Morgunblaðið - 13.01.1985, Blaðsíða 31

31
gegn krabbameini. Áður var talið að ónæm-
iskerfið starfaði óháð heildarstarfseminni, en
vísindamenn eru að komast á þá skoðun að
svo sé ekki. Dr. Robert Ader, sálfræðiprófess-
or við háskólann í Rochester, hefur gert til-
raunir sem sýna að unnt er að þjálfa dýr til að
stjórna ónæmisvörnum sínum með huganum.
Þessar tilraunir Aders geta haft víðtækar
afleiðingar: ef að þvi kemur að unnt verður að
þjálfa menn i að styrkja ónæmisviðbrögð sin
eru minni líkur á þvi að þeir fái sjúkdóma á
borð við krabbamein. Visindamönnum er nú
þegar ljóst að þegar streita þjáir okkur veik-
ist ónæmi okkar; þeir sem þjást af þunglyndi
eða sorg eru auðveidari bráð fyrir alvarlega
sjúkdoma eins og krabbamein. Með þvi að
ráða bót á streitunni — hvort sem það er með
því að skokka i hádeginu eða taka sér frí frá
vinnu siðari hluta dags til að lesa góða bók
uppi í rúmi — má stuðla að þvi að styrkja
ónæmiskerfið. Þótt interferon-lyfin (rúmlega
tuttugu tegundir eru þekktar) hafi hlotið
mesta umfjöliun varðandi varnir líkamans
gegn krabbameini, framleiðir likaminn sjálf-
ur fleiri varnarlyf, sem gefa góðar vonir. Sem
dæmi má nefna:
— Thymosin, hormón sem kemur frá
hóstakirtlinum. Það voru dr. Allan L. Gold-
stein og starfsbróðir hans sem greindu þenn-
an hormón, og vinnur Goldstein, sem er for-
stöðumaður lifefnafræðideildar George
Washington háskólans, nú að frekari rann-
sóknum á honum. Thymosin er nú notað til að
styrkja ónæmi krabbameinssjúklinga, og gæti
komið að gagni við að fyrirbyggja krabba-
mein.
— Oncostatin, eggjahvituefni sem likami
krabbameinssjúkra framleiðir sjálfkrafa.
Oncostatin stöðvar vöxt krabbameins, sér-
staklega i krabbameinsfrumum i brjóstum og
lungum. Það var dr. George J. Todaro, sem
lengi starfaði við rannsóknir á vegum Nation-
al Cancer Institute en fluttist til Seattie árið
1983, sem uppgötvaði Oncostatin. Todaro, sem
einnig uppgötvaði krabbameinshvetjandi efni
sem hann nefnir aðeins æxlishvata, vonar að i
framtiðinni verði unnt að stöðva krabbamein
með þvi að láta i frumurnar meira af oncost-
atini en æxlishvata.
— DHA (dehydroepiandrosterone), horm-
ón sem minna er af hjá konum með krabba-
mein f brjósti, virðist áhrifamikill við að
koma i veg fyrir ýmsar tegundir krabbameins,
að sögn dr. William Regelsons, sem er pró-
fessor i lyflækningum við læknaháskóla Virg-
inia í Richmond.
Þið vitið það senniiega nú þegar að sólin
getur valdið krabbameini, aðallega húð-
krabba. En séuð þið sóldýrkendur ættuð þið
einnig að vita að sóibruni getur dregið úr getu
ónæmiskerfisins til að berjast gegn krabba-
meini. Dr. Raymond Daynes, vísindamaður
við vefja- og meinafræðideiid Utah-háskóla,
hefur komizt að þvi að útfjólubláir geislar —
samskonar geislar og sóiin sendir frá sér —
draga úr getu tilraunadýra til að verjast
krabbameinsæxlum. Ef þið treystið ykkur
ekki til að hætta að sóla ykkur á góðviðrisdög-
um, hyljið ykkur þá undir barðamiklum hött-
um, siðum sloppum og sólhlífum. Flestir
húðsjúkdómalæknar eru eindregnir hvetjend-
ur notkunar áburða sem útiloka sólargeislana
— og andvigir þessari Coppertone-brúnku.
Bólusetningarefni gegn
krabbameini?
Ákjósanlegasta vopnið i baráttunni gegn
krabbameini væri bóiusetningarefni, sem
efldi varnir likamans gegn sjúkdómnum.
Bóiusetningarefni hafa að mestu ótrýmt ýms-
um hættuiegum sjúkdómum eins og bólusótt,
lömunarveiki, mislingum og gulu. En öðru
máli gegnir um krabbamein, og bólusetn-
ingarefni gegn krabbameini hljómar eins og
orðatiltæki úr vísindaskáldsögu.
Fyrir um 20 árum hóf dr. Ariel Hollinshead
prófessor, sem starfaði við visindalegar rann-
sóknir i lyflækningadeild George Washington
háskólans, að kanna möguleika á að þróa
bólusetningarefni gegn krabbameini.
