Morgunblaðið - 25.01.1985, Blaðsíða 20

Morgunblaðið - 25.01.1985, Blaðsíða 20
20 MORGUNBLAÐIÐ, FOSTUDAGUR 25. JANÚAR 1985 Forstjóri og aðstoðarforstjóri Landsvirkjunar: Tölur um umfram- orku stórlega villandi Hér fer á eftir umsögn forstjóra og aðstoðarforstjóra Landsvirkjunar varðandi greinargerