Morgunblaðið - 15.01.1985, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. JANÚAR 1985
Gróði er bannorð
Sjávarútvegur olnbogabarn
- eftir Hilmar
Viktorsson
Lengi hefur sjávarútvegur á fs-
landi verið rekinn með núllaðferð-
inni skv. rekstrargrundvelli, sem
honum er skammtaður af stjórnvöld-
um. Forsenda alls atvinnurekstrar
er gróði eða gróðavon, þess vegna
fer framtakssamt fólk út í atvinnu-
rekstur. í sjávarútvegi voru lengi vel
skilyrði fyrir dugandi menn, einkum
skipstjórnarmenn að fara út í útgerð.
Þessum mönnum hefur ftekkað þar
sem rekstrarskilyrðin eru nánast
engin.
Enn alvarlegra er þó hve laun
sjómanna eru léleg miðað við
vinnuframlag, ætli þau séu ekki
70—80% af kennaralaunum væri/
hlutlaust mat lagt á bæði störfin.
Sjómenn kvarta ekki, því sveiflur
eru í sjávarafla, sem sjómenn hafa
ætíð sætt sig við, svipað er að
segja um aðrar stéttir í sjávarútv-
egi.
Skýrasta dæmið þessu til sönn-
unar er aðsókn að Stýrimanna-
skólanum í Reykjavík með 75
nemendur annars vegar og Kenn-
araháskólanum hins vegar með
380 nemendur. Eflaust vildu
margir sjómenn skipta á sjó-
mannsstarfinu og fara í starf
kennara með tilheyrandi þægind-
um. Með þessum orðum er ekki
verið að segja aö kennarar séu
hátt launaðir. Sjómenn skilja hins
vegar vanda þjóðarbúsins og eyða
ekki orkunni í rifrildishátt um
betri kjör, heldur fer orkan í sjálft
Hilmar Viktorsson
starfið, laun verða að vera í sam-
ræmi við mikilvægi og slysahættu.
Vandamálin voru leyst
Sú var tíðin að stjórnmálafor-
ingjar litu á sjávarútveginn sem
aðalatvinnuveg, því sjávarútveg-
urinn er undirstaða margra ann-
arra atvinnugreina og góðra
lífskjara í landinu. Gylfi Þ. Gísla-
son og Bjarni Benediktsson ráð-
herrar í tíð Viðreisnarstjórnar-
innar skildu þetta á erfiðleikaár-
unum 1967—1968, enda birti fljótt
yfir eftir að á vandanum var tekið,
„Ekki er dýrum fjárfest-
ingum fyrir aö fara í
fiskvinnsiunni. Skuldir
fiskiskipanna eru litlar í
hlutfalli við vátrygg-
ingarverömæti flotans.
Erlendar skuldir v/sjáv-
arútvegsins eru einung-
is 16% af öllum er-
lendum skuldum lands-
manna og sú tala væri
enn lægri, ef íslensk-
smíöuöu vandamála-
skipin væru undanskil-
in.“
að undangengnu verðfalli og afla-
bresti.
Skuldbreyting er
gálgafrestur
Uppboðið á skuttogaranum
óskari Magnússyni AK 177 fyrir
skömmu, er gott dæmi um hvernig
sterkt fyrirtæki í höndum at-
hafnamannsins Þórðar óskars-
sonar er illa leikið. Mörg fyrirtæki
í sjávarútvegi standa í svipuðum
sporum. Eigið fé fyrirtækjanna
hverfur hreinlega, því gróði er
bannorð. Ætli framreiknað tap
Þórðar Óskarssonar hf. vegna tog-
arans sé ekki nálægt 30 milljón-
um, en fyrirtæki Þórðar lagði and-
virði loðnubáts í togarann í upp-
hafi. Ein ástæðan fyrir uppboðinu
var sú að eigendur Óskars Magn-
ússonar AK voru þvingaðir til að
taka lán hjá opinberum aðilum,
sem þeir bentu á að aldrei væri
hægt að standa undir eins og nú er
fram komið. Hitt var þó verra að
hér var skip keypt frá íslenskri
skipasmíðastöð. Því miður blasir
sú staðreynd við að flest erfiðleik-
askipin í íslenskri útgerð voru
byggð eða endurbyggð hjá íslensk-
um skipasmíðastöðvum og þar
með haldið uppi atvinnu í skipa-
smíðastöðvum, sem útgerðin er
látin blæða fyrir. Alvarlegra er þó
að vanda útgerðarinnar hefur ver-
ið velt yfir á fiskvinnsluna síðustu
árin.
