Morgunblaðið - 29.12.1984, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 1984
15
íslensk
mannanöfn
Bókmenntir
Sveinbjörn I. Baldvinsson
Sveinn Sæmundsson:
Gudmundur skipherra Kjærnested, I
189 bls. Örn og Örlygur.
Guðmundur Kjærnested er nú
þegar kominn með að minnsta
kosti annan fótinn inn í íslands-
söguna. Það þarf því engan að
undra að út séu komnar æviminn-
ingar hans. Fyrir utan það, hvað
slík bók á fyrirfram mikla mögu-
leika á sölu, er ljóst að útgáfa
æviminninga merkra manna á
fullan rétt á sér. En það má þó
ekki gleymast að það verður að
gera vissar kröfur til slíkra verka.
Kröfur sem varða efnistök, mál og
stil. Kröfur um frásagnarlisL Það
er ekki alltaf að mikilmenni sög-
unnar eða samtíðarinnar eru sér-
lega vel ritfær. Enda hefðu þau þá
kannski fremur orðið rithöfundar
en mikilmenni.
En á síðari árum hefur uppgötv-
ast aðferð til að búa til æviminn-
ingabækur fólks sem ekki skrifar
þær sjálft. Það eru svonefndar
viðtals- eða samtalsbækur, þar
sem ritfært fólk skráir minningar
hinnar frægu persónu, líkt og um
blaðaviðtal væri að ræða. Ætli
Matthías Johannessen hafi ekki
verið einna fyrstur til að beita
þessari aðferð hér, í samtalsbók-
unum um Þórberg Þórðarson,
Tómas Guðmundsson og fleiri.
Ekki þarf að fjölyrða um árangur-
inn. Hann var góður. Ástæðan er
einföld. Þeir sem rætt var við
höfðu margt skemmtilegt og
merkilegt að segja og höfundurinn
var og er meðal helstu skálda
okkar.
Guðmundur skipherra Kjærne-
sted er bók af viðtals- eða sam-
talsgerðinni. En hún er fjarri því
að komast nokkurs staðar nálægt
þeim viðtalsbókum sem að var
vikið hér að ofan, hvað varðar
bókmenntalegt og sögulegt gildi.
Hún virðist að mestu byggð á ein-
hverskonar dagbókum Guðmund-
ar, sem vissulega hafa visst heim-
ildargildi, til dæmis fyrir mann er
ætlaði að skrifa sögu Landhelgis-
gæslunnar. En fyrir þann hluta
lesenda sem ekki hefur það í huga
og er ekki heldur nefndur á nafn í
bókinni verður þetta heldur þurr
lesning. Fyrir alla er einhvern
tíma hafa leikið sér, siglt eða flog-
ið með Guðmundi hlýtur hins veg-
ar að vera ánægjulegt að lesa
þessa bók, því þeir virðast allir
Guðmundur Kjærnested
vera nefndir í bókinni. Oftar en
einu sinni fer nafnafjöldi á blað-
síðu upp í þetta átta til tíu stk. og
í einum kafla, sem er hálfönnur
blaðsíða, eru nefnd ein þrjátiu og
þrjú nöfn.
Eins og áður sagði er þetta gott
og gilt sem dagbókarfærslur en i
frásögn af ævi og starfi merks
manns er þetta aðeins lýjandi
upptalning. Það er í verkahring
skrásetjarans að vinna úr þeim
efnivið sem viðmælandinn býr yf-
ir. Það fer ekki hjá því við lestur
Guðmundar skipherra að manni
finnist nokkuð á skorta i efni. Það
er engu líkara en mönnum hafi
bráðlegið á þvi að koma verkinu út
og að flýtirinn hafi komið niður á
úrvinnslunni.
Aftan á bókarkápu og i upphafi
formála Sveins Sæmundssonar er
varpað fram spurningu, ættaðri
frá útlendingum á tímum 50 og
síðar 200 mílna landhelgisdeilunn-
ar. Spurningin er þessi: „Hver er
eiginlega þessi commander
Kjærnested?" Og önnur fylgir í
kjölfarið: „Hver er þessi maður
sem berst við ofureflið og gefst
aldrei upp?“ Mér finnst þetta
fyrra bindi æviminninga Guð-
mundar ekki gefa nein viðhlítandi
svör við þessum spurningum. Það
eina sein bætist við þá stóru en
grunnristu hetjumynd af comm-
ander Kjærnested sem við þekkj-
um, er það, að hann átti erfiða
æsku. Það er líkt og skrásetjaran-
um hafi ekki tekist að komast
nógu nærri manninum Guðmundi
Kjærnested. Eins og skipherrann
hafi setið allan tímann í einkenn-
isbúningnum meðan þeir ræddust
við.
Hold en ekki andi
Nýja bíó: Monsignor -k'h
Bandarísk. Árgerð 1982. Handrit:
Abraham Polonski, Wendell Mayes.
Leikstjóri: Frank Perry. Aðalhlut-
verk: ('hristopher Reeve, Genevieve
Itujold, Fernando Rey, Jason Miller.
Christopher Reeve sómir sér
prýðilega sem fljúgandi furðu-
hlutur í Superman-myndunum.
Stökkið yfir í kaþólskan klerk sem
ánetjast veraldlegum gæðum
meira en góðu hófi gegnir fyrir
menn í þeirri stöðu ef of stórt
fyrir hinn stæðilega leikara og
veldur næstum því brotlendingu
kvikmyndarinnar Monsignor. En
ekki alveg.
Þetta er viðamikið, bókmennta-
legt drama með massífu handriti
Polonskis og Meyes. Reeve er
bandarískur herprestur sem lend-
ir í lífsháska við innrás banda-
manna á Ítalíu í annarri heims-
styrjöldinni — og brestur þá
kjark. Engu að síður tekur hann
að bruna upp metorðastigann i
Páfagarði og nýtur þar hagfræði-
þekkingar sinnar ekki síður en
guðfræði. Jafnhliða tekur hann að
stunda svartamarkaðsbrask í ná-
inni samvinnu við mafíuna. Þann-
ig leikur klerkur tveimur skjöld-
um innan stofnana guðs og glæpa,
auk þess sem hann fellur fyrir
holdsins lystisemdum í líki nunn-
unnar Genevieve Bujold.
Þótt þessi málatilbúnaður allur
kunni að virðast æði fráleitur er
hann framsettur af vandvirkni og
dramatískum þunga sem dugir til
að kveikja í áhorfanda. Veiki
punkturinn sem veldur þvi að ekki
tekst að viðhalda glóðinni er valið
á leikaranum i aðalhlutverkinu.
Reeve hefur að sönnu engilbjarta
ásjónu sem vel getur blekkt sjálf-
an páfann, en hann á hins vegar
engan sjans í að gefa til kynna
dýpt. Og því fer sem fer: Áhorf-
andi gengur af trúnni á myndina
Monsignor.