Morgunblaðið - 29.12.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 1984
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 1984
25
fltargtiiiftbifrifr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. í lausasöiu 25 kr. eintakiö.
Tekist á um
grundvallar-
atriði
Idaglegum umræðum um ís-
lensk þjóðmál gætir þess
töluvert, að menn forðast að
ræða um grundvallaratriði. Til
dæmis bera deilur um kaup og
kjör þess merki, að menn telji
það sjálfgefið að íslenska þjóð-
félagið geti haldið efnahags-
legu sjálfstæði. í umræðum
um alþjóðamál eru enn ýmsir
rótfastir í þeirri skoðun, að ís-
lendingar geti valið sér allt
aðra leið en nágrannaríki og
síst af öllu beri þeim að taka
mið af sögulegri reynslu. Þeg-
ar samvinnu við erlenda aðila
um framtak í atvinnumálum
ber á góma telja ýmsir að við
þurfum alls ekki á henni að
halda. Og þannig mætti áfram
telja.
A því ári sem nú er að
kveðja hefur áhugi vaxið á
grundvallaratriðum á öðrum
sviðum. Fyrr á árinu urðu
töluverðar umræður um sögu-
kennslu í skólum. Óhætt er að
fullyrða að þeim umræðum
hafi lokið með víðtækri viður-
kenningu á því, að í íslenskum
grunnskólum eigi að hlú að
fræðslu um grundvallaratriði í
sögu þjóðarinnar en forðast að
dreifa athygli nemenda með
„samþættingu" og samfélags-
legum vangaveltum. Undir
þinglok í vor sameinuðust
þingmenn um ályktun til
stuðnings íslenskri tungu.
Nýlega var gerð grein fyrir til-
lögum um framkvæmd á ein-
um þætti þess máls, það er að
segja hvernig staðið skuli að
vernd tungunnar með þátt-
töku ríkisfjölmiðla.
í hörðum verkfallsátökum á
haustmánuðum var enn tekist
á um grundvallaratriði. Efn-
isleg niðurstaða verkfallsað-
gerðanna og kjarasamninga í
heild varð því miður ekki sú,
að launþegar stæðu betur eftir
en áður. Við samningsgerðina
var ekki heldur beitt réttum
aðferðum. Meiri áhersla var
lögð á margar verðlitlar krón-
ur en að velja þá leið sem skil-
aði varanlegum kjarabótum.
Hin hliðin á verkfalli opin-
berra starfsmanna, sú er
snerti framkvæmd verkfalls-
ins sjálfs, er enn óuppgerð ef
svo má að orði komast. Rétti-
lega hefur verið leitað ásjár
dómstóla til að fá niðurstöðu
um ýmis atriði er tengdust
framkvæmd verkfallsins. Að
einu leyti hefur endanlegur
úrskurður fengist: Borgaryfir-
völdum í Reykjavík var ekki
skylt að greiða laun fyrirfram
eftir boðaðan verkfallsdag. Því
miður sjást þess ekki merki á
Alþingi að þar sé vilji til að
beita sér fyrir lagasetningu er
breytir því grundvallaratriði,
að opinberir starfsmenn geti
farið í verkfall. Menn forðast
að ræða þá staðreynd, að kjör
opinberra starfsmanna hafa
síður en svo batnað síðan þeir
fengu verkfallsréttinn.
Það er ekki einsdæmi á ís-
landi að í lýðræðisþjóðfélögum
skjóti menn sér undan því í
lengstu lög að takast á við
grundvallaratriði og svara
spurningum um þau. Víða um
hinn frjálsa heim leitast menn
við að komast hjá því uppgjöri
sem því er samfara að hrinda í
framkvæmd breytingum sem
óhjákvæmilega leiða til nokk-
urra átaka og deilna. Annað er
uppi á teningnum þar sem lýð-
ræði ríkir ekki, þar sem mann-
réttindi eru fótum troðin og
einstaklingarnir mega ekki
um frjálst höfuð strjúka vegna
ofríkis stjórnvalda. í þeim
löndum er tekist á um grund-
vallaratriði sem við þekkjum
ekki sem daglegt vandamál,
lýðfrjálsir menn.
