Morgunblaðið - 13.01.1985, Blaðsíða 28

m
28 B
* ■’/_ . » _ .. I/. '<)MUK
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGtTR 13. JANÚAR1985
ije t i im rvirMyNCANNA
STRÍÐ ER FRIÐUR
FRELSI ER ÁNAUÐ
FÁFRÆÐI ER MÁTTUR
Ártó 1948 bjó breski rithöfund-
urinn George Orwell til framtíöar-
sýn, sem hann staösetti á nýliönu
ári, 1984. Þaö var framtíöarsýn,
sem skelfdi fólk meö Stóra bróöur,
Friöarráöuneyti, Ástarráöuneyti,
Sannleiksráöuneyti, Gnóttarráöu-
neyti og Hatursviku. Allt byggöist á
tvfhyggju. Friöarráöuneytiö sá um
stríösreksturinnm, Sannleiksráöu-
neytið útdeildi lyginni. Winston
Smith var söguhetjan, síöasti maö-
urinn í Evrópu sem þoröi aö hugsa.
Áöur en Stóri bróöir haföi lokiö sér
af meö hann, trúöi hann eins og
nýju neti aö 2+2 væru 5 og hann
eiskaöi Stóra bróöur. Hann haföi
veriö píndur í Ástarráöuneytinu.
Áriö 1956 var gerö kvikmynd
eftir þessari sögu Orwells og hún
hlaut vægast sagt slæma dóma.
Ekkja Orwells, Sonia, varö svo
miöur sín aö hún tók myndina úr
umferö þegar höfundarrétturinn
rann út 1976 og tilkynnti aö hún
myndi aldrei leyfa nokkrum manni
aö kvikmynda bókina aftur. Svo
var þaö í ágúst 1980 aö lögfræö-
ingur frá Chicago, Marvin Rosen-
bium aö nafni, heimsótti Soniu
Orwell í þeirri von aö geta talaö um
fyrir henni og fá hana til aö endur-
nýja kvikmyndaréttinn á 1984. Hún
var fræg fyrir hörku í þessu máli og
þaö haföi þegar tekiö hann ár bara
aö fá aö sjá hana.
Þrátt fyrir aö hann haföi lesiö
allt þaö sem Orwell haföi skrifaö
og var oröinn sérfræöingur í
skáldsögum hans, ritgeröum og
bréfum, sló þaö ekki á taugatitr-
inginn á fyrsta fundi Rosenblums
meö Soniu. „Þegar ég lenti á
Heathrow var ég enn aö hraölesa
smásögur hans. Ég gat ekki vikiö
þeirri hugsun frá mér aö hún
myndi taka uppá því aö spyrja mig
einhverrar spurningar um verk
Orwells, sem ég gæti ekki svaraö.
Ég hélt hún myndi spyrja: „Hvaö
segir George á síöustu siöu í fjóröa
bindi af feröasögum sínum? ____
og ef ég vissi þaö ekki yröi ekkert
úr neinu.“
En þótt hann væri vel stressaö-
ur tókst Rosenblum aö sannfæra
Soniu um alvöru erindis síns og aö
kvikmynd hans myndi á engan hátt
gera lítið úr bók eiginmannsins.
Ytni hans borgaöi sig og skrifaöur
var samningur en í honum lofar
Rosenblum „aö gera allt sem í
Smith er pyntaður af hinum
hrottafengna O’Brien, sem Rich-
ard Burton leikur, en það var
hans síöasta hlutverk á ævinni.
mínu valdi stendur til aö foröast aö
gera myndína í stíl viö Star Wars
eöa 2001: A Space Odyssey eöa
hverskyns geimvísindamyndir og
fariö veröur með hina sérstöku
áhrifatækni þannig aö hún yfir-
gnæfi aldrei eöa bregöi skugga á
þema eöa boöskap ...“
i fyrstu heimtaöi Sonia aö fá aö
fylgjast náiö meö kvikmyndagerö-
inni, en hætti viö þegar samningar
voru undirritaöir, en þaö var gert á
spitala 1. desember 1980, því
Sonia var oröin alvarlega veik. Níu
dögum siöar lést hún.
Rosenblum var kominn með
kvikmyndaréttinn en hann átti eftir
aö yfirstiga töluveröa erfiöleika áö-
ur en kvikmyndavélarnar tóku aö
snúast. Leikstjórarnir Hal Ashby,
Milos Forman og Francis Coppola
afþökkuöu verkiö. Og Rosenblum
átti eftir aö neita nokkrum áhuga-
sömum leikstjórum. Hann viöur-
kennir aö hann hafi gert mistök í
því: „Þaö hringdi í mig ungur leik-
stjóri, sem sagöi mér hve mikiö
hann langaöi aö gera Nítjánhundr-
uö áttatiu og fjögur og hann spuröi
mig hvort ég vildi sjá nýju myndina
hans, sem enn haföi ekki veriö
sýnd neins staöar. Mér þótti
myndin frábær, en hugsaöi sem
svo: „Hvaö ætli maöur hafi aö gera
meö einhvern gersamlega óþekkt-
an eins og þennan?" Leikstjórinn
var Hugh Hudson og myndin var
Chariots of Fire."
