Morgunblaðið - 13.01.1985, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. JANÚAR 1985
Sagan skrifaði, og 72 virtir
vísindamenn undirrituðu, en það
hófst með þessum orðum:
„Mannkynið er nú í stakk búið
til að eiga samskipti við önnur
menningarsamfélög úti í geimn-
um, ef þau eru þá til. Með því að
nota tiltæka tækniþekkingu er
unnt að nema boð frá menning-
arsamfélögum sem eru í margra
þúsunda ljósára fjarlægð frá
jörðunni. Kostnaðurinn við slík-
ar rannsóknir yrði ekki meiri en
nokkrar milljónir dollara á ári,
því að tölverðu leyti er hægt að
fimm árin eða svo: þau munu að
mestu leyti fara í að endurbæta
tækin og koma kerfinu upp á
stjörnuathugunarstöðvum viðs
vegar um heim. En hvað kæmi í
ljós tíu árin þar á eftir hlyti að
teljast marktæk niðurstaða, á
hvorn veginn sem hún yrði.
Formúla Drakes
Samhliða því að Frank Drake
hóf rannsóknir sínar í kringum
1960, reyndi hann að finna að-
ferð til að meta líkurnar á þvi að
Útvarpssjónaukar
eru notaðir til að hlusta eftir boðum
utan úr geimnum. Á þessari mynd sjáum
við einn slíkan sem er í Effeisberg-
stöðinni í Vestur-Þýskalandi. Þvermálið
er 100 metrar.
unar á ári í sköpun Vetrarbraut-
arinnar.
(2) Fjölda stjarna sem hafa
plánetur.
(3) Fjölda pláneta i stjörnu-
kerfi þar sem lifsskilyrði eru
fyrir hendi.
(4) Fjölda pláneta þar sem líf
kviknar.
(5) Fjölda pláneta þar sem líf
þróast í hugsandi verur.
(6) Fjölda samfélaga skyn-
samra vera sem ná tökum á fjar-
skiptum.
(7) Líftima tæknivæddra sam-
félaga.
Niðurstaða Drakes og fleiri
visindamanna (m.a. Carls Sag-
an), er sú að fjöldi slikra samfé-
laga sé einhvers staðar á milli
100 þúsund og einnar milljónar.
í Vetrarbrautinni eru um 200
milljarðar stjarna, sem þýðir, að
samkvæmt mati Drakes er á að
giska eitt tæknivætt menning-
arsamfélag á hverjar milljón
stjörnur í okkar stjörnuþoku.
Það eru 20 ár síðan Drake
setti fram þessa niðurstöðu sina,
en hann segir að rannsóknir á
þessu 20 ára tímabili sem siðan
er liðið hafi ekki breytt heildar-
útkomunni, þrátt fyrir það að
matið á vægi hvers einstaks
þáttar hafi nokkuð breyst.
„Sumar tölurnar hafa hækkað,
aðrar lækkað," segir Drake. „Oft
spyr ég mig þeirrar spurningar
hvort óskhyggja min ráði mestu
um það að ég fái sifellt sömu
niðurstöðuna, en ég get ekki séð
að svo sé. Þetta kemur einfald-
lega út á þennan hátt.“
Hvar eru þess-
ar verur?
Margir visindamenn efast um
gildi útreikninga Drakes.
Grundvallarrökin gegn tilveru
annarra vitsmunavera í Vetr-
arbrautinni eru höfð eftir it-
alska eðlingsfræðingnum Enrico
Fermi. Fermi sagði sem svo: Ef
það er rétt, að til séu á milli 100
geimnum að tæknilega þróuð
menningarsamfélög haldi sig
innan eigin sólkerfis. Þetta kem-
ur til dæmis fram hjá Drake, en
hann gefur sér, að engar verur,
hve háþróaðar sem þær kynnu
að vera, myndu láta sér detta i
hug að leita út fyrir eigið sól-
kerfi. Og ástæðurnar eru þrjár:
sú mikla orka sem það kostaði,
tíminn sem það tæki og loks
áhættan sem slíkt brambolt
hefði í för með sér.