Nú eru hafin málaferli í
Póllandi yfir fjórum foringj-
um í öryggislögreglu landsins.
Þeir eru ákærðir fyrir að hafa
myrt séra Jerzy Popieluszko,
sem var kunnur og vinsæll
málsvari Samstöðu, óháðu
verkalýðshreyfingarinnar í
Póllandi. í ákæruskjalinu, sem
lesið var upp í réttinum, er
upplýst að sakborningarnir
kunni að hafa unnið ódæðið að
fyrirskipan háttsettra manna
í pólska innanríkisráðuneyt-
inu. Séra Popieluszko er orð-
inn að þjóðardýrlingi í Pól-
landi, tákn samstarfs kirkju
og alþýðu Póllands í barátt-
unni fyrir því að grundvallar-
atriði mannréttinda séu í
heiðri höfð.
Oft hefur verið á það minnst
hér á þessum stað, að það sýni
mestan veikleika hinna harð-
svírðuðu stjórnkerfa kommún-
ismans, að þar geti einstakl-
ingar orðið slík ógn við vald-
hafa sem ganga um gráir fyrir
járnum að allt kerfið nötri og
skjálfi þeirra vegna. Pólverjar
ganga nú í gegnum slíkan
reynslutíma. Styrkur lýðræð-
isríkjanna felst í því að þar á
að vera unnt að ná samstöðu
einstaklinga með frjálsar
skoðanir um grundvallaratriði
er styrkja þá til frekari sóknar
en grafa ekki undan frelsi
þeirra sjálfra, samstöðu og
efnahag. íslendingar mega
ekki missa sjónar á þessari
staðreynd.
Svarar ekki kostnaði að bjarga Sæbjörgu
— Segir Gunnar Felixson hjá Tryggingamiðstöðinni
„VIÐ TELJUM að það svari ekki kostnaði að bjarga skipinu úr því sem
komið er,“ sagði Gunnar Felixson, aðstoðarforstjóri Tryggingamiðstöðvar-
innar hf., er hann var spurður um ástand mótorbátsins Sæbjargar VE 56, sem
strandaði í Hornsvík, skammt austur af Stokksnesi, að morgni 17. desember
síðastliðinn. Sæbjörgu rak upp í Hornsvík og tók niðri í sandfjöru um 150
metra frá landi og hefur skipið síðan velkst í fjörunni og eru göt komin á
skrokkinn hér og þar.
Gunnar Felixson að áhöld væru
um, hvort takast mætti að bjarga
einhverju úr skipinu, en af hálfu
Tryggingamiðstöðvarinnar yrði
ekki farið út í skipulagðar björg-
unaraðgerðir að svo stöddu. „Það
er eflaust hægt að bjarga skipinu
með miklum tilkostnaði, en það er
orðið svo illa farið að við teljum
ekki ástæðu til að leggja út í slík-
an kostnað," sagði Gunnar.
Sæbjörg er 312 tonna stálskip,
smíðað í Noregi árið 1965. Skipið
var gert út til loðnuveiða og er það
var statt um 2lk sjómílu suðaust-
ur af Stokksnesi, aðfaranótt
mánudagsins 17. desember sl. bil-
aði aðalvél þess. Vonskuveður var
er þetta gerðist og rak skipið þá
stjórnlaust undan veðri í átt að
landi og tók niðri í Hornsvík, eins
og áður segir. Giftusamlega tókst
til með björgun 14 manna áhafnar
skipsins, en strax í upphafi voru
taldar litlar líkur á takast mætti
að bjarga sjálfu skipinu af
strandstað. Tryggingamat Sæ-
bjargar er 29 milljónir króna.
