Morgunblaðið - 12.12.1984, Blaðsíða 48

MORGUNBLAÐIÐ; MIÐVIKUDAGUR 12. DESEMBER 1984
Byggðastefna III
- eftir Björn S.
Stefánsson
Forsenda sveitarbyggð-
ar
I
Landbúnaður er forsenda
sveitabyggðar. Forsenda landbún-
aðar hér á landi er það ákvæði
laga um framleiðsluráð landbún-
aðarins, að þess skuli Jafnan
gætt, að innflutningur á landbún-
aðarvörum fari því aðeins fram,
að innlend framleiðsla fullnægi
ekki neysluþörfinni". Á Alþingi
hefur þetta ákvæði verið stutt ein-
róma. Var sá stuðningur staðfest-
ur nú síðast í vor í löngum umræð-
um um verzlun með kartöflur og
grænmeti. Þar var deilt um fyrir-
komulag á innflutningi á græn-
meti, en enginn lagði til, að dregið
skyldi úr þeirri vernd sem innlend
kartöflurækt og önnur garðyrkja
býr við gagnvart innflutningi.
Fráleitt er að þingmenn hafi
þar allir verið undir áhrifum garð-
yrkjubænda, sem eru ekki margir,
heldur nýtur sú afstaða almenns
stuðnings að hér á landi séu fram-
leidd þau matvæli sem náttúran
leyfir, þótt vitað sé að erlendis eru
á boðstólum matvæli á lágu verði.
Síðan er það þjóðfélagsmál,
hvernig kostnaðurinn við fram-
leiðsluna innanlands skuli borinn,
til að mynda með því að neytendur
greiöi hann allan við búðarborðið
eða stjórnvöld greiði niður búðar-
verð eða ákveðna kostnaðarliði í
framleiðslunni. Verðlagið hefur
áhrif á það, hversu mikils er neytt
og hversu hollt það er og á kjör
almennings, og verður að ákveða
það í þvf ljósi.
II
í þessu efni skipa Islendingar
sér í flokk með öðrum þjóðum sem
þeir eiga mest skipti við. Ýmis rök
eru færð fyrir þeirri afstöðu að
vernda innlendan landbúnað, þótt
menn aðhyllist haftalaus viðskipti
milli landa að öðru leyti. Eitt er
öryggissjónarmiðið. Þó hefur það
aldrei verið rökstutt nánar af ís-
lenzkum stjórnvöldum eða ályktað
um, hvers konar landbúnaður sé
öruggastur þjóðinni. Augljóslega
er minna öryggi fólgið í búfjár-
rækt sem byggir á innfluttu fóðri
en búskap sem byggir á innlendu
fóðri, svo eitt atriði sé nefnt.
Öryggiú verður því meira sem
framleiðslan er meiri. Engin
opinber greinargerð mun vera til
um það, hversu langt skuli ganga í
þvi efni. Flestir virðast sættast á
að framleiðslan sé i samræmi við
neyzlu innanlands, en neyzlan er
að sjálfsögðu háð efnahag og verð-
lagi. Neyzlan eykst með bættum
efnahag, þó trúlega ekki á kartöfl-
um, og hún eykst með lækkuðu
verðlagi, sem stjórnvöld geta haft
áhrif á með þvi að greiða niður
kostnað. Þess vegna er erfitt að
segja, hvað er umframframleiðsla.
Ekki ætti að breyta miklu um það
öryggi sem fæst með umfram-
framleiðslu, hvort hennar neytt
innanlands eða hún flutt út á því
verði sem þar kann að bjóðast. —
Þess ber að minnast, að engin for-
sjá er um birgðir af aðföngum í
landinu eða heima í sveitum til að
búskapur truflist ekki, ef aðflutn-
ingar stöðvast.
III
Varðandi öryggisleysi hefur
undanfarið verið rætt um ógnir
kjarnorkustríðsvetrar, sem verður
við það að himinhvolfin mengast
svo af sóti við stríðselda, að geisl-
ar sólar stöðvast á leið til jarðar.
Það ætti að hjálpa þeim sem eftir
lifa, ef bústofn og fóðuröflun hef-
ur verið umfram brýnar þarfir, en
þó því aðeins að kjarnorkuvetur-
inn vari ekki fleiri ár og verði ekki
að ísöld. Nauðsyn er að gera sér
grein fyrir öryggi garðyrkju í
gróðurhúsum í þessu sambandi;
þótt hiti haldist í þeim, þarf lýs-
ingu til að gróður vaxi.