„Við hugsum ekki lengur eftir
þessum nótum," segir Papa-
giannis. „Þvi það er vel mögulegt
að mjög stórt menningarsamfé-
lag haldi úti sjálfbjarga „ný-
lendubúum", þótt það kosti það
að hluti stofnsins þurfi að eyða
mörgum ættliðum í geimfari. Sú
orka sem við höfum þegar náð
valdi á gerir gjörlegt að ferðast
með gífurlegum hraða. Ef við
gefum okkur að slíkar verur hafi
yfir að ráða farartækjum sem
geta ferðast með einum hundr-
aðasta úr ljóshraðanum, tæki
það þær „ekki nema“ 10 milljón
ár að leggja undir sig alla
stjörnuþokuna. Og 10 miljón ár
eru litið brot af aldri stjörnu-
þokunnar — en hún er 10 millj-
arða gömul um þessar mundir!
Papagiannis er þarna að draga
fram dýptina i spurningu Ferm-
is: Slik „nýstjörnuhyggja“ gæti
hafa hafist einhvern tíma á sið-
ustu 5 milljörðum ára (ef reikn-
að er með 5 ármilljörðum í
þróun), og líkindafræðin segir að
líkurnar séu einn á móti þúsund
á þvi að þetta ferli hafi hafist
einhvern tíma siðustu 10 milljón
árin, á móti "Viooo að það hafi
byrjað fyrr.
Samantekið: Ef til eru milli
hundrað þúsund og milljón
tæknivædd menningarsamfélög i
Vetrarbrautinni, þá verður að
teljast liklegt að eitthvert þeirra
hafi tekið upp á því að „breiða úr
sér“, og jafnvel leggja undir sig
alla stjörnuþokuna. Þá eru yfir-
gnæfandi líkur á þvi að þetta
notast við þann tækjabúnað sem
þegar er til. Niðurstaðan af
slíkri rannsókn — hver sem hún
yrði — hlyti að hafa mjög djúp
áhrif á viðhorf okkar til al-
heimsins og okkar sjálfra."
í lok bréfsins er hvatt til sam-
ræmdra, skipulegra aðgerða um
allan hnöttinn til að fá sem fyrst
svar við þeirri brennandi spurn-
ingu hvort vitsmunalíf er til
annars staðar í Vetrarbrautinni
eða ekki. Þessi ótvíræði áhugi
vísindamanna hefur meðal ann-
ars skilað sér í því að strax í
nóvember 1982 veitti bandaríska
þingið NASA fjárveitingu upp á
1,5 miljónir dollara til að hefjast
handa.
Áætlun NASA
Áætlun NASA er full af metn-
aði. Fyrsta skrefinu er að nokkru
lokið: smíði margrása litrófs-
greiningartækis, tölvu sem hefur
það hlutverk að sía og flokka út-
varpsbylgjur. Tækið er tengt
stjörnusjónauka sem nemur út-
varpsbylgjur. í þessu fyrsta tæki
eru 74 þúsund rásir, en þegar
fram í sækir — á næstu 5—6
árum — standa vonir til að hægt
verði að fjölga rásunum í átta
milljónir eða meira. Greiningar-
tækið er meira en lítið kröftug
tölva, sem getur framkallað einn
milljarð af upplýsingabitum á
sekúndu, sem þýðir með öðrum
orðum, að tækið getur á nokkr-
um mínútum safnað og rannsak-
að jafn mikinn fjölda gagna og
menn hafa hingað til komist yfir
að vinna úr í leit sinni að vit-
væddu lífi í geimnum.
Yfirmaður þessarar rannsókn-
aráætlunar NASA, John Bill-
ingham, segist ekki búast við
marktækum niðurstöðum næstu
vitsmunalíf væri til annars stað-
ar í heiminum. Eftir nokkur ár
setti hann fram eins konar form-
úlu, sem „lífleitendur" hafa síð-
an stuðst við og haft að leiðar-
ljósi eins og kristnir menn boð-
orðin tíu.
Drake telur að fjöldi menning-
arsamfélaga í Vetrarbrautinni,
sem hafa yfir tækniþekkingu að
ráða, sé fall af eftirfarandi sjö
atriðum:
(1) Meðalhraða stjörnumynd-
Til eru þeir sem segjast hafa
orðið varir við verur utan úr
geimnum, oftast á farartækj-
um þessum líkum, fljúgandi
diskum.
þúsund og milljón tæknivædd
menningarsamfélög í stjörnu-
þokunni, hvers vegna verðum við
ekki vör við þau? Hvar eru þess-
ar verur?
