Morgunblaðið - 23.11.1984, Blaðsíða 27

26
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1984
Alzheimer-veikin
Hornreka í íslensku heilbrigðiskerfi
Texti: Hildur Einarsdóttir
Hann situr viö borö ásamt öldr-
uöu fólki I Múlabæ, sem er
dagvistunarstofnun fyrir aldr-
aöa. Hann er unglegri en flest-
ir sem þarna eru inni enda aö-
eins sextugur. Þegar hann sér
dóttur sina koma inn úr dyrunum rls hann
upp og fagnar henni innilega. En hann man
ekki hvaö hún heitir né áttar hann sig á þvf
hver þeirra tengsl eru. En hann er greinilega
ekki i neinum vafa um aö honum þykir mjög
vænt um hana. Þau setjast niöur og tala
saman, en þetta eru engar venjulegar sam-
ræöur, þvl hann segir eitthvaö samhengis-
laust og hún reynir að ráöa ( hvaö þaö er og
svarar einhverju sem henni finnst eiga viö.
Þau haldast I hendur og brosa viö hvert ööru.
En augnaráö hans er fjarlægt. Fyrir fimm ár-
um fór aö bera á þeim sjúkdómi, sem þjáir
manninn, og kallast alzheimer-veikin. Sjúk-
dómurinn, sem leggst á heilafrumurnar, er af
óþekktum uppruna. Hans veröur vart hjá fólk
á miðjum aldri og eldra og veldur aö lokum
dauöa. Hann lýsir sér þannig, aö mönnum
tekur óvænt aö hraka mjög andlega og sam-
hliöa þvi fer likaminn aö hrörna. Má segja að
þetta sé sá sjúkdómur, sem leiki vitsmunalff
mannsins hvaö verst, þvi hin sljóvgandi áhrif
sjúkdómsins megna á tiltölulega skðmmum
tima aö breyta framúrskarandi vel viti bornum
manni I vitsmunalegt rekald meö ótvlræð ein-
kenni viss fávitaháttar.
5—10% FULLORÐINNA
VERÐA SJÚKDÓMNUM
AÐ BRÁÐ,
Hefur veriö sagt um þennan sjúkdóm að
hann sé mesta ógn ellinnar, þvf gera má ráö
fyrir aö milli fimm til tlu prósent fulloröinna
veröi þessum sjúkdómi aö bráö. I Bandarlkj-
unum er hann fjóröa algengasta dánarorsök-
in.
i könnun, sem Hallgrfmur Magnússon og
Tómas Helgason læknar hafa gert á tlöni
alzheimer-veikinnar eöa elliglapa, eins og
sjúkdómurinn er iöulega kallaöur hér á landi
þá reyndist hún vera 10,5% hjá 74 ára,
16,9% hjá 81 árs og 38,8% hjá 87 ára ein-
staklingum.
Arsæll Jónsson læknir hefur einnig gert
könnun á tiöni alzheimer-veikinnar meö þvl
aö athuga krufningsskýrslur islendinga, sem
dóu eftir 90 ára aldur. Það sem torveldaði
rannsóknina var aö krufningstlöni er lág meö-
al aldraðra. Athugaöar voru 100 skýrslur og
kom I Ijós, aö hjá 9% sem voru undir sjötugt
var alzheimer-veikin dánarorsök, en hjá 31%
þeirra, sem voru yfir nlrætt.
HVER ERU EINKENNI
VEIKINNAR?
Hver eru einkenni alzheimer-veikinnar? I
grein sinni um sjúkdóminn, „Alzheimer's Dis-
ease: Understanding the most common, de-
bilitating and early form of senility", segir
Robert Butler, MD, sem meöal annars hefur
skrifaö bókina “Survive: Being Old in Amer-
ica“ og hlotiö Pulitzer-verölaunin fyrir, aö I
fyrstu veröi menn einungis varir viö örlltil,
einkar óljós og allt aö þvl ómerkjanleg ein-
kenni, sem oft láta fyrst á sér kræla I tengsl-
um viö mikið tilfinningalegt uppnám eða veik-
indi. En smátt og smátt fari sjúklingurinn að
verða sffellt gleymnari og þá sérstaklega á
nýlega atburöi. Hann kann að gleyma aö
slökkva á ofni eða öðrum hljóölátum tækjum,
man ekki lengur hvar hann lagði þennan hlut
eða hinn frá sér og tekur upp á þvl aö athuga
aftur og aftur hvort búiö sé aö gera eitthvað,
sem þarf aö gera eöa á aö vera búiö aö inna
af hendi. Þá fer þaö aö taka sjúklinginn stðö-
ugt lengri tlma aö Ijúka einhverjum ákveðnum
verkþætti, sem hann var áöur vanur að Ijúka
næstum umhugsunarlust eða hann kann aö
taka upp á þvl aö endurtaka I sffellu spurn-
ingar, sem þegar er búiö aö svara. Eftir þvl
sem sjúkdómurinn ágerist, tekur minnisleysiö
að aukast og samtfmis er llklegt aö aörar
breytingar á persónuleika og skaphöfn sjúkl-
ings fari aö koma greinilegar I Ijós, svo sem
andlegur sljóleiki, hvefsni, óróleiki og tauga-
spenna. Þá getur sjúkdómurinn haft neikvæö
áhrif á tal sjúklingsins, dómgreind hans, hæfi-
leika til einbeitingar viö verkefni eöa hugs-
anaferli, svo og ratvisi hans. ( alvarlegustu
sjúkdómstilfellunum getur alzheimer-veikin
jafnvel leikiö menn svo grátt, aö þeir veröi
meö öllu ófærir um aö annast daglegar þarfir
slnar og geta ekki lengur hirt um sig sjálfir.
.Þegar ég tók fyrst eftir einhverju óvenju-
legu, var þaö þegar pabbi var að aka bll,“
segir dóttir Páls, en svo köllum viö manninn,
sem við greindum frá hér I upphafi, en viö
spuröum dótturina hvenær hún heföi fyrst
orðið breytinga vör. „Hann gat ekki haldið
bilnum stööugum á veginum né bakkaö út úr
stæöi, sem hann haföi gert auöveldlega áöur.
Ég var hálfhrædd að vera með honum I bll.
Eg ámálgaði þetta viö hann og spuröi hvort
aö sjónin væri að gefa sig. Hann tók þessari
athugasemd óstinnt upp, en samt dró hann
úr þvl aö aka bllnum. Hann fann aö eitthvaö
var aö án þess aö gera sér grein fyrir hvaö
þaö var.“ Hún heldur áfram:
.Annaö sem viö systkinin merktum var aö
þegar við fórum aö heimsækja hann, en þá
bjó hann einn, gleymdi hann gjarnan aö viö
vorum I heimsókn. Til dæmis ef slminn
hringdi og hann þurfti aö fara I annað her-
bergi til aö svara, þá llengdist hann þar og
var eitthvað aö dunda sér.
Ýmisleg fleiri atvik þessu áþekk þar sem
hann virtist gleyma nærveru eöa tilveru okkar
geröu þaö aö verkum aö viö drógum þá
ályktun aö hann vildi vera laus við okkur og
við hættum aö koma eins mikið til hans.
Þannig aö I staö þess aö hjálpa honum þegar
allt þetta var aö gerast, snerum viö baki viö
honum. Þetta finnst mér erfitt aö horfast f
augu viö núna.
Viö fórum Ifka aö taka eftir þvl aö hann var
hættur aö hiröa sig og grunuöum hann um
drykkju.
A þessum tfma var hann aö undirbúa sig
aö flytjast til Kanada um tlma til aö kenna
þar, en pabbi haföi veriö barnakennari I mörg
ár og afar vinsæll sem sllkur. En svo bregður
viö aö hann hættir að ræöa um þessa för. Eg
spuröi hvort hann væri hættur viö aö fara, en
hpnn sagöi þaö ekki vera. Hann væri bara
svo slæmur I höfðinu aö hann myndi ekki
hvaö gerðist dag frá degi. Sagðist hann
halda aö þetta stafaöi af vinnuálagi."
0RSÖK SJÚKDÖMSINS
ÓKUNN
Hverfum um stund frá frásögn konunnar
aö rannsóknum á þessum ógnvænlega sjúk-
dómi. Þaö var þýski taugasérfræðingurinn
Alois Alzheimer sem fyrstur manna uppgötv-
aöi sjúkdóminn. Þaö var áriö 1906.
Viö krufningu á fólki, sem haföi látist úr
ókennilegum sjúkdómi meö þeim einkennum,
sem hér hefur veriö lýst, fann dr. Alois Al-
zheimer mikla rýrnun á heila, og tauga-
frumurnar I heilaberki reyndust alsettar ein-
kennilega hnökróttum rákum af snúnum og
afskræmdum próteinþráðum. Dr. Alzheimer
kallaöi þessa undnu þræöi taugungaþráö-
flækjur, en þaö eru einmitt þær, sem jafnan
slöan hafa þótf vera eitt helsta einkenni
þessa sjúkdóms, sem ber nafn hans.