Fjarlægara öryggisleysi er fólg-
ið í því, að spáð er, ef friður helzt,
hlýnandi loftslagi á norðurhveli
jarðar vegna aukins koltvisýrings
í lofthjúp jarðar. Koltvísýringur-
inn fylgir iðnaði og orkunotkun.
Ekki ættu hlýindin að vera íslend-
Björn S. Stefánsson
„Framleiðsla kjöts úr
innfluttu fóðri (svína-
kjöts og fuglakjöts) hef-
ur lítið þjóðfélagslegt
gildi. Innflutta fóðrið er
þar í samkeppni við inn-
lent fóður, sem notað er
til framleiðslu á kjöti af
grasbítum.“
ingum á móti skapi. Hins vegar er
hættan sú, að þeim fylgi þurrkar
og landeyðing í helztu kornrækt-
arlöndum heims, eins og raunin
varð í Bandaríkjunum á hlýviðr-
isskeiðinu fyrir hálfri öld, og þar
með skortur á fóðri og matvælum.
IV
Það er líkt um öryggissjónarmið
varðandi landbúnað og um það ör-
yggi sem menn treysta með her og
vigbúnaði, að erfitt er að rök-
styðja einstakar ráðstafanir, en
tilfinning og trú verður að ráða
almennu viðhorfi og afstöðu. Engu
að síður ber að meta skipulag
landbúnaðarins með tilliti til ör-
yggis, svo sem öryggi einstakra
búgreina, öryggi flutninga, tækja
og birgðaþörf.
Önnur viðhorf sem ráða því að
ríki hins vestræna heims vernda
eigin landbúnað eru menningarleg
og félagsleg og varða þjóðarvit-
undina og samhengið í sögu þjóð-
anna. í strjálbýli íslands er það
sjónarmið sterkt, að byggðakeðjan
megi ekki rofna. Þar daufheyrast
menn við tillögum um að kaupa
fólk til að hverfa úr strjálbýli, þar
sem slík úrræði veikja stöðu sveit-
unganna sem eftir sitja og þóttust
þó þunnskipaðir fyrir; reyndar
yrði erfitt að meta hver væri verð-
ugur og hver ekki í þeim efnum.
Fóðuröflun er undir-
stada sveitabyggÖar
I
Innflutningsverndin sem tóm-
ataræktin nýtur með lögum er því
aðeins nokkurs virði, að fólk leggi
sér tómata til munns, en láti ekki
appelsínur og aðra suðræna ávexti
koma í þeirra stað. Eins er um
kartöfluræktina, að innflutn-
ingsverndin væri einskis virði, ef
þjóðin tæki upp siði Kínverja og
neytti hrísgrjóna í stað jarðepla,
og búfjárræktina, ef fólk færi að
neyta sojabauna í stað kjöts. Slíkt
væri álíka mikið áfall fyrir sveita-
héruðin og það væri fyrir alla af-
komu íslendinga, ef mannkynið
tæki það í sig að neyta ekki fisks
(vildi ekki „éta dýr“). Með ódýrum
innfluttum matvælum, sem ekki
eru framleidd hér, gætu neyzlu-
venjur breytzt þannig, að innlend-
ur landbúnaður rýrnaði stórlega
og þjóðin byggi þá ekki við trygg-
ara viðurværi en Grænlendingar,
sem flytja inn allar mjólkurafurð-
ir og grænmeti.
Með innflutningi á ódýru fóðri
handa svínum og fuglum mætti
framleiða kjöt, sem gæti þrengt
mjög hlut búfjárræktar sem bygg-
ist á innlendu fóðri og gróðri.
Þannig telja kunnugir, að
neyzla kindakjöts gæti dregizt
saman um helming á nokkrum ár-
um.
II
Þjóðfélagslegt gildi landbúnaðar
tengist nýtingu auðlinda sem
þjóðin ræður yfir: beit og heyöflun
til búfjárræktar og jarðhita og
gróðurmold til garðyrkju. Enn-
fremur veltur á miklu, að þjóðin
kunni til búverka og eigi varasjóð
Um gagnrýni
Hjáguðs á rás 2
- eftir Jens Kr.
Guðmundsson
„Prentfrelsi á villigötum" er yf-
irskrift greinar sem birtist í Mbl.
13. nóv. er leið. Höfundur greinar-
innar er Eggert Jónsson, tilvon-
andi prófessor í viðskiptafræðum.