Papagiannis útfærir þessi rök
nánar: Það er forsenda í útreikn-
ingi þeirra sem leita að lífi í
hefði nú þegar átt sér stað
(999/1000). Nú fyrst hefur spurning
Fermis nægjanlegt vægi: Hvar
eru þessar verur? Ef þær hafa
dreift sér út um gjörvalla Vetr-
arbrautina, hvers vegna verðum
við jarðarbúar einskis varir?
Sumir hafa svarað þessari
spurningu með því að segja að
þróaðar vitsmunaverur séu allt í
kringum okkur, við einfaldlega
sjáum þær ekki. Það er auðvitað
til í dæminu: ef einhverjar verur
eru nógu þróaðar tæknilega til
að geta lagt undir sig gjörvallt
stjörnukerfið, þá hljóta þær
jafnframt að geta dulið sig fyrir
okkur. Spurningin sem vaknar
er hvers vegna? Af hverju ættu
þessar þróuðu geimverur, sem
eiga að vera á sveimi í kringum
okkur, að ástunda slíkan felu-
leik? Af hverju ekki að setja sig
í samband við jarðarbúa?
Líklegast er að „þær“
séu ekki til
Það má stinga upp á ýmsum
svörum við þessari spurningu:
Það er hugsanlegt að geimver-
urnar liti á jörðina sem athygiis-
verðan „dýragarð", sem þær
vilja vernda og láta þróast upp á
eigin spýtur. Það er ennfremur
mögulegt að það séu viðtekin
siðalögmál í alheimssamfélaginu
að láta ung tæknivædd samfélög
í friði þar til þau hefja sjálf leit
að öðru lífi. Eða að geimverurn-
ar þori hreinlega ekki að taka þá
áhættu að koma of nálægt okkur
af hræðslu við að við séum
hættulegir smitberar einhverrar
alheimsplágu.
„Þetta eru opnir möguleikar,
en harla ólíklegir,“ segir Papa-
giannis. „Líklegast er að „geim-
verurnar“ hafi ekki gert vart við
sig af þeirri einföldu ástæðu að
„þær“ eru ekki til.
Hvað er svona sér-
stakt við jörðina?
Þegar hér er komið sögu í
rökfærslunni vaknar mjög
þungvæg spurning: Hvað er svo
sérstakt við jörðina, sem gerir
það að verkum að hér þróast upp
tæknivætt samfélag en hvergi
annars staðar í stjörnuþokunni?
Papagiannis segir að þessari
spurningu megi svara á tvennan
máta, og eru bæði svörin nokkuð
uggvekjandi:
Samfélag skynsamra vera
leiðir óhjákvæmilega til tækni-
þróunar og tæknivædd samfélög
endast stutt: þau hafa m.ö.o.
rfka tilhneigingu til sjálfstor-
tímingar. Samkvæmt þessu þarf
ekki að koma á óvart að tækni-
samfélag hafi ekki náð því stigi
að breiða úr sér í Vetrarbraut-
inni, þvi áður en til þess kæmi
hefði það tortfmt sjálfu sér.
Hinn möguleikann telur Papa-
giannis vera þann, að sakir þess
hve langan tíma það tekur fyrir
frumstætt lífsform að þróast
upp í tæknivætt samfélag hugs-
andi vera — 4 ármilljarða á
jörðinni — sé hætt við því að
lífsskilyrði á viðkomandi plánet-
um breytist til hins verra á svo
löngu tímabili. Sem þýðir að það
er mjög sjaldgæft, ef ekki eins-
dæmi, að líf nái að þroskast
nægilega lengi til að geta af sér
hugsandi verur og tæknivæð-
ingu.
Þær röksemdir sem hér hafa
verið reifaðar eru á margan hátt
loðnar og runglingslegar, en tfmi
„spekúlasjóna" á þessu sviði er
kannski senn á enda. Papagiann-
is er í það minnsta sannfærður
um að innan 20 ára iiggi mjög
sennilegt svar á borðinu: „Ef
þróuð menningarsamfélög eru
til einhvers staðar „þarna úti"
þá finnum við þau innan 20 ára,“
segir hann. „Ef við á hinn bóginn
verðum ekki vör við nokkurn
hlut, sem gæti verið af skynsemi
sprottinn, þá ætti slík niður-
staða einnig að vera okkur mjög
þýðingarmikil. Þá þyrftum við
að lifa við þá hugsun að við séum
einu viti bornu verurnar í Vetr-
arbrautinni. Kannski okkur
skiljist þá að við erum of verð-
mæt til að steypa okkur í glöt-
un.“
(Bjion á p« f okL-befli Popalar Scfeace/GPA)