Meðfylgjandi myndir tók Sigurður
Ingibergsson, skoðunarmaður
Tryggingamiðstöðvarinnar, á
strandstað um síðustu helgi.
Alls var dælt um 3000 lestum af vatni úr skipinu eftir það hafði verið þétt utan.
Færa þurfti farm skipsins í lestum þess til að unnt væri að vinna að bráðabirgðaviðgerð innan frá.
Ms. Akranes hefur nú tafíst
í um 5 vikur á vatnaleiðinni
Skipið væntanlegt til Grundartanga 9. til 11. janúar
9
9
Er Akranesið steytti á skerinu komst töluvert vatn í eina af lestum þess og
seig það verulega án þess þó að vera í hættu.
FLUTNINGASKIPINU ms Akra-
nesi hefur nú seinkað á ferðum sín-
um á vatnaleiðinni inn á Vötnin
miklu um tæpar fimm vikur alls.
Fyrst varð 17 daga töf vegna bilunar
í lyftibrú við Montreal eins og áður
hefur verið skýrt frá í Morgunblað-
inu. Síðan lenti skipið á skeri á
Vatnaleiðinni og skemmdist nokk-
uð. Vegna þess seinkaði skipinu um
það bil tvær vikur og varð að breyta
áætlun þess verulega af þeim sök-
um. Er skipið nú væntanlegt á
Grundartanga fyrrihluta næsta mán-
aðar, þar sem það mun lesta kísil-
jirn og flytja það til Japan.
Guðjón Armann Einarsson,
einn starfsmanna Nesskip, sem
gerir skipið út, sagði í samtali við
Morgunblaðið, að síðdegis þann
12. desember síðastliðinn hefði
það óhapp orðið er skipið var und-
ir leiðsögn hafnsögumanns, að það
hefði steytt á skeri í „Narrows-
Channel" á St. Lawrence-svæðinu
rétt neðan við Ontario-vatn. Við
það hefðu orðið tölverðar
skemmdir á síðu skipsins, margar
smá rifur á um 10 metra kafla og
hálfs metra-breiðum. Skipinu
hefði þá verið lagt til hliðar í
skurðinum og viðgerð hafin, en
talsvert vatn hefði komizt í 1 lest
skipsins af 4. Skipið hefði þá fyrst
verið þétt utan með aðstoð kafara,
síðan hefði um 3.000 lestum af
vatni verið dælt úr því og loks
hefði þurft að færa til farm skips-
ins til að gera við skemmdirnar til
bráðabirgða innan frá. Þá loks
hefði fengizt leyfi til að færa skíp-
ið til hafnar þann 19. desember.
Farminum hefði síðan verið land-
að öllum í Odensburg í stað Asht-
abula eins og fyrirhugað hefði ver-
ið. Loks hefði skipinu verið siglt
til Montreal, þar sem endanlegri
viðgerð hefði lokið á aðfangadag.
Guðjón Ármann sagði, að vegna
þessa hefði orðið að hverfa frá því
að taka kolafarm fyrir Járn-
blendifélagið í Toledo eins og
fyrirhugað hefði verið. Þess í stað
yrðu kolin tekin í Philadelphiu og
væri Akranesið væntanlegt þang-
að þann 30. desember. Loks væri
áætlað að skipið yrði á Grundar-
tanga 9. til 11. janúar og lestaði þá
langþráðan farm af kísiljárni, sem
fara ætti til Japan. Upphaflega
hefði vereið fyrirhugað að lesta
hann í öndverðum desembermán-
uði.
Guðjón Ármann sagði, að fjár-
hagslegt tjón vegna þessara at-
burða væri að sjálfsögðu verulegt.
Áður hefði komið fram að tjón
vegna fyrri seinkunarinnar næmi
um 3 milljónum króna, en félagið
hefði gert kröfu um skaðabætur
vegna þess. Hvað varðaði síðara
atriðið, væri það enn óuppgert og
óljóst að hve miklu leyti það lenti
á útgerð skipsins.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir TIM AHERN

Æ nnjoi IflC
Líkan af MX.
Hver hefur forystuna í
vígbúnaðar kapphlaupinu ?
VIÐR/EÐUR risaveldanna um takmörkun vígbúnaðarkapphlaupsins
hefjast 7. janúar og Ijóst er þau bæði ráða yfir gífurlega miklu magni
kjarnorkuvopna og kunna tugi aðferða til að beita þeim — en ekkert
áreiðanlegt svar er til við þeirri spurningu hvort þeirra hefur á hendi
forystuna í þessu kapphlaupi.
Erfitt er að reikna út hvort
risaveldið hefur forystuna
vegna þess að venjulegar aðferð-
ir við samanburð á hernaðar-
mætti og styrkleikamun vold-
ugra ríkja — t.d. tölfræðilegar
upplýsingar og samanburður á
áhrifamætti vopna — eiga ekki
alltaf við þegar kjarnorkuvopn
eiga í hlut.
William Arkin kjarnorku-
vopnasérfræðingur, sem er einn
af höfundum bókar um vopna-
birgðir Bandaríkjamanna og
höfundur fleiri athugana, hefur
sagt að „Rússar kunni að eiga
fleiri kjarnaodda, en við eigum
meira en nóg. Fæling er að sumu
leyti hugarástand — öryggis-
kennd“.
Styrkleiki risaveldanna er
mismunandi eftir því um hvaða
svið kjarnorkuvopna er að ræða.
Þrír fjórðu langdrægra kjarn-
orkuvopna Rússa eru í eldflaug-
um, sem skjóta má heimsálfa á
milli, en 25% langdrægra
kjarnaodda Bandaríkjamanna
eru í slíkum flaugum, 25% eru í
flugvélum og helmingurinn um
borð í kafbátum.
Þegar Ronald Reagan forseti
tók við embætti voru drög lögð
að því að verja 1,8 trilljónum
dala til hernaðaruppbyggingar á
fimm árum og það er met. Þjóð-
þingið hefur samþykkt þessa
áætlun í aðalatriðum, þótt sums
staðar hafi lítið eitt verið skorið
niður.
En fæst þeirra vopna, sem
Reagan hefur lagt til að verði
smíðuð, hafa enn verið gerð.
Ástæðan er sú að smíði flestra
þeirra kjarnorkuvopna, sem
komið var fyrir á fyrra kjör-
tímabili Reagans, var samþykkt
á árunum 1970—1980, á hinum
svokallaða „vanræksluáratug",
sem Reagan og landvarnaráð-
herra hans, Caspar Weinberger,
tala oft um.
Þótt margar upplýsingar um
kjarnorkuvopn séu leynilegar
sýnir samantekt á upplýsingum
úr bandaríska varnamálaráðu-
neytinu, Pentagon, að Banda-
ríkjamenn ráða yfir álíka mörg-
um eldflaugum sem draga milli
heimsálfa — 2.100 — og þeir
höfðu yfir að ráða 1980, sn slík-
um kjarnorkueldflaugum Rússa
hefur fjölgað úr um 5.200 í um
5.600.
Bandaríkjamenn eiga fleiri
sprengjuflugvélar, aðallega af
gerðunum B-52 og FR-111, eða
um 340. En Rússar eiga 290 og
bilið hefur minnkað nokkuð á
undanförnum fjórum árum.
Bandaríkjamenn hafa enn
töluvert forskot á hafinu og ráða
yfir 5.700 kjarnaoddum, sem
skjóta má frá kafbátum, miðað
við 2.000, sem talið er að Rússar
eigi.
Þessar tölur ná aðeins yfir
kjarnaodda á strategískum, eða
langdrægum, vopnum. Ef allir
kjarnaoddar eru taldir með eiga
Bandaríkjamenn 25.000—26.000
í vopnabúri sínu samkvæmt
ýmsum heimildum.