Eins og svo margir hæfir visindamenn hóf
hún rannsóknirnar með tilraunum á dýrum.
Hún rannsakaði heilbrigðar frumur og sýktar
frumur. Hún kannaði litróf liffæranna til að
sjá hvaða vefir voru eðlilegir og hverjir ekki.
Hollinshead notaði i fyrstu hamstra og mýs
við rannsóknir sinar; nú er svo komið að
læknar viða um land eru farnir að reyna bólu-
setningarefni hennar á krabbameinssjúkling-
um til að sjá hvort það hefur hvetjandi áhrif á
likamann til að berjast gegn sjúkdómnum.
Einna athyglisverðast er að eftir tveggja
áratuga rannsóknir er Hollinshead nú að þvi
komin að reyna bólusetningarefni sin á þeim
sem eru i efsta hættuflokki, en hafa ekki feng-
ið krabbamein, til að sjá hvort bólusetningar-
efnin hjálpi til við að koma í veg fyrir mynd-
un krabbameins. Hún bíður nú heimildar
matvæia- og lyfjayfirvalda til að fá að reyna
bólusetningarefni sitt gegn lungnakrabba-
meini á starfsmönnum skipasmiðastöðvar i
San Francisco, sem bæði reykja mjög mikið
og vinna með asbest. Hún hefur einnig þróað
bólusetningarefni gegn krabbameini i eggja-
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. JANÚAR 1985
stokkum, blöðru, ristli, blöðruhálsi og brjóst-
um og gegn illkynja húðæxlum.
Þróun bólusetningarefna gegn krabbameini
getur verið öllum mikilvæg, en ekki sízt þeim
sem hætt er við þeim afbrigðum meinsins,
sem núverandi lækningaaðgerðir ráða ekki
við. Sem dæmi má nefna að ekkert afbrigði
krabbameins i lungum, að einu sjaldgæfu af-
brigði undanskildu, læknast með þeim aðferð-
um sem nú er beitt, þ.e. lyfjagjöf og geislun;
Ekki heldur krabbamein i ristli, segir Holl-
inshead. Og, segir hún, bólusetningarefni
gegn krabbameini i eggjastokkum yrði sér-
lega nytsamlegt vegna þess að „krabbamein i
eggjastokkum er mjög illkynjað afbrigði
krabbameins í konum — það breiðist út um
allt“.
Þótt vísindastörf hennar hafi verið krefj-
andi og erfið, og stundum valdið vonbrigðum,
hafa rannsóknir Hollinshead nú fengið góðan
stuðning með tækniframförum á sviði rann-
sókna á erfðavísum (genum), sem gera henni
kleift að vinna meira af þeim efnum sem hún
þarf að nota við framleiðslu á bólusetningar-
efnunum, auk þes sem það tekur skemmri
tíma. Þessi tækniframför, segir hún, „veitir
okkur gifurlega reynslu f að sníða bólusetn-
ingarefni fyrir framtíðina“.
Virtir vfsindamenn eru nú að gera tilraunir
með bóiusetningarefni Hollinsheads f krabba-
meinsstofnununum f sex borgum í Banda-
rfkjunum, og auk þess f Kanada, Frakklandi,
Japan og Þýzkaiandi. Dr. Hugh R. K. Barber,
forstöðumaður fæðinga- og kvensjúkdóma-
deildar Lenox Hill sjúkrahússins í New York,
hafði áður unniö að sjálfstæðum rannsóknum
á svipaðan hátt og Hollinshead, og vinnur nú
með henni að tilraunum með bóiusetningar-
efni gegn krabbameini f eggjastokkum. Hann
álftur að bólusetning gegn krabbameini geti
orðið að veruieika innan tveggja áratuga.
Hollinshead telur að þar sem krabbameinið
sjálft virðist vera sjúkdómur á mörgum stig-
um og keðjuáhrifum, geti bólusetningarefni
hennar komið að mestum notum þegar þau
eru notuð ásamt öðrum aðgerðum til að koma
í veg fyrir krabbamein, svo sem breyttum
lifnaðarháttum. „Það væri dásamlegt ef við
gætum beitt sameinuðum aðgerðum," segir
hún. Henni er það vel ljóst að hugmyndin um
tilraunir með bólusetningarefni gegn krabba-
meini á mönnum, sem ekki hafa enn sýkzt af
krabbameini, beina aukinni athygli að störf-
um hennar. „Við erum nú á mjög spennandi
tímamótum,“ segir hún.
SjilfsköanuB brjóaU er sjilfaögð rarnar-
riðatöfun.
Ariel Hollinshead er að ávinna sér vaxandi
virðingu vfsindamanna, sem stöðugt fylgjast
með störfum hennar með svonefndu „eftirliti
jafningja". „Þetta krefst styrks, en það verður
að taka alla gagnrýni til greina," segir hún.
„Þeir virða mig; það er það eina sem skiptir
mig máli.“ Hún varar sig á þvf að tala ekki af
of mikilli bjartsýni um framtfð bólusetningar
gegn krabbameini. Þegar einhver segir við
hana á mannamótum: „Halló læknir — hve-
nær tekst þeim að lækna krabbamein?“, svar-
ar hún um hæl: „Halló — hvenær tekst þeim
að lækna veirur?“ Hún bendir á að afbrigði
krabbameins séu jafn mörg og afbrigði veiru-
sjúkdóma; suma veirusjúkdóma má lækna,
aðra ekki. En hún hefur það mikla trú á fram-
ieiðslu sinni að hún vill sækja um einkaleyfi á
sumum efnunum, og hún er að leita að einka-
aðila, sem gæti veitt áframhaldandi tilraun-
um hennar fjárhagslegan stuðning.
Krabbameinsskodun
Ein bezta leiðin til að koma f veg fyrir
krabbamein er að fara regiulega f læknisskoð-
un, sem getur fundið krabbameinið á algjöru
frumstigi — f sumum tilfellum áður en meinið
hefur sezt að i frumunum. Auk þess sem kon-
ur ættu að rannsaka brjóst sfn sjálfar mánað-
ariega, ráðieggur bandaríska krabbameins-
sambandið að konur á aldrinum 20—40 ára
fari í krabbameinsskoðun á þriggja ára fresti,
þar sem eftirfarandi athuganir eru gerðar:
— Móðurlífsskoðun og sýnitaka úr þekju-
frumum í leghálsi (eftir að tvær sýnitökur
með árs millibili hafa sýnt ósýktar frumur).
— Röntgenskoðun á brjóstum hjá konum á
aldrinum 35—40 ára. Þegar konur eru komnar
yfir fertugt ráðleggur krabbameinssamband-
ið að auk þess sem konur skoði sjálfar brjóst
sín mánaðarlega, fari þær árlega í krabba-
meinsskoðun þar sem eftirfarandi athuganir
eru gerðar:
— Læknisskoðun á brjóstum, og röntgen-
skoðun á brjóstum árlega eða annað hvert ár
hjá konum innan við fimmtugt, en árlega hjá
þeim sem komnar eru yfir fimmtugt.
— Móðurlifsskoðun árlega og sýnitaka úr
þekjufrumum i leghálsi að minnsta kosti á
þriggja ára fresti.
— Skoðun á sýni úr slfmhúð legsins við
tiðalok ef krabbameins hefur gætt i fjölskyld-
unni.
Reghibundin akoiun er ein beatn leiiin tíi ramnr.
Hjá bæði körlum og konum ráðleggur
krabbameinssambandið digital(fingur)-
skoðun á endaþarmi árlega hjá þeim sem
komnir eru yfir fertugt til að leita krabba-
meins í endaþarmi eða ristii; ieit að blóði i
hægðum árlega hjá þeim sem eru yfir fimm-
tugt; skoðun með endaþarmssjá á þriggja til
fimm ára fresti eftir að tvær árlegar skoðanir
hafa ekki sýnt neina krabbameinssýkingu.
Stundum er læknum fært að finna krabba-
mein i blöðruhálskirtli með þreifingu.
„Menn vilja helzt ekki ræða um krabba-
mein; þeir eru feimnir við að ræða um blóð f
hægðum og krabbamein f endaþarmi,“ segir
dr. DeWitty. Engu að sfður, segir þessi skurð-
læknir, ætti ekki að víkja sér undan reglu-
bundnum krabbameinsskoðunum aðeins
vegna þess að málið er ekki skemmtilegt um-
ræðuefni. Reyndar geta læknar nú meðhöndl-
að verðandi krabbamein á auðveldari hátt —
til dæmis með þvf að eyða verðandi krabba-
meinsfrumum í leghálsi með LASER-geislum,
eða fjarlægja æxli úr ristli áður en það verður
illkynjað með þar til gerðum tækjum.
Það verða sennilega sérfræðingar á borð við
Ariel Hollinshead, sem skrá lokakafla sögu
krabbameinsvarna, vfsindamenn sem vinna
við frumurannsóknir f rannsóknastofum.
Enginn veit i rauninni enn hvort allsherjar
bólusetningarherferð gegn krabbameini er
framkvæmanleg eða gagnleg. En fyrst um
sinn getum við öll dregið úr hættunni á
krabbameini með nytsamlegum aðgerðum,
sem geta haft fórnir i för með sér, en veita
okkur meiri vellfðan. Við getum einnig kennt
börnum okkar heilbrigðari lífsvenjur ailt frá
því þau eru mjög ung. Það er ekki allra meina
bót, og það getur ekki breytt erfðum, en það er
ein leið til að bæta lffslfkur okkar. Það er,
þegar allt kemur til alls, um lffið að tefla.
(Úr the Washingtonian. Dreifing: The Los
Ángeles Times.)