í greininni skoðar Eggert og
skilgreinir 1. tbl. poppblaðsins
Hjáguðs. Eggert varpar fram mik-
ilvægri spurningu: „Hver er til-
gangurinn?” og á þá við efnistök
Hjáguðs. Ég tel sjálfsagt að svara
spurningunni.
Áróöursblað
Hjáguð er pólitískt áróðursblaö.
Það er málgagn lifandi popptón-
listar, en lifandi popptónlist á nú
mjög undir högg að sækja, m.a.
vegna gegndarlauss skallapopp-
áróðurs rásar 2. Rás 2 beitir
kunnri heilaþvottaraðferð: Hlust-
andinn er slævður með síbylju.
Honum er nánast haldið dópuðum
af sljóleika. Síðan eru einfaldir
áróðursfrasar keyrðir ofan í kok á
honum.
Tilgangurinn með Hjáguði er að
vekja fórnarlömb rásar 2 upp af
skallapoppsvefninum og venja þau
af dópinu. I þeim efnum duga eng-
in vettlingatök eða klapp á kinn-
ina. Það þarf hreinlega kaldar
vatnsgusur í andlitið. Það þarf að
ganga svo hressilega fram af les-
andanum að hann sýni viðbrögð,
og helst að hann standi á fætur.
Ljósritaö á rás 2
Ekki er annað að sjá en Hjáguði
hafi tekist vel upp. Á rás 2 var
blaðið ljósritað og hengt upp á
auglýsingatöfiu. Fjöldi manna
vaknaði upp af værum blundi og
fann sig knúinn til að tjá sig um
Hjáguð í blöðum og tímaritum.
Eggert er einn af þeim. Velkominn
á fætur, Eggert! Mikil ósköp getur
þú bullað mikið með stírurnar i
augunum. Ég vona að viðskipta-
fræðin liggi betur fyrir þér en
blaðaskrif. Annars fer illa þegar
kemur að prófum.
Eggert segir: „Blaðið (Hjáguð)
er fullt af ambögum og málslett-
um ýmiskonar. Orð eins og orgin-
al, kópía, spekúlant og meika
heyra ekki til íslenskrar tungu
eftir mínum bestu heimildum."
Hvaða heimildir ætli það séu?
A.m.k. er það ekki „íslensk orða-
bók“ Menningarsjóðs. Þar er öll
þessi orð að finna, þótt ekki til-
heyri þau fornislenskunni sem
mig grunar að Eggert rugli saman
við nýíslensku.
Ólæti og slagsmál
Annaö dæmi um vanda byltu
Eggerts í blaðaskrifum er þar sem
hann ruglar „Poppbókinni— 1
fyrsta sæti“ saman við poppblaðið
Hjáguð. Eggert segir „Má einnig
skilja að bókin hafi ekki aöeins
valdið deilum heldur einnig ólát-
um, sem maður hlýtur að skilja
sem slagsmál einhvers konar —
nú verð ég að játa mig orðlausan!"
Að sjálfsögðu er Eggert orðlaus
fyrst hann heldur að orðið ólæti
þýði slagsmál. Ólæti er nefnilega
allt annað en slagsmál. Orðið
ólæti er notaö yfir hávaða eða
skarkala. Ég skora á ættingja
Eggerts að gefa honum „íslensku
orðabókina" í jólagjöf.
Mútur
Eggert er hneykslaður á því að
höfundur „Poppbókarinnar" kom
fram í þættinum Fristund á rás 2.
Jens Kr. Guómundsson
„Þaö þarf aö ganga svo
hressilega fram af les-
andanum aö hann sýni
viöbrögö, og helst að
hann standi á fætur.“
.. Var tekið langt viðtal við
Jens Guð á besta útsendingatíma
um nýútkoma bók frá bókaútgáfu
Æskunnar. Og hver tók viðtalið?
Jú, það var Eðvarð Ingólfsson sem
vinnur sitt aðalstarf hjá Æskunni.
Hér er sem sagt einn starfsmaður
Æskunnar að ræða við annan slík-
an um bók frá útgáfunni. Mútur
eða mútur, svona má ekki gera i
hlutlausum fjölmiðli eins og
Ríkisútvarpið á að vera.“
í bústofni og tækjum umfram
brýnustu þarfir. Núverandi bú-
skaparhættir eru einnig mikil stoð
annarri byggð en sveitabyggð í
stórum hluta landsins og sums
staðar undirstaða hennar.
