Morgunblaðið - 19.01.1985, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. JANÚAR 1985
„Tortryggi þá sem finna
stóra sannleikann“
— segir Edwin Fogelman, prófessor í stjórnmálafræði við Minnesota-háskóla
„REAGAN foraeti mun þurfa aö
leita fleiri málamiðlana til þess ad
friða alla þá ólíku hópa, sem að hon-
um standa, á þessu kjörtímabili en
Austurbær
Stigahlíð frá 37—97
Bragagata
því fyrra,“ sagöi prófessor Edwin
Fogelman frá Bandaríkjunum, með-
al annars, er blm. Mbl. átti við hann
stutt samtal sl. fimmtudag.
Úthverfi
Logafold
Lindargata 40—63
Miöbær I
Edwin Fogelman er prófessor í
stjórnmálafræði við Minnesota-
háskóla og kom hingað til lands til
þess að flytja fyrirlestur á vegum
utanríkismálanefndar SUS, um
stjórnmálaviðhorf í Bandaríkjun-
um við upphaf síðara kjörtímabils
Ronalds Reagan.
Fogelman er fæddur í New
York, árið 1930. Hann nam stjórn-
málafræði í Bandaríkjunum og
Bretlandi á sjötta áratugnum og
varði doktorsritgerð sína við
Princetown-háskólann 1956. Hann
hefur stundað kennslu við marga
bandaríska háskóla og verið
gestaprófessor við háskóla í Aust-
urríki og Noregi. Þá hefur Fogel-
man skrifað margar bækur um
stjórnmál, siðast „Introduction of
Democracy in Developing Areas in
Political Development", sem kom
út 1971.
„Það sem ég mun fyrst og
fremst fjalla um í fyrirlestrinum,“
sagði Fogelman, „eru hugmynda-
fræðilegar afleiðingar nýafstað-
inna forsetakosninga í Bandaríkj-
unum.
Þrátt fyrir glæsilegt endurkjör
forsetans, held ég að það séu mis-
tök að ætla, að um almenna hægri
sveiflu sé að ræða í Bandaríkjun-
um. Demókratar héldu sínum hlut
í þinginu og það þó að þeir hópar,
sem flokkaðir hafa verið undir
„nýja hægristefnu", séu afar virk-
ir og vel skipulagðir.
Bjartsýni og þjóðernishyggja
Reagans höfðaði hins vegar til
fólks, sérstaklega þeirra ungu, og
endurvakning hans á sjálfstrausti
þjóðarinnar var vel þegin, eftir ár
Víetnam og Watergate, sem fóru
illa með þjóðarstoltið. Kjósendur
létu sig þess vegna litlu skipta
þótt hann mismælti sig hér og þar
og ruglaðist stundum á staðreynd-
um.
Mondale kom út sem svartsýnis-
maður, sem tönnlaðist á vanda-
málum, sem fólk langaði ekki að
heyra af, þó að þau séu vissulega
til staðar. Mondale er sennilega
síðasti fulltrúi hins gamla „new
deal“-hugtaks, og það höfðar ekki
til eftirstríðskynslóðarinnar, sem
þekkir ekki kreppuna og hefur al-
ist upp við það viðhorf að hver sé
sjálfum sér næstur.
En nú eru mjög áhugaverðir
tímar í Bandaríkjunum og geysi-
legar breytingar og tilfærslur I
deiglunni. Svo notað sé hugtak,
sem heyrist æ oftar, þá er banda-
rískt þjóðfélag að breytast úr iðn-
aðarþjóðfélagi í upplýsingaþjóðfé-
lag. Annað dæmi um breytinga-
tíma eru hinir miklu fólksflutn-
ingar innan Bandaríkjanna. Fólk
streymir til vesturstrandarinnar
og Suðurríkjanna, með þeim af-
leiðingum að þaö fækkar ört I
gömlu borgunum í norðri og
valdahlutföllin milli landshluta og
ríkja breytast.
