Morgunblaðið - 27.11.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLADIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. NÓVEMBER 1984
Andóf með þjóðlegu ívafi?
Leiklist
Jóhanna Kristjónsdóttir
ÞjóAleikhúsiA sýnir:
Skugga-Sveinn eða Útilegumenn-
irnir.
Möfundur: Matthías Jochumsson.
Tónlist: Jón Ásgeirsson.
Lýsing: Asmundur Karlsson.
Leikgeró, leikmynd og búningar:
Sigurjón Jóhannsson.
Leikgerð og leikstjórn: Brynja
Benediktsdóttir.
Nú er þar fyrst til máls að
taka, svo og ef til vill skýringar,
að ég hef aldrei séð Skugga-
Svein áður né leikgerð á Útilegu-
mönnunum. Ég vænti þess að
allmargir áhorfendur séu þar á
sama báti. Út frá því er ekki um
samanburð að ræða né heldur
upprifjanir neins konar.
Það ætti ekki að þurfa að fjöl-
yrða, að Skugga-Sveinn hefur
orðið lífseigur á fjölum leikhúsa
hér síðan sr. Matthías sendi frá
sér Útilegumennina áramótin
1861—1862 og sneið síðar upp úr
því verki Skugga-Svein fyrst.
Hér hefur verið farið frjálslegar
með leikviðina, tekið er fram að
Brynja Benediktsdóttir og Sig-
urjón Jóhannsson hafi sett inn í
þessa leikgerð ýmis þau atriði
sem sr. Matthías hafði fellt úr
eða gert breytingar á á sínum
tíma. Skugga-Sveinn í þessari
sýningu er uppi á 17. öld. Hann
veður um öll fjöll, rænir skepn-
um og drepur menn og er skelfir
hinn mesti. I föruneyti hans eru
ýmsir ólánsmenn, sem af mis-
munandi ástæðum, stundum
nauðung, hafa valist honum til
fylgdar.
Það var ekkert dáyndis mann-
líf sem þreifst á íslandi á þess-
um tíma, hörmungar og hungur,
náttúruhamfarir og skepnufell-
ir. Sögur um útilegumenn sem
höfðu flosnað upp af búum sín-
um voru fram eftir síðustu öld
fleygar með þjóðinni, af þeim
stafaöi ógn, en stöku útileg-
umaður var brjóstgóður og hlýr
og gerði ekki meira en stela
sauðum frá þeim ríku, en lét fá-
tæklinga í friði og gott ef hann
lagði þeim ekki lið á stundum.
Skugga-Sveinn er hér alvond-
ur þjófur og morðingi. Hann er
óskilgreindur fulltrúi hins illa og
hins huglausa, þrátt fyrir öskur
og hamagang. Eg get ekki séð að
hann sé andóf við kúgun eins og
Brynja og Sigurjón tala um í
leikskrá. Ef nokkuð er finnst
mér raunar öldungis rétt að
reynt sé að handsama þennan
mann og láta hann taka út refs-
ingu. Ég fæ sem sagt ekki séð að
bágindi hans, sem ég endurtek
að maður fær ekki nokkra skýr-
ingu á, réttlæti illsku hans og
fólskuverk. Réttlætir kúgunin
illvirki? Það hefur auðvitað
þekkst gegnum tiðina og við vit-
um að afstaða til verka, sem eru
utan þess siðferðisramma er
samfélagið setur, getur verið á
ýmsa lund. Við getum oft og ein-
att fundið eitthvað sem gerir að
verkum að okkur verður bæri-
legra að skilja vonskuna. Vonsk-
an ein sér er bara vonska sem
ekkert réttlætir. Ég held að hér
hljóti að hafa verið settir rangir
áherslupunktar afar víða.
Væntanlega er leikgerð
Brynju og Sigurjóns ætluð til að
þau áhrif náist fram sem um
getur i leikskránni. Hins vegar
verður það að mínum dómi tví-
mælalaust á kostnað hins þjóð-
lega, manneskjulega og listræna
sem án efa er í þessu verki, ein-
hvers staðar, þótt þess verði ekki
víða vart í sýningunni nú.
Sé svo unnið út frá þessum
punkti, sem ég persónulega felli
mig ekki við, er leikstjórn
Brynju Benediksdóttur bæði fag-
mannleg og þaulhugsuð. Stað-
setningar eru allar til hins
mesta sóma, persónugerðir aftur
á móti ansi mikið upp og ofan.
Það er stundum eins og leikar-
arnir geri sér ekki alveg grein
fyrir hvort þeir eru að leika í
þjóðlegum gamanleik eða and-
ófsleik gegn ofbeldi. Dæmi um
þetta er Pétur Einarsson sem fer
með hlutverk Lárenzíusar sýslu-
manns, fígúra hin mesta, sund-
urgerðarmaður i klæðaburði,
lætur alla gabba sig upp úr skón-
um, en hefur svo hamskipti und-
ir lokin og verður þá bæði góður
og vís. Hér er ekki við Pétur að
sakast. Hér hlýtur forsjármaður
sýningar að hafa lagt línuna.
Sigurði lögréttumanni Borgars
Garðarssonar er snyrtilega skil-
að, framsögn og fas allt vel unn-
ið. Sigrún Edda Björnsdóttir
leikur Ástu dóttur hans, sem í
eina röndina er undirgefin og
auðsveip dóttir og þegar á reynir
allt í einu stæltur og stoltur
kvenmaður, sem berst fyrir sín-
Erlingur Gíslason í blutverki Skugga-Sveins.
Sviðsmynd úr Skugga-Sveini, Jón Gunnarsson, Sigurður Sigurjónsson og
Baldvin Halldórsson í hlutverkum sínum.
um manni. Hlutverkið er heldur
magurt í sýningunni, en Sigrúnu
tekst bara vel að koma því sem
það er frá sér. Sama máli gegnir
um Harald í höndum Arnar
Árnasonar, sem hefur orðið fyrir
því að Skugga-Sveinn drap for-
eldra hans og hefur síðan „alið“
piltinn upp. Þrátt fyrir að hann
hefur verið í nítján ár á fjöllum
með Skugga hefur ekki tekist að
kreista úr honum góðmennskuna
og réttlætiskenndina, eða hvað?
Að minnsta kosti lætur Harald-
ur sig ekki muna um það að
svíkja þennan andstyggilega
fóstra sinn þegar tækifærið
kemur upp í hendurnar á honum.
Árni Tryggvason fór á kostum
í þakklátu hlutverki Grasa-
Guddu og Gvendur Randvers
Þorlákssonar var ágætlega af
hendi leystur. Hákon Waage
vann að mínum dómi ótvíræðan
leiksigur sem Jón sterki, þar
kom til skila sem mann hefur
lengi grunað að Hákon byggi yf-
ir.
Ása Svavarsdóttir hefur
ágæta framsögn og engin við-
vaningsbragur var á leik hennar.
Ýmsir aðrir í hlutverkum stúd-
enta eða kotunga áttu góða
spretti. Erlingur Gíslason í hlut-
verki Skugga-Sveins var radd-
sterkur og skörulegur, en þótt
honum yrði tíðrætt um hversu
gamlaður hann gerðist var ekki
að sjá á honum nein hrörnunar-
merki, þurfti enda heilan hóp til
að handsama kauða og sleit
hann þó af sér „ofbeldisböndin"
og stökk á eftir Katli skræk í
fossinn og fórst það fimlega.
Leikmyndin er oft einföld og
ýmsar lausnir hennar snjallar
og hugmyndaríkar. Stofa Sig-
urðar lögréttumanns fannst mér
nokkuð kynduglega útbúin þó,
harðfiskur og hert két þar upp
um alla veggi. Var ekki venja að
geyma slíkt í úthýsi á fínum
bæjum, jafnvel á sautjándu öld?
Búningar voru margir eftirtekt-
arverðir.
Tónlist Jóns Ásgeirssonar er
snar þáttur sýningarinnar. Hún
féll mér i geð en umsögn um
hana læt ég öðrum eftir.
Skugga-Sveinn heldur vonandi
áfram að vera það verk sem sr.
Matthías ætlaði þvi, skemmti-
leikur með forkostulegum per-
sónum, tviskinnungslegri af-
stöðu til útilegumanna sem er i
senn vafin rómantik og blönduð
ótta. Heldur áfram að vera það
þrátt fyrir sýninguna á verkinu
nú. Það skulum við að minnsta
kosti vona.
í marglitri
veisluferd
Leiklist
Jóhanna Kristjónsdóttir
Græna brúðkaupsveislan
er heiti á þremur einþáttungum,
sem þrjú leikfélög frumsýndu í
Bæjarbíói i Hafnarfirði á laugar-
dagskvöldið og segir í formála i
leikskrá, að ástæðan sé meðal
annars sú að Leikfélag Kópavogs
sé um þessar mundir húsnæðis-
laust, vegna breytinga sem er ver-
ið að gera á húsnæði til leikstarf-
semi í bænum.
Ef hefja á sýningar af fullum
krafti í Bæjarbiói þætti mér svona
rétt í leiðinni ástæða til að vekja
athygli á, að það er ekki nema
mátulega hlýlegt og aðlaðandi
fyrir áhorfendur, með framtaki
aðstandenda sýningarinnar mætti
þar áreiðanlega úr bæta.
Fyrsta verkið var
Leikfélag Kópavogs sem sýndi Brúð-
kaupsferðina eftir Dorothy Parker.
Leikstjóri og þýðandi: Bergljót Stef-
ánsdóttir og Helga Harðardóttir.