Á endanum náöi Rosenblum
samstarfi viö leikstjórann Mike
Radford og framleiöandann Simon
Perry og 2. apríl 1984 hófst gerö
myndarinnar. „Þaö var spennandi
tilhugsun aö fást viö þessa mýnd,“
segir Perry. „Ég las bókina þegar
ég var 15 ára og hún haföi gífurleg
áhrif á mig. Aö gera kvikmynd úr
henni yröi vissulega erfitt, sérstak-
lega á þeim stutta tíma sem viö
höföum ef viö ætiuöum aö sýna
hana á því ári sem hún fjallar um,
en svona tækifæri fær maöur aö-
eins einu sinni á lífsleiðinni."
Þaö varö aldrei neitt rifrildi út af
ráöningu í aöalhlutverkiö, Winston
Smith, hetjuna og fórnarlamb al-
ræöisrikisins. John Hurt var eini
leikarinn, sem þeir Radford og
Perry sögöu aö kæmi til álita.
Richard heitinn Burton var feng-
inn í hlutverk O’Brien, vin Win-
stons og hinn hrottafulla kvalara
Edmond O’Brien og DonaM Pleasence ( hinni upprunalegu kvik'
myndagerö af 1984 frá érinu 1956.
Þyrlur oru hluti af hinu stðöuga eftirliti Stóra bróður.
Múgurinn safnast saman á Sigurtorgi í 1984. Stóri bróðir fiytur ávarp.
John Hurt í hlutverki Winston
Smith.
hans. Þaö var ekki fyrr en myndin
haföi veriö í framleiöslu um nokk-
urn tíma aö Burton ákvaö aö taka
aö sér hlutverkiö. Þá sagöi hann:
„Mín fyrstu viöbrögö voru aö segja
„nei“. Ástæöan fyrir því aö óg
skipti um skoöun var gott handrit
og tækifæriö til aö vinna meö John
Hurt.“
Framleiöandinn Simon Perry
segir: „j heimi Nítjánhundruö átta-
tíu og fjögur er hver maöur og hver
kona undir stööugu eftirliti. Sjón-
varpsskermar, sem eru í senn viö-
og senditæki og komiö fyrir af
Flokknum í hverju skúmaskoti og
stundum risastórir, pumpa útúr sér
áróöri í síbylju og um leiö fylgjast
þeir meö og skrá hverja hreyfingu,
hvert orö og hverja hugsun.
Þetta er heimur þar sem börn
þjóna sem njósnarar... þar sem
tungumáliö er eyöilagt á kerfls-
bundinn hátt til aö þjóna „nýlensk-
unni*, máli sem er sérstaklega
komiö i gagniö til aö koma i veg
fyrir aö fólk geti skipst á hugmynd-
um ... þar sem sprengjur eru sí-
fellt aö falla á höfuöborgina án viö-
vörunar og án þess aö nokkur vlti
meö vissu hver óvinurinn er... og
þar sém þúsundir fjölskyldna
hraöa sér reglulega út á Sigurtorg-
iö til aö vera vitni aö opinberri af-
töku sér til skemmtunar.“
Til aö skapa þessa veröld, hina
svokölluöu Eyjaálfu, uröu kvik-
myndagerðarmennirnir aö finna
upp sína eigin tækni, þar á meöal
skermi, sem búa yfir ólíkt meiri
myndgæöum en hinn venjulegi
sjónvarpsskermur og auövitaö
hina frægu ímynd alræöisins eins
og Orwell reiddi hana fram, hina
eilífu mynd foringjans, Stóra bróö-
ur.
„Framtíöarsýn Orwells er sem
betur fer í fáu lík raunveruleikanum
á þessu herrans ári 1984,“ segir
Perry. „Eyjaálfa er hugarburöur."
En hann er þó á þeirri skoöun aö
sjá megi ýmislegt sameiginlegt
meö veröld Orwells og heiminum í
dag og segja megi aö þjóöfélag
höfundarins sé komiö á legg í
mörgum löndum.
„En þegar allt kemur til alls er
Nítjánhundruö áttatíu og fjögur um
fólk og ekkert annaö,“ segir leik-
stjórinn Radford.
Og nú ætlar Bíóhöllin aö taka
hana til sýninga.
— ai.