Það eru takmörk fyrir því hve
lengi er hægt að velta vandanum
yfir á fiskvinnsluna eða skuld-
breyta lausaskuldum útgerðar og
fiskvinnslu. Skuldbreyting er ekk-
ert annað en gálgafrestur, því
sjávarútvegurinn fær ekki að sýna
arð þrátt fyrir þokkalegar ytri að-
stæður. Skuldbreytingar eru ein-
ungis til að hrifsa eignarréttinn á
atvinnutækjum til banka og lána-
stofna, því gróði er bannorð.
Hverjar eru tekjur
bankakerfisins af
sjávarútvegi?
Framansögðu til sönnunar vitna
ég til ummæla Gísla Konráðsson-
ar hins virta framkvæmdastjóra
Útgerðarfélags Akureyringa hf. í
viðtali í útvarpinu sl. haust.
Gísli líkti aðstæðum í dag við
erfiðleikaárin 1967—68, en þá var
bæði verðfall og aflabrestur, hvor-
ugu er um að kenna í dag. Hingað
til hefur Gísli ekki kvartað þó illa
hafi árað, þó benti Gísli á fjölgun
banka og gróskuna í bankakerf-
inu, en nú kemur í ljós að á síðasta
áratug hefur starfsmönnum bank-
anna fjölgað um 110%. í fram-
haldi af því væri fróðlegt að vita
hverjar tekjur bankakerfisins séu
af sjávarútveginum í krónum og í
prósentum af heildartekjum bank-
anna. Síðasta afrek bankanna var
að gengistryggja afurðalánin
stuttu fyrir síðustu gengisfellingu,
án samráðs við lántakendur,
þannig að þegar afurðirnar eru
greiddar þá ná greiðslurnar rétt
fyrir afurðalánunum. Bankarnir
verða víst að fá sitt eins og alltaf
og sjávarútvegurinn situr uppi
með tapið.
Heimatilbúinn vandi
Efnahagsvandi Þjóðarbúsins er
heimatilbúinn. Erfiðleikar blasa
víða við, þrátt fyrir gott verð á
fiskafurðum erlendis. Sala á fryst-
um fiski árið 1984 er svipuð og á
undanförnum árum, saltfisk-
framleiðsala ársins 1984 er öll seld
á viðunandi verði, sama er að
segja um síldina. 1984 varð þriðja
aflamesta ár íslendinga frá upp-
hafi.
Til fróðleiks er eftirfarandi upp-
talning til að sýna smásöluverð á
ýmsum matvörum í Bandaríkjun-
um, verðlag í des. ’84.
kr./kg
Kjúklingar .................. 70
Kalkúnar .................... 87
Reykt svínakjöt ............ 122
Þorskflök .................. 188
Nautakjöt Sirloin-steik .... 297
Hakkað nautakjöt ........... 131
Fiskskammtar (M. Pauls) .... 367
Hnakkastykki af
þorski (Lean Cusine) ....... 329
Þrátt fyrir að ytri skilyrði og
aflabröðg séu með betra móti, lík-
ir Gísli Konráðsson ástandinu við
árin 1967—1968. Ekki er dýrum
fjárfestingum fyrir að fara í fisk-
vinnslunni. Skuldir fiskskipanna
eru litlar í hlutfalli við vátrygg-
ingarverðmæti flotans. Erlendar
„Þad eru engir
peningar til“
- eftir Sigurlaugu
Bjarnadóttur
Mörgum sýnist nú við áramót
dökkt framundan í íslensku efna-
hagslífi. (Eftir næstmesta aflaár í
íslandssögunni.) Talað er um árið
1984 sem ár glataðra tækifæra, ár
mistaka, ár vona og vonbrigða.