Leikmynd: Ögmundur Jóhannesson.
Ljós: Egill Árnason.
Þátturinn gerist í járnbrautar-
vagni á leið til New York, í kring-
um 1930. Hún og Hann eru að
koma frá giftingu sinni og nú er
brúðkaupsferðin i aðsigi og það
sem öllu meira er Brúðkaupsnótt-
in skellur líklega á á hverri
stundu. Konan er fjarska tauga-
óstyrk — væntanlega út af því
sem í vændum er og hún notar
hvert tækifæri til að espa mann-
inn upp og rífast við hann, svo er
sæst á milli og síðan er tekið til
við rifrildi og nagg á nýjan leik.
ósköp svona yfirlætislaus þáttur,
en ekki laus við að vera skemmti-
legur á köflum. Helga Harðardótt-
ir átti í smávandræðum með text-
ann á frumsýningu, en stóð sig
annars með sóma og Finnur
Magnússon sýndi ágæt svipbrigði
og hafði betri framsögn en ég hef.
Síðan kom Leikfélag Mosfellssveit-
ar og sýndi Ferðina til skugganna
grænu eftir Finn Methling.
Þýðing: Jón Sævar Baldvinsson.
Leikstjórn: Bjarni Steingrímsson,
Guðmundur Davíðsson og Jón Sæv-
ar Kristjánsson.
Úr Ferðinni til skugganna grænu.
Leikm/nd: Erlingur Kristjánsson.
Ljós: Árni Magnússon.
Finn Methling hefur skrifað
mörg leikrit, hér segir frá lífs-
hlaupi konu frá fæðingu til dauða.
Einleikur Gunnhildar Sigurðar-
dóttur var öldungis ágætur, mim-
ik góð og einföld uppsetning gerði
sitt aö verkum til að allt kæmist
til skila. Aftur á móti er það leik-
stjórnarmál, að gera Gunnhildi
svona gamla og veikburða, langt
fyrir aldur fram og veikti annars
þekkilega sýningu.
Loks sýndi
Leikfélag Hafnarfjarðar Veizluna
eftir Ferene Molnár.
Þýðandi: Vigdís Finnbogadóttir.
Leikstjóri: Pétur Einarsson.
Ljós: Kristín G. Gestsdóttir og Egili
Ingibergsson.
Leikmynd: Pétur Einarsson og
Ragnhildur Jónsdóttir.
Búningar: Ragnhildur Jónsdóttir og
Rannveig Jónsdóttir.
Bankastjórinn og kona hans
hafa boðið tryggustu og bestu vin-
um sínum til veislu, þar á meðal
eru ráðuneytisstjórahjónin,
læknishjónin, forstjórafrúin, ung-
ur maður (á uppleið?), og einnig
eru viðstaddir vinkonan og dóttir-
in. Þetta fer afskaplega vel af
stað, miklar kræsingar eru bornar
fram og haldnar margar og and-
lausar og kyngimagnaðar ræður
um ágæti bankastjórans. Banka-
stjórinn býr sig síðan undir að
flytja sína ræðu, sem verður að
vera skrifleg því að hann er dálítið
nervus þótt hann sé í þessum
trausta vinahópi. Og allt í einu
kemur rannsóknarlögreglumaður
á vettvang: það á að handtaka
bankastjórann. Þennan væna
mann. Hann hefur þá ekki hreint
mál í pokahorninu. Og hvernig
bregðast vinirnir við. Þeir rjúka
upp til handa og fóta og ásaka nú
hver annan um mismunandi al-
varlegar ávirðingar, framhjáhöld
og fleira. Og rífur þá ekki rann-
sóknarlögreglumaðurinn af sér
skeggið, þarna er bara Hinrik
grallaraspói kominn og hrópar: 1.
apríl. Og veltist um af hlátri og
allir eiga að veltast um af hlátri.
Og bankastjórinn á að halda
áfram með ræðuna sina...
Hnyttilega gerð smámynd, segir
ýmsan sannleika og ýtir við mörgu
ansi hreint óþægilegu. Og sýning
Leikfélags Hafnarfjarðar lukkað-
ist alveg prýðilega. Uppstillingin,
fólkið við borðið og síklappandi og
símalandi var bráðgóð. Leikstjórn
ákaflega skemmtileg og hverjum
leikara sinnt af kostgæfni, mætti
ég til dæmis benda á hvað for-
stjórafrúin Bjargar Jakobsdóttur,
sem sagði varla orð, illúderaði
glæsilega. Bankastjóri Jóns Sig-
urðssonar var skörulegur, en Jóni
tókst líka að lýsa vonbrigðum
hans og ótta. Konu hans lék
Ragnhildur Jónsdóttir af hógværð
— lokaatriðið var verulega gott
hjá henni. Sama gildir raunar um
aðra leikara, þeir voru ágætar
týpur og stóðu fyrir sínu.