Framleiðsla kjöts úr innfluttu
fóðri (svínakjöts og fuglakjöts)
hefur lítið þjóðfélagslegt gildi.
Innflutta fóðrið er þar í sam-
keppni við innlent fóður, sem not-
að er til framleiðslu á kjöti af
grasbítum. Ef menn sjá ekkert at-
hugavert við það að rýra þannig
hlut búskapar sem styðst við inn-
lendar auðlindir, sýnist liggja
beinast við að leyfa innfiutning á
svínakjöti og fuglakjöti. Fóðrið
sem þarf til að framleiða slíkt kjöt
kostar nefnilega lítið meira komið
í höfn í Reykjavík en kjötið mundi
kosta. Kostnaðurinn við að fiytja
fóðrið austur fyrir fjall og afurð-
irnar aftur til Reykjavíkur jafnar
mismuninn að mestu.
III
Gylfi Þ. Gíslason mun fyrstur
íslenzkra stjórnmálamanna og
hagfræðinga hafa orðið til að
verja hækkun á verði innflutts
fóðurs með því að hátt verð örvaði
innlenda fóðuröflun. Það gerði
hann sem viöskiptamálaráðherra í
umræðum um útflutningssjóð á
Alþingi 1958. Þetta er augljóst
mál í Noregi, þar sem sams konar
fóður er framleitt innanlands með
kornrækt. Öðru máli gegnir hér á
landi, þar sem innlent fóður hent-
ar jórturdýrum, en ekki einmaga
dýrum. Hátt verð á innfluttu fóðri
rennir ekki aðeins stoðum undir
þá byggrækt, sem nú er að breið-
ast út, og framleiðsla á grasmjöli
og graskögglum, sem eru að
nokkru ígildi kjarnfóðurs, heldur
er líka öflug hvatning til bænda að
vanda heyverkun. Þar er mikið að
vinna. Nýting jarðhita við fóður-
verkun er að sjálfsögðu miklu ör-
uggari en olía og hlýtur að koma
til greina frekar en orðið er.
Málflutningur Gylfa Þ. Gísla-
sonar i þessu efni fékk ekki ein-
róma stuðning bænda; ég minnist
þess, að fyrsti þingmaður Rang-
æinga, sem þá var í stjórnarand-
stöðu, andmælti honum. Þó ættu
hvergi að vera betri skilyrði en í
Rangárþingi að taka slíkri upp-
örvun með bættri heyverkun,
graskögglagerð og kornrækt.
Ákvæði laga um framleiðsluráð
landbúnaðarins um takmarkanir á
innflutningi á landbúnaðarvörum
hefur ekki verið látið gilda um
Eitthvað er brogað við minnið
eða athyglisgáfuna hjá Eggerti,
nema hvorutveggja sé. í fyrsta
lagi var umrætt viðtal aðeins fjög-
urra mínútna langt. í öðru lagi
gerðu allir unglingaþættir ann-
arra fjölmiðla „Poppbókinni" mun
ítarlegri skil. í þriðja lagi vann
Eðvarð Ingólfsson ekki hjá Æsk-
unni, hvorki aðalstarf né hluta-
starf, þegar viötalið fræga var
tekiö.
Gód sala
Eggert fullyrðir að „Poppbókin“
hafi ekki selst nema I meöallagi i
bókabúðum á Reykjavíkursvæð-
inu. Fullyrðinguna byggir hann á
samtölum við bóksala.
Ég kalla það nokkuð gott að
„Poppbókin" skuli hafa selst í
meðallagi í bókabúðum. „Popp-
bókin“ var nefnilega bókaklúbbs-
bók og seldist aðallega í gegnum
klúbbinn. Man Eggert eftir ein-
hverrri annarri bókaklúbbsbók
sem hefur náð þeim góða árangri
að seljast einnig í meðallagi i
bókabúðum.
Lítil hlustun á rás 2
Eggerti þykir skallapoppdóp
rásar 2 gott. Hann segir: „Hygg ég
að skoðanakannanir um hlustun
rásar 2 gefi það ótvírætt til kynna
að hlustendur séu almennt ánægð-
ir. óánægjurödd Jens er því rödd
hins smæsta minnihluta."
Skoðanakönnun Hagvangs
sýndi að 54% fólks á hlustenda-
svæði rásarinnar notfærir sér
þetta ókeypis skallapoppdóp sem
rásin býður upp á. Til samanburð-
ar má geta þess að yfir 70% iands-
manna Iesa Morgunblaðið reglu-