Morgunblaðið - 12.12.1984, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. DESEMBER 1984
23
DVERGRÍKI í DEIGLUNNI/Jón Óttar Ragnarsson
FRJÁLSLYNDI
EÐA FRJÁLSHYGGJU
Stóri bróðir: Megrun í kjörþyngd eða megrun til óliTis.
Sída-sta von ísiendinga um betri
tíð er ný og frjálslynd stjórnarstefna
scm byggist á afnámi ríkiseinokun-
ar svo hægt sé að finna hæfasta
rekstraraöilann á öllum sviðum.
I'rjálslyndi í þessa átt er ekki
kenning, heldur sú grunnhugsun
evrópskrar heimspeki að best sé
fyrir heildina að þeir hæfustu fái að
njóta sína og keppa saman innbyrð-
is.
Þessi frjálslynda lífsfílósófía á
akkúrat ekkert skylt við svonefnda
„frjálshyggju Friedmans" sem
bannar ríkinu allt nema reka her,
lögreglu, löggjafar- og dómsvald.
Frelsi eða bönn?
Sagt er að munurinn á vitrum
manni og heimskingja sé sá að hinn
fyrri aðhyllist margar kenningar, en
sá síðari ánetjist einni og gengur
umsvifalaust í björg.
Bannstefna Friedmans er ekki
einasta ófrjálslynd í meira lagi,
heldur hefur hún verið rekin af
slíku offorsi af lærisveinum hans
á fslandi að með fádæmum er.
Kjarninn í þessari villukenningu
er sá að það sé æösta markmið í
efnahagsstjórn að megra stóra bróð-
ur — ekki bara í kjörþyngd — held-
ur til ólífs.
Heilsa
En sitjum ekki við orðin tóm.
Skoðum kenninguna nánar. Hvað
um t.d. heilbrigðismál? Friedman
segir: Ríkinu er bannaö að styðja
við heilbrigðisstofnanir. En hver er
reynslan?
í Bandaríkjunum þar sem ótt-
inn við heilsubrest er örlagavald-
ur í lífi fólks reka æ fleiri bækj-
arfélög nú spítala fyrir þá sem
minna mega sín. Ekki styður það
kenningu Friedmans.
Menntun
Hvað með skóla? Friedman seg-
ir: Ríkinu er bannað að styðja
menntastofnanir. En hver er
reynslan?
í Bandaríkjunum eru sumir
bestu skólar heims (og raunar
einnig sumir þeir allra lélegustu)
í einkaeign. En aðrir eru í ríkis-
eign. Ekki styður það kenningu
Friedmans.
Menning
Hvað með kúltúr? Friedman seg-
ir: Ríkinu er bannaö að styðja leik-
hús, óperur og listasöfn. En hver er
reynslan?
Hvergi verður afhjúpun kenn-
ingarinnar átakanlegri en hér:
Engri vestrænni þjóð hefur tekist
að halda uppi menningu algjör-
lega án ríkisstyrkja. Ekki styður
það kenningu Friedmans.
Þessi barnalega teoría fellur
hins vegar ágætlega í kramið hjá
einfeldningum sem álíta að list sé
yfirstéttarföndur og menning
einn helsti útgjaldaliður ríkisins.
Vísindi
Hvað með rannsóknir? Fried-
man segir: Ríkinu er bannað að
styðja rannsóknir. En hver er
reynslan?
Þegar ég spurði Friedman á
Sögu forðum hver ætti að greiða
fyrir þjóðhagslega nauðsynlegar
grunnrannsóknir benti hann al-
farið á sjálfseignarstofnanir.
Veit hann í alvöru ekki að utan
USA eru slíkar stofnanir á þessu
sviði afar litlar og munu ekki einu
sinni í heimalandi hans fullnægja
þessari þörf? Ekki styður það
kenningu Friedmans.
Eftirlit
En hvað með eftirlit? Friedman
segir: Ríkinu er bannað að styðja
eftirlit. En hver er reynslan?
Einmitt eftirlit hins opinbera,
t.d. með brunavörnum, öryggi
skipa, framleiðslu eiturefna (sbr.
Indland þessa dagana!) og sam-
keppnishömlum eru forsenda hins
frjálsa framtaks.
Því fleiri svið sem flutt verða
frá ríki yfir til einstaklinga þeim
mun meiri verður þessi þörf, ekki
minni. Annars kemur brestur í
réttarríkið. Ekki styður það kenn-
ingu Friedmans.
Lokaorð
Þröngsýni íslenskra frjálshyggju-
manna er viðbrugðið. En þessi
þröngsýni liggur ekki síöur í
ófrjálslyndi kreddunnar en í
ófrjálslyndi trúboðanna.
Frjálslyndir og frjálshyggjumenn
eiga samleiö um stund meðan undið
er ofan af ríkisbákninu. En það er
mikill munur á því hvort maður
verður manni samferða upp í Borg-
arnes eða hvort maður fer með hon-
um alla leið til Akureyrar og syndir
svo með honum út í Grímsey.
JÓLA-
TILBOÐ
Dvimiit
SKIDASKÓM
SKÁTABÚÐIN
Snorrabraut 60 sími 12045