Hinn mikli fjöldi ólöglegra inn-
flytjenda hefur einnig sitt að
segja og það er t.d. að verða æ
algengara að kennsla í skólum fari
fram á tveimur tungumálum. Þvi
þó að þetta fólk hafi komið ólög-
lega inn í landið, þá telja stjórn-
völd sig ekki geta neitað börnum
þess um skólagöngu.
En mikilvægasta verkefni Reag-
ans á nýju kjörtímabili verður að
rétta fjárlagahallann. Og þar sem
það er erfitt að gera öllum til hæf-
is, er vitað mál að margir eiga eft-
ir að verða óánægðir, sama hvaöa
aðferðum hann beitir. Þetta á ekki
aðeins við um andstæðinga hans,
heldur einnig um þá mörgu, inn-
byrðis ólíku hópa íhaldsmanna,
sem styðja Reagan. I þeim hópi
eru reyndar ýmsar breytingar á
döfinni, t.d. virðast gömlu harð-
línumennirnir vera á leiðinni út.
Forsetinn mun væntanlega
reyna að draga úr útgjöldum til
heilbrigðis- og félagsmála, í við-
leitninni til þess að rétta hallann
á fjárlögunum. En þá kemst hann
heldur ekki hjá því að skera niður
útgjöld til hermála og hann á
einnig eftir að verða fyrir auknum
þrýstingi um aðgerðir í afvopnun-
armálum," sagði Fogelman.
„Það sem var hvað áhugaverð-
ast á fyrra kjörtímabili Reagans
og kom mörgum Bandaríkja-
mönnum á óvart, var hve vel
Reagan gekk að koma málum I
gegnum þingið. Nú verður það erf-
iðara því demókratarnir verða
harðari í horn að taka. Það sést nú
þegar á því að ungir demókratar
eru að gera byltingar gegn þeim
eldri í hópi eigin flokksmanna í
nefndum þingsins og það sama er
reyndar að gerast meðal repúblik-
ana.
En ólíkt Carter, sem var greind-
ur einstaklingur og hafði ýmsa
kosti til að bera, en fór halloka í
samskiptum sínum við þingið, hef-
ur Reagan sannað að forseti getur
verið áhrifamikill. Óháð því sem
mönnum kann að finnast um
stefnu hans, þá hefur Reagan með
virkni sinni styrkt trú manna á
stjórnkerfið.
Annað, sem einkennir stjómar-
tíð Reagans, er að hann hefur vef-
engt starfssvið velferðarríkisins
og landamæri, ef svo má segja. Sú
stefna markast af vandanum við
það að halda hagvextinum, en á
hann hefur höfuðáherslan verið
lögð. Japönum virðist hafa tekist
að láta hagvöxtinn ganga fyrir
öllu, án þess að fórna velferðarrík-
inu og þess vegna horfa Banda-
ríkjamenn þangað í auknum mæli
þegar leita á fyrirmynda.
Svar Reagans við þessum
vandamálum hefur verið að láta
einkaframtakið blómstra. En að
mínu mati þarf að breyta hlut-
verki stjórnunar í þjóðfélaginu,
ekki bara draga úr henni.
Það er t.d. ekki nóg að segja
fólki upp í óarðbærum fyrirtækj-
um, það þarf líka að gera ein-
hverjar ráðstafanir því til aðstoð-
ar. Það er grunnfærni og einföld-
un að halda því fram, að það fyrra
sé nóg til að tryggja arðsemi.
Reagan hefur vissulega dregið
úr hlutverki ríkisstjórnarinnar I
efnahagslífinu, en jafnvel Reag-
an-stjómin talar um „öryggisnet"
fyrir þá sem minna mega sín.
Enda er það svo, að um leið og
búið er að koma á fót einhvers
konar „öryggisneti" er kominn
hópur sem á hagsmuna að gæta,
hefur áhuga á að halda því við og
myndar þar af leiðandi þrýsting á
stjórnvöld.
Einn af hópunum, sem styðja
Reagan, eru fylgismenn pen-
ingastefnu (monetarists), sem að-
hyllast þær kenningar Miltons
Friedmans, er lúta að algeru frelsi
á sviði efnahagsmála. Þeir tala
eins og frelsið sé einangrað ha-
gfræði- og efnahagslegt fyrirbæri,
en ekki pólitískt. En þegar ríkis-
stjórn er annars vegar, verða eng-
ar ákvarðanir teknar á efnahags-
legum grunni eingöngu. Þvl er
stefna þessara manna óraunsæ og
framkvæmd hennar ósamræman-
leg raunveruleikanum.
Stjórnin er svo samtvinnuö
fjármálageirum þjóðfélagsins, að
til þess að koma á þessu frelsi yrði
að endurskipuleggja allt hagkerfi
Bandarikjanna frá grunni. Ein af-
leiðingin yrði síðan geysileg aukn-
ing í hringamyndunum.
Þetta er spurning um stig, en
! algert frelsi er ekki lausnin og
þeir sem það vilja gleyma vanda-
málunum, sem urðu til þess að það
var afnumið í upphafi.
; Sem dæmi má taka öryggismál
flugfélaga, vegna þess að þar er
um að ræða hluti, sem eru að ger-
ast núna. Það hefur verið slakað á

Blaðburóarfólk
óskast!
Mbl./ Bjarni.
„Ólíkt Carter tókst Reagan að
sanna, að forseti getur verið áhrifa-
mikill," segir prófessor Edwin
Fogelman, sem kom hingað til lands
til þess að flytja fyrirlestur um hug-
myndafræðilegar afleiðingar nýaf-
staðinna forsetakosninga f Banda-
ríkjunum.
eftirliti með öryggisráðstöfunum
flugfélaga í Ameríku, með þeim
afleiðingum, að litlu flugfélögin
eru farin að spara á þessu sviði og
vélar þeirra farast æ oftar.
Vandamálið er, að of margir
kunna of lítið í mannkynssögu.
Þeir þekkja ekki söguna og þess
vegna halda þeir, að þeir hafi upp-
götvað stóra sannleikann þegar
þeir detta niður á hugmynd, sem
var afskrifuð fyrir tugum ef ekki
hundruðum ára.
En það er heldur ekki til neinn
einn gullinn meðalvegur í pólitík
eða hagfræði, vegna þess að
vandamálin eru aldrei þau sömu á
hverjum tíma. í eitt skiptið er það
atvinnuleysi, sem brýnast er að
vinna bug á, í annan tíma minnk-
andi hagvöxtur. Sömu aðferðirnar
duga ekki alltaf og það hlýtur allt-
af að vera matsatriði, hver á að
gera hlutina, eða hvort á að gera
þá yfirhöfuð.
Keynes tók t.d. fram, að sínar
hugmyndir ættu ekki alltaf við og
því er ég tortrygginn gagnvart
þeim, sem eru búnir að finna stóra
sannleikann i eitt skipti fyrir öll,“
sagði prófessor Edwin Fogelman
að lokum.
H.HA
Neskirkja:
Samkirkjuleg
guðsþjónusta
NÆSTKOMANDI sunnudag verður
í tilefni alþjóðlegrar bænaviku um
einingu kristinna manna haldin
samkirkjuleg guðsþjónusta I Nes-
kirkju og hefst hún klukkan 14.00.
Þar munu auk sóknarpresta
kirkjunnar aöstoða við guðsþjón-
ustuna fulltrúar aðventista,
Hjálpræðishersins og hvítasunnu-
safnaðarins. Prédikun flytur séra
Hjalti Þorkelsson frá róm-
versk-kaþólsku kirkjunni.
Guðmundur Óskar Ólafsson