðu til að
vera hamingjusamir, ánægðir
og bjartsýnir. Þau huglægu at-
riði sem þar koma til álita hafa
um langan aldur verið forsend-
an fyrir því að ísland væri í
byggð. Þau hafa veitt þjóðinni
styrk til að lifa af við aðstæður
sem gera þann vanda sem nú er
við að glíma að hreinum barna-
leik. Eins og málum er nú kom-
ið þegar þjóðin býr við alla
kosti milljóna-þjóðfélaga án
ókostanna sem fjölmenninu
fylgja ætti það ekki að koma
neinum beinlínis á óvart, að ís-
lendingar séu sáttari við lífið
en milljóna-þjóðirnar.
Óánægjan með fjárhagslega
afkomu vekur ekki heldur
undrun. í því efni eru íslend-
ingar á svipaðri skoðun og
þjóðir í Suður-Evrópu. En eins
og skýrt var frá hér í blaðinu í
gær, eigum við að vísu ekki
endilega efnahagslega samleið
með ítölum, Frökkum og
Spánverjum, heldur þeim sem
enn verr eru staddir, Portúgöl-
um, Grikkjum og Tyrkjum.
Dómur erlendra aðila um
stjórn íslenskra efnahagsmála
frá 1974 til 1984 sem leiðir til
þess að við lendum í níunda
sæti að neðan af 93 ríkjum eyk-
ur tæplega hamingju, ánægju
eða bjartsýni íslendinga. En
eins og dr. Sigurður B. Stef-
ánsson hagfræðingur orðar
það: „Sá mælikvarði sem hér er
notaður er auðvitað ekki al-
gildur — hann mælir eingöngu
efnahagsleg gæði og vel má
vera að unnt sé að njóta lífsins
án þeirra."
Lítið traust
til dagblaða
Islendingar eru jafnan taldir
til mestu blaðalesenda í ver-
öldinni. Þess vegna kemur það
á óvart miðað við það sem að
ofan er sagt hve þeir bera
miklu minna traust til dag-
blaða en aðrar þjóðir. Hér er
um svo mikinn mun að ræða að
hann hlýtur að hvetja þá sem í
íslensk dagblöð skrifa til al-
varlegrar íhugunar.
Á þessu vantrausti er líklega
engin ein skýring. En almennt
séð hljóta blöðin að vekja of
neikvæðar hugrenningar hjá
lesendum sínum miðað við aðr-
ar „stofnanir" sem um var
spurt í sömu andrá eins og
lögregluna, kirkjuna, mennta-
kerfið og dómstólana, svo að
vikið sé að þeim fjórum sem
njóta mesta traustsins.
í Reykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins síðastliðinn sunnudag
þar sem lýst var skoðunum á
stöðu íslenskra fjölmiðla um
þessar mundir stóð meðai ann-
ars: „Stundum virðist sem fjöl-
miðlamenn telji sér trú um að
völd þeirra séu nær ótakmörk-
uð. Þeir geti setið í skjóli há-
vaðans og fiskað endalaust á
yfirborði samtímans, ef svo
mætti að orði komast. Allt of
sjaldan eru gerðar tilraunir í
fjölmiðlum til að skyggnast
undir yfirborðið og draga upp
mikinn feng og góðan úr djúp-
unum. Allt of margir verðmæt-
ir menn leita undir steina til að
forðast fjölmiðlagruggið...“
Niðurstaðan í könnun Hag-
vangs staðfestir þessa skoðun.
Hún ætti að verða íslenskum
blaðamönnum hvatning til að
horfast í augu við sjálfa sig og
sýna að þeir eru trausts verðir.
— eftir Sigurð B.