Séu þetta orð að sönnu er því
meiri ástæða nú t.il að herða sig
upp, reyna að draga lærdóm af
mistökunum — og beita aftur upp
í vindinn. Víl og vonleysi á illa við,
er við heilsum nýju ári. Það er
eins og alltaf áður fullt af fyrir-
heitum og möguleikum. Okkar er
að nýta þá.
Málum var klúðrað
Hin stóru vonbrigði liðins árs
voru auðvitað kjarasamningarnir
sl. haust, sem fóru í vaskinn — og
það sem á eftir kom. Með óskilj-
anlegum og grátlegum tilburðum
var þar málum klúðrað, bæði af
hálfu stjórnvalda og samningsað-
ila vinnumarkaðarins. Upp var
staðið eftir grimm átök með 24%
almenna launahækkun, sem svo að
segja samstundis var að mestu
leyti kippt til baka með gengisfell-
ingu — og bullandi verðbólgu í
kjölfarið.
í athyglisverðri bók, „Hættu-
legir straumar", er ég las nýlega
eftir þekktan bandarískan hag-
fræðing, Lester C. Thurow, er í
einum kafla fjallað um launamál
og verðbólgu og hvernig þetta
tvennt verkar hvort á annað. Höf-
undur telur, að fyrirfram ákveðin
— tilbúin „launamálastefna" til að
ná niður verðbólgu sé dæmd til að
mistakast nema „hinir ýmsu þjóð-
félagshópar sameinist í sjálfvilj-
ugu átaki til að ná jafnvægi". En
freistingin til að skerast úr leik
verði í reynd alltaf of mikil. Ein-
stakir hópar taki sig út og — upp-
hefst nýtt kapphlaup. (Skyldum
við þekkja það?)
Höfundur líkir þessu fyrirbæri
við fótboltakappleik. Spennandi
leikur er í uppsiglingu. Til að sjá
betur rísa einstakir áhorfendur úr
sætum. En ef allir rísa upp, sér
enginn betur, en allir verða miður
sín, af því að allir vildu heldur
sitja en standa. En sá fyrsti sem
stóð upp hefir betri útsýn, þangað
til hinir hafa staðið upp líka. En
hvað um það að segjast niður aft-
ur? Sá fyrsti, sem sest niður sér
harla lítið, á meðan sá sfðasti til
að setjast hefir auðvitað bezt út-
sýni. Hver og einn vill því verða sá
síðasti sem stendur og útkoman
verður sú, að allir halda áfram að
standa.
Það er margt fleira í þessari
bók, sem vert væri að minnast á.
Hún væri holl lesning þeim
sjálfstæðismönnum sem hafa
skipað sér í trúflokk „frjáls-
hyggju“-manna.
Þegar ráðist var
til atlögu
Sjálfsagt mætti heimfæra sam-
líkingu hins bandaríska hagfræð-
ings með ýmsum hætti upp á ís-
lenskar aðstæður og kjarasamn-
inga-kárínuna á sl. hausti. Segja
má, að hið „sjálfviljuga sameigin-
lega átak til að ná jafnvægi" hafi
verið staðreynd á tslandi, þegar
ráðist var til atlögu við verðbólg-
una með hörkulegum aðgerðum af
hálfu nýrrar ríkisstjórnar á vor-
dögum 1983. Fólk var reiðubúið til
að leggja hart að sér og reyna nýj-
ar leiðir, þótt óvægilegar væru og
knúnar fram með lagaboði, í von
um varanlega bata í kjölfarið. Við
þekkjum öll framhaldið, — og það
leið að nýjum kjarasamningum
haustið 1984.