Áætlað er að heildarfjöldi
kjarnaodda Rússa sé einhvers
staðar á bilinu 18.000 til 41.000
samkvæmt nýlegri skýrslu, sem
Arkin átti þátt í að semja.
Rússar hafa aldrei birt upp-
lýsingar um kjarnorkuvopna-
birgðir sínar og sá mikli munur,
sem er á þessum tölum, stafar af
því að menn hafa lagt misjafnt
mat á birgðir þeirra.
Hærri talan fæst með því að
gera ráð fyrir að kjarnorkuvopn-
um sé skotið með eldflaugum,
sem hægt er að búa kjarnorku-
vopnum eða ekki, og með því að
gera ráð fyrir að sum vopnakerfi
sé hægt að endurhlaða og hægt
sé að skjóta með þeim aftur.
Hver sem heildarfjöldinn er
verja bæði risaveldin gífurlegum
fjárupphæðum til smíði nýrra
vopna af öllu tagi.
Bandaríkjamenn reyna nú
nýja eldflaug, sem skjóta má
heimsálfa á milli, MX, og hyggj-
ast bæta 100 af þessum
10-kjarnaodda-vopnum við 1.000
Minutemen-vopn sín. Eldri gerð
Titan-vopna verður smám sam-
an tekin úr umferð.
Jafnframt reyna Bandaríkja-
menn að treysta stöðu sína á
hafinu. Fyrstu Trident-kafbátar
Bandaríkjamanna verið teknir í
notkun ásamt 24 Trident-eld-
flaugum þeirra, sem hver um sig
er með átta kjarnaodda.
Á næstu árum verða þessar
eldflaugar leystar af hólmi með
Trident II-eldflaugum, sem
draga lengra og eru nákvæmari
en núverandi vopn. Bandaríski
sjóherinn hyggst smíða allt að
20 Trident-kafbáta.
Rússar reyna að mynda mót-
vægi gegn skipum Bandaríkja-
manna með kafbátum af Typh-
oon-gerð, sem hver um sig getur
skotið allt að 20 eldflaugum.
Þessir bátar bætast við flota
eldflaugakafbáta af þremur öðr-
um gerðum, sem Rússar hafa
tekið í notkun.
Reagan-stjórnin beitir sér
fyrir því af alefli að á landi verði .
komið fyrir 100 nýjum vopnum,
þrátt fyrir eindregnar mótbárur
á þá leið að ekkert vit sé í því að
koma þessum vopnum fyrir í síl-
óum Minuteman-eldflauga, sem
gætu orðið veikar fyrir „frum-
árás.“
Bandariska þjóðþingið hefur
þegar samþykkt smíði 21
MX-eldflaugar, en fjöldi lang-
drægra eldflauga á landi verður
um það bil sá sami og áður, þar
sem flugherinn er að taka úr
umferð Titan II-eldflaugina, sem
er komin til ára sinna. Auk þess
er flugherinn að koma fyrir nýj-
um tegundum langdrægra eld-
flauga, sem almennt eru kallað-
ar „Midgetman".
Rússar eiga 1.400 eldflaugar,
sem skjóta má heimsálfa á milli,
samkvæmt upplýsingum Penta-
gon, en Bandaríkjamenn 1.024.
í lofti eru Rússar einnig að
treysta stöðu sína. Þeir vinna að
smíði tveggja nýrra tegunda
langfleygra sprengjuflugvéla,
sem hefur verið gefið nafnið
„Blackjack“. Þær verða notaðar
ásamt „Backfire“-sprengjuflug-
vélum, sem hafa ekki eins mikið
flugþol.
En Bandaríkjamenn eru að
smíða tvær nýjar gerðir
sprengjuflugvéla, sem eiga að
koma í stað sprengjuflugvéla af
gerðunum B-52 og F-lll, sem
fara að verða of gamlar, en eru
kjarni bandaríska sprengju-
flugvélaflotans.
(ireinarhöfundur er fréttamaður
AP og sendi greinina frá Wash-
ington.