Stefánsson
Á síðustu tveimur árum hefur
orðið gífurleg breyting á þeim
kjörum sem sparendum bjóðast í
bönkum og sparisjóðum. Flestum
er sennilega efst í huga lækkun
vaxta á óverðtryggðum reikning-
um með minnkandi verðbólgu frá
september 1983 til janúar 1984 og
sú hækkun vaxta sem orðið hefur
frá því í ágúst sl. Sem dæmi má
taka vexti á þriggja mánaða
óverðtryggðum reikningum en
reikningar þessir voru einnig
nefndir vaxtaaukareikningar þar
til í júní 1981. Vextir á þeim reikn-
ingum höfðu verið 45% á ári frá 1.
nóvember 1982. í september 1983
lækkuðu þeir í 37% og síðan tóku
við mánaðarlegar lækkanir uns
vextir á þriggja mánaða bundnum
reikningum urðu 17% þann 21.
janúar sl. Um miðjan ágúst sl.
hækkuðu síðan vextir aftur eftir
að innlánsstofnanir fengu freisi til
að ráða vöxtum sínum sjálfar að
fengnu samþykki Seðlabankans.
Þessir vextir eru nafnvextir á
óverðtryggðum reikningi en það
eina sem skiptir máli fyrir spar-
endur eru vextir umfram verð-
bólgu, þ.e. raunvextir. Sé tekið til-
lit til verðbreytinga á síðustu
tveimur árum og litið á raunvexti
kemur allt annað út en lækkun
vaxta á siðastliðnu hausti og
hækkun frá ágúst. Á fyrri hluta
árs 1983 voru verðbreytingar
langt umfram vexti á þriggja
mánaða reikningum. Á myndinni
eru sýndir nafnvextir þessara
reikninga og vextir eftir að tekið
hefur verið tillit til verðbreytinga.
Þrátt fyrir 45% vexti rýrnuðu
innistæður sem lagðar voru inn í
mars, apríl og maí 1983 svo mikið
vegna verðbólgu að eitt hundrað
krónur sem lagðar voru inn voru
aðeins liðlega níutíu króna virði
eftir þrjá mánuði; raunvextir voru
+30 til +35%.
Eftir það fóru raunvextir hækk-
andi og fé lagt inn á þriggja mán-
aða bundinn reikning í september
1983 hafði hækkað um 1,7% um-
fram verðhækkanir þegar reikn-
ingurinn varð laus þremur mán-
uðum síðar og samsvarar sú
hækkun 7% raunvöxtum á ári.
Þessi skjótu umskipti skynjuðu
sparendur og geysimikið fé var
flutt af verðtryggðum reikningum
yfir á óverðtryggða í fyrrahaust.
Hafa vextir á reikningum með
þriggja mánaða uppsagnarfresti
haldist hærri en verðbólga frá því
í fyrrahaust og þar til í þessum
mánuði. Þannig hafa kjör spar-
enda í bönkunum batnað til muna
síðustu misserin og munaði þar
miklu meira um minnkun verð-
bólgunnar heldur en um hækkun
vaxta síðan í ágúst sl.
En kjör lántakenda hafa á sama
hátt versnað og er ekki að undra
þótt skuldugir einstaklingar og
fyrirtæki berjist í bökkum vegna
greiðslubyrðinnar. Allan síðasta
áratug var hægt að hagnast veru-
lega á því að skulda vegna þess að
vextir voru lægri en sem svaraði
verðbólgunni. Skuldir voru því
ekki endurgoldnar að fullu að
raunvirði og að auki voru vextir
oft frádráttarbærir til skatts.
Hver býður bestu
vextina?
Innlánsvextir í bönkum og
sparisjóðum eru nú á bilinu 17%
til 29,4% og á lægri talan við al-
mennar sparisjóðsbækur en hin
hærri við óverðtryggðan reikning
Búnaðarbankans sem bundinn er í
18 mánuði. Auk hefðbundinna inn-
lánsreikninga bjóðast hinir ýmsu
sérreikningar svo sem Ábót í Út-
vegsbankanum, Kaskó í Versiun-
arbankanum, Kjörbók i Lands-
bankanum, Tromp í nokkrum
sparisjóðanna o.s.frv. Hver þess-
ara reikninga hefur sína kosti og
galla og því sannast hið forn-
kveðna að sá á kvölina sem á völ-
ina.
Áður en lengra er haldið verður
enn að ítreka muninn á verð-
tryggðum og óverðtryggðum
reikningum. í september sl. voru
innleysanleg spariskírteini ríkis-
sjóðs að andvirði um 1.400 millj-
ónir króna í Seðlabankanum. Til
að halda í þessa fjármuni gerði
ríkissjóður eigendum skírteinanna
„tilboð sem erfitt er að hafna" eins
og réttilega var komist að orði í
auglýsingu ríkissjóðs um skipti-
flokkinn svokallaða. Spariskír-
teinin sem boðin voru í stað þeirra
sem innleysanleg voru bera 8%
vexti en voru seld á genginu 98,5
svo að ávöxtun fyrstu þrjú árin
jafngildir 8,55% raunvöxtum.
Binditíminn er þrjú ár og ljóst er
að ríkissjóður hefur aldrei boðið
betur. Hæstu vextir bankanna á
verðtryggðum reikningum voru
6,5%, en hæstu vextir á óverð-
Siguröur B. Stefánsson
„Spurningunni hver
bjóði bestu vextina er
ekki hægt að svara
nema vitað sé hve lengi
peningarnir mega vera
bundnir. Verulegur hluti
sparifjár í landinu er
langtímasparnaður, fé
sem fólk ætlar ekki að
eyða alveg á næstu mán-
uðum eða misserum.“
tryggðum reikningum 26—27%.
Enginn vafi er á því að tilboð
ríkisins til eigenda innleysanlegra
spariskírteina var mun betra en
boð bankanna, engu að síður er
svo að sjá að verulegir fjármunir
hafi runnið frá ríkissjóði á banka-
reikninga með lægri vöxtum.
Hugsanlegt er að eigendur spari-
skírteina hafi kosið banka-
reikninga vegna skemmri bindi-
tíma. Ef til vill hafa nafnvextir
bankanna á óverðtryggðum reikn-
ingum villt mönnum sýn og þau
kjör því verið talin betri en tilboð
ríkissjóðs um 8,55% vexti umfram
verðtryggingu með lánskjaravísi-
tölu. Vonandi er öllum nú orðið
ljóst hið sanna í málinu.
Spurningunni hver bjóði bestu
vextina er ekki hægt að svara
nema vitað sé hve lengi pening-
arnir mega vera bundnir. Veru-
legur hluti sparifjár í landinu er
langtímasparnaður, fé sem fólk
ætlar ekki að eyða alveg á næstu
mánuðum eða misserum. Skipti-
Dagvistarheimilið Hraun-
borg tekið formlega í notkun
Á næsta ári er gert ráð fyrir rúmlega 350 nýjum dagvistarrýmum
DAGVISTARHEIMILIÐ Hraunborg í Breiðholti var
formlega tekið í notkun í gær. Framkvæmdir við bygg-
ingu heimilisins hófust í júní á síðasta ári og komu
fyrstu börnin í Hraunborg í síðastliðnum ágúst.
Húsin sem lögð eru undir
starfsemina eru tvö og er hið
stærra þeirra 375 fermetrar að
flatarmáli en hið minna er 115
fermetrar. Þau voru teiknuð
fyrir menntamálaráðuneytið af
arkitektunum Guðmundi Kr.
Guðmundssyni og ólafi Sig-
urðssyni. Alls er hægt að taka á
móti 74 börnum, þar af 40 í
leikskóladeild og 34 í dagheim-
ilisdeild.
Markús Örn Antonsson, for-
maður félagsmálaráðs Reykja-
víkurborgar, flutti stutta tölu á
blaðamannafundi, sem haldinn
var í tilefni opnunarinnar, og
stiklaði hann þar á stóru varð-
andi framkvæmdir og uppbygg-
ingu dagvistarheimila á vegum
ráðsins. Hann sagði að nú þeg-
ar væru hafnar framkvæmdir
við þrjú ný dagvistarheimili
sem ráðgert væri að taka í
notkun á næsta ári. Þessi heim-
ili væru Hálsakot við Hálsasel,
en framkvæmdir við það hófust
í sumar og er það nú fokhelt,
Grandaborg við Boðagranda og
Rofaborg við Rofabæ.
Þegar þessi heimili sem nú
eru í byggingu verða tekin í
notkun bætast við 34 dagheim-
ilispláss, 200 leikskólapláss og
20 skólaheimilispláss. A næsta
ári verður því hægt að vista
1.150 börn á dagheimilum, á
leikskólum verður pláss fyrir
2.265 börn og á skóladagheimil-
um verður hægt að taka á móti
238 börnum.
Ingibjörg Rafnar, formaður