Af furðulegu óraunsæi og skiln-
ingsleysi á því, sem hafði verið að
gerast í þjóðfélaginu á undanförn-
um misserum gáfu talsmenn ríkis-
stjórnar yfirlýsingar um, að allar
launahækkanir umfram 4—6%
myndu setja allt á hvolf aftur eftir
þann ágæta árangur, er náðst
hafði í baráttunni við verðbólg-
una. Opinberir starfsmenn höfðu
sett fram kröfu um 30% launa-
hækkun. Mörgum þótti sú krafa
fráleit, en hún var auðvitað til-
komin vegna hins stórkostlega
launaskriðs á almennum vinnu-
markaði, sem leiddi af stjórn-
lausri þenslu í hverskonar fram-
kvæmdum og eyðslu hér á höfuð-
borgarsvæðinu fyrir erlent lánsfé,
sem íslenska ríkið og bankakerfið
dældu inn í landið á meðan sjávar-
útvegur og framleiðslufyrirtæki
úti um land riðuðu á barmi gjald-
þrots. Launabilið milli hinna
ýmsu starfsstétta, sem var ærið
fyrir, breikkaði enn. Fólk í þjón-
ustu ríkis og bæja sat í sama far-
inu og skrimti ekki lengur af laun-
um sínum, dæmt ásamt öðru lág-
Sigurlaug Bjarnadóttir
„Hversvegna ekki að
taka þá einu sinni af
skarið og hækka öll
laun um sömu krónu-
tölu í stað prósentu-
hækkunar — ekki til að
jafna út öll laun í land-
inu, sem er aðeins ósvíf-
inn útúrsnúningur,
heldur til að reyna að
tryggja að allir fái laun,
sem þeir geta lifað af.“
launafólki til fátæktar og von-
leysis.
Leiðinlegur brandari
Við upphaf kjarasamninganna í
haust stóð heldur ekki, fremur en
fyrri daginn, á yfirlýsingum ráða-
manna þjóðarinnar, þ.á m. marg-
ítrekað frá forsætisráðherra,
Steingrími Hermannssyni, að
hann teldi ekki koma til greina, að
sama prósentuhækkun kæmi á öll
laun. Það þyrfti umfram allt að
tryggja hagsmuni hinna verst
settu. Yfirlýsingar af þessu tagi
eru í eyrum þjóðarinnar orðnar
einskonar eilífðarbrandari, sem þó
er engan veginn hægt að hlæja að.
— Og gamla sagan endurtók sig
auðvitað enn einu sinni. Áhorf-
endurnir á fótboltavellinum, fullir
eftirvæntingar og spennu, voru
allir staðnir upp og enginn vildi
verða fyrstur til að setjast aftur.
Því fór sem fór, nú eins og alltaf
áður, að sá sem lægstur var í loft-
inu og minnstur fyrir sér varð
verst úti og fékk harla lítið út úr
leiknum á við hina, sem hærri
voru og meiri á velli.
Skálkaskjól
Þetta eru óhemjuflókin og erfið
mál — er viðkvæðið. Það er alveg
satt. Margflækt launakerfi er orð-
ið rammflókið, óskiljanlegt venju-
legu fólki og er í æ ríkari mæli
haft að skálkaskjóli fyrir rangindi
og misrétti í launamálum, svo að
mönnum blöskrar og er vel til þess
fallið að kynda undir tortryggni
og öfund, heimtufrekju og græðgi
í þjóðfélaginu. Hver hrifsar til sín
svo sem hann hefir aðstöðu til eft-
ir öllum tiltækum krókaleiðum.
Sanngirni og heiðarleiki lúta í
lægra haldi.
Allur magnaðist þessi ófögnuð-
ur í langvinnri óðaverðbólgu. Hin-
ir ríku urðu ríkari og hinir fátæku
fátækari. Það viðurkenndu allir.
Hversvegna ekki að taka þá einu
sinni af skarið og hækka öll laun
um sömu krónutölu í stað pró-
sentuhækkunar — ekki til að jafna
út öll laun í landinu, sem er aðeins
ósvífinn útúrsnúningur, heldur til að
reyna að tryggja að allir fái laun,
sem þeir geta lifað af. Frekari leið-
réttingar, þar sem með þyrfti,
kæmu í gegnum skatta- og trygg-
ingakerfi. Þetta er, hvað sem hver
segir, einföld leið — og sjálfsögð á
sérstökum erfiðleikatímum.
„Það er ekki hægt“
Svarið við þessari hugmynd,
sem oft hefir verið á döfinni hefir