Morgunblaðið - 23.01.1985, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. JANÚAR 1985
Fiskneyzla í Bandaríkjunum hefur nánast staðið f stað síðan 1909:
Að leita leiða til aukningar
fískáts og auka hlutdeild okkar
— er framtíðarmarkmiðið, segir Magn-
ús Gústafsson, forstjóri Coldwater
BANDARÍKIN hafa til langs tíma
verið langstærsti markaður íslend-
inga fyrir frystar sjávarafurðir og
eru það enn. Á matvælamarkaðnum
þar í landi er samkeppnin gríðarleg,
bæði milli einstakra matvælateg-
unda og milli framleiðenda innan
sömu tegundar. Nautakjötið hefur
enn vinninginn, kjúklinganeyzlan
sækir mjög á, en fiskneyzla hefur á
mann varla vaxið síðan 1909. Á hinn
bóginn hefur verð á fiski hækkað
langt umfram verð á kjúklingum og
nautakjöti á síðustu árum. Á síðasta
ári fluttu SH og SÍS samtals út til
Kandaríkjanna tæpar 64.000 lestir af
frystum sjávarafurðum, en mark-
aðshlutdeild íslendinga þar hefur
farið nokkuð minnkandi, bæði
vegna samdráttar í framleiðslu hér
heima og vegna aukinnar samkeppni
annarra fiskveiðiþjóða. í frystum
flökum hefur Coldwater þó 22% af
markaðnum fyrir þorskflök, 50%
fyrir ýsuflök, 37 % fyrir karfaflök og
36% fyrir ufsaflök.
Fiskneyzla í Banda-
ríkjunum hefur nánast
staðið í staö síðan 1909
Magnús Gústafsson var á síð-
asta ári ráðinn forstjóri Coldwat-
er, sölufyrirtækis SH í Bandaríkj-
unum. Morgunblaðið ræddi við
hann fyrir nokkru um matvæla-
markaðinn þar í landi, framtíðar-
markmiðið í fisksölumálum al-
mennt og stöðu Coldwater.
Magnús sagði, að mestu máli
skipti að gera sér grein fyrir þörf-
um markaðsins, hvers vegna fólk
borðaði eða borðaði ekki fisk og
hvernig breyta mætti þeirri af-
stöðu. Fiskneyzla á mann í Banda-
ríkjunum hefði ekki breytzt svo
nokkru næmi síðan upp úr alda-
mótum og á því væru vissulega
nokkrar skýringar. Ýmsar athygl-
isverðar kannanir á fiskneyzlu
fólks hefðu verið unnar að undan-
förnu og samkvæmt niðurstöðu
þeirra þyrfti svo að vinna til að
auka neyzluna.
Ef litið er á það hvað fólki líkar
við fisk og hvað því líkar ekki,
kemur eftirfarandi fram í skoð-
anakönnun, sem gerð hefur verið:
42,3% spurðra sögðust mest hrifn-
ir af bragði fisksins, 33,1% lögðu
mesta áherzlu á næringargildi,
8,1% fannst mest koma til auð-
veldrar matreiðslu og 6,1% völdu
fisk vegna verðsins. 10,4% töldu
aðra þætti helztu kosti fisksins.
Þegar spurt var hvað mönnum lík-
aði verst við fisk, sögðu 9,4% að
það væri bragðið, 43,1% að það
væri lyktin, 10,9% hve erfitt væri
að matreiða hann, 13,7% lögðu
verðið fyrir sig og 22,9% lögðu
aðra þætti fyrir sig, meðal annars
bein.
Tafla 1. Meðalneyzla matvæla á mann í Bandaríkjunum árið 1983 kg %
Kjötmeti 95,8 14,9
Fiskmeti 5,9 0,9
Mjólkurvörur 140,5 21,8
Ávextir 77,5 12,1
Grænmeti 94,7 14,7
Kornmeti 68,5 10,7
Sætmeti 62,4 9,7
Annað 97,8 15,2
Samtals 643,1 100,0
Tafla 2. Skipting fiskneyzlu að með-
altali á mann í Bandarfkjunum árið
1983. kg %
Flök 1,3 22,0
Fiskstautar 0,8 13,6
Rækja 0,8 13,6
Lax 0,2 3,3
Túnfiskur og sardinur 1,5 25,4
Skelfiskur 0,7 11,9
Annað 0,6 10,2
Samtals 5,9 100,0
Hvað ræður fæðuvali?
„Fæðuval húsmæðra," sagði
Magnús, „hefur verið kannað og
gefið athyglisverðar niðurstöður.
Meðal annars kemur þar í Ijós, að
fæðuval þeirra markast af því, að
valda ekki óánægju einhvers í fjöl-
skyldunni með því að bera fram
ákveðnar fæðutegundir, það er
þær reyna að fara milli veginn og
fórna þá gjarnan eigin hagsmun-
um eða vitneskju. Annars eru það
6 þættir, sem talið er að skipti
mestu máli um fæðuval; ánægja
með bragð, gæði hráefnis, heilsu-
fars- og næringargildi, fjárhagur
(kaupmáttur og verð) og framboð.
Neyzla fiskmetis (kg) 1982
Samanburður nokkurra landa
Bandaríkin
V-Þýzkaland
Kanada
Bretland
Ástralía
Frakkland
Japan

Verksmiðjubygging Coldwater í Eberett við Boston í Bandaríkjunum.
Afleit kynni skólabarna
af fiskmáltíðum
Það er athyglisvert, hve stór
hluti leggur bragð og lykt fyrir sig
og bendir það ótvírætt til þess, að
of mikið sé af skemmdum fiski á
þessum markaði. Það er óhætt að
segja að skemmdur fiskur skemm-
ir mjög mikið út frá sér í mark-
aðslegu tilliti og það er þáttur,
sem framleiðendur verða að kippa
í lag. Þá er það ennfremur athygl-
isvert og tengist þessum þætti
líka, hve lítill hluti fiskneyzlu á
sér stað á heimilunum. Meðal-
neyzla af bolfiski á mann er rétt
rúm tvö kíló á ári og aðeins tæp-
lega hálft kíló af henni fer í gegn-
um verzlanir. í skoðanakönnunum
segist fólk hins vegar borða miklu
meiri fisk en það í rauninni gerir
og er það athyglisvert. Það gæti
verið vísbending um það, að fólk
vilji borða meiri fisk en það gerir
af einhverjum ástæðum, en að
sama skapi setji fyrir sig ein-
hverja hluti, kannski verð eða það
hefur kynnzt vondum fiski og
ennfremur kann ekki að matreiða
hann sem skyldi. Þá er það ljóst að
aðalfiskæturnar eru vel menntað
og vel launað fólk. Þeir, sem varla
borða fisk, er fólk undir 25 ára
aldri og yfir 65 ára. Við leggjum
því hvað mesta áherzlu á fólk und-
ir 25 ára með framtíðina í huga.
Með endurvakningu NASA, sam-
taka fiskframleiðenda við Norð-
ur-Atlantshaf, aukast möguleikar
okkar á þessu sviði. Hingað til
hafa fiskseljendur lagt mikla
áherzlu á skólamáltíðir, þar hefur
tekizt hörmulega til og börnin
hafa fengið afleit kynni af fiski.
Maturinn fyrir þau hefur verið
eldaður á bilinu 6 til 8 á morgnana
en ekki verið framreiddur fyrr en
11 til 12. Það er mikið'barizt um
þennan markað og gæði hafa þar
stundum setið á hakanum. NASA
getur opnað okkur leið inn á skóla-
markaðina og veitt okkur tæki-
færi til að betrumbæta stöðuna
þar. Haldi börnin áfram að fá af-
leit kynni af fiski, borða þau hann
tæplega í framtíðinni. Komumst
við inn á þennan markað í veru-
legum mæli, þýðir það umtals-
verða aukningu. Tvöföldun kjúkl-
inganeyzlu á 20 árum sýnir að
hægt er að ná árangri. Það er
slæmt að ekki skuli hafa tekizt að
nýta betur það lag til aukningar,
sem gefizt hefur með aukinni um-
ræðu um næringargildi og holl-
ustu fæðunnar.
Neyzla físks á heim-
ilum óplægður akur
í framtíðinni þarf að leggja
áherzlu á þjónustu við sem flesta
þætti markaðsins. Framtíðarverk-
efnið felst því í þróun pakkninga,
sem eru auðveldar í matreiðslu og
meðferð og gæðin þannig, að húsið
fyllist af matarilmi við elda-
mennskuna. Neyzla fisks á heimil-
um er og nánast óplægður akur að
mestu. Mesta fiskneyzlan i Banda-
ríkjunum á sér stað á veitingahús-
um og þar er orðin aukin tilhneig-
ing til notkunar frosins fisks.
Frystingin á að geta tryggt gæðin
og geymsluþolið er mikið. Því geta
veitingahúsin tekið á sig stórar
sveiflur í innkaupum og sölu. Eins
og tækni hefur framfleygt, bæði á
veitingahúsum og heimilum, ætti
ekkert að vera því til fyrirstöðu að
auka sölu á frystum fiski. Þar höf-
um við íslendingar sérstöðu, því
bezti fiskur í heimi syndir í sjón-
um við tsland.
Tafla 3. Árleg neysia fiskmetis í Bandaríkjunum 1960—1983. 1960 1965 1970 1975 1980 1983
Neysla fiskmetis á mann (kg) 4,7 5,0 5,4 5,6 5,9 5,9
íbúatala í millj. 178,1 191,6 201,9 213,8 225,6 232,0
Stærð markaðar, þ.e. heildarneyzla i þús. tonna 837,1 958,0 1090,3 1197,3 1331,0 1368,8
Menning og þrælahald
Erlendar
bækur
Siglaugur Brynleifsson
M.I. Finley: The Leagacy of Greece.
A New Appraisal. Edited by M.I.
Finley. Oxford University Press
1984.
M.I. Finley: Ancient SJavery and
Modern Ideology. Penguin Books
1984.
M.I. Finley hefur kennt við há-
skólann í Cambridge síðan 1955,
fornaldarsögu og prófessor í þeirri
grein frá 1970—82. Hann hefur
ritað margar bækur um þessi efni
og er sú nýjasta „Economy and
Society in Ancient Greece“. Hann
er meðal merkustu höfunda sem
nú fjalla um gríska sögu og efna-
hagssögu.
Arfleifð Hellena er einn af
hornsteinum evrópskrar menning-
ar, ásamt heilagri kirkju og róm-
verskum arfi og endurreisninni.
Þarna eru uppspretturnar og þá
ekki síst hellensk arfleifð. Fjórtán
fræðimenn skrifa um þessa arf-
leifð — pólitík, Hómer og sögu-
ljóðin, lýrikina, leikritin, sagn-
fræði, menntun og mælskulist og
um gríska arfleifð.
Ástæðurnar fyrir fjölbreyti-
leika hellensks menningarlífs eru
vitaskuld fjölmargar en ein þeirra
er að Hellas varð aldrei e:n ríkis-
heild, þetta voru mörg sjálfráð
borgríki og þar sem gróskan var
mest mótaði fjölhyggjan (plúral-
isminn) samskipti samfélagsins.
Þetta var auðvitað ókostur, frá
sjónarmiði þeirra, sem telja að
styrk ríkisheild sé nauðsyn hvers
samfélags og án heildarforms sé
upplausninni boðið heim. En með-
an þetta form hélst t.d. í Aþenu
þróaðist menningarlíf, þar sem
var lagður grundvöllur að vest-
rænni menningu. Hér þróaðist
„hið góða líf“ sem Aristoteles
nefnir svo, rökræður siðaðra
manna og samskipti án oflætis.
Höfundarnir rekja þessa sögu og
tiunda þá þætti sem taldir hafa
verið upp.
Sir Moses Finley er ritstjóri
þessa verks og höfundur siðara
ritsins, þar sem fjallað er um
þann þátt hellenskra samfélaga,
sem efnahagur þeirra byggðist á,
sem var þrælahaldið. Hann ræðir
þrælahaldið og sundurleitar skoð-
anir fræðimanna á fyrirbrigðinu
og hvernig hugmyndafræðilegar
forsendur móta sögulegar útlist-
arnir.
Finley ræðir þrælahald meðal
Grikkja, Rómverja og þrælahald í
Nýja heiminum síðar, ástæðurnar
fyrir myndun þess og efnahags-
legri og félagslegri nauðsyn þess
og réttlætingu. Heimildir um
þrælahald í einstökum ríkjum og
borgum eru mjög af skornum
skammti. Menn vita að þrælahald
var mismunandi útbreytt eftir
tímum og svæðum og höfundur
leitast við að draga ályktanir af
hinum fábreyttu heimildum sem
kunnar eru um þátt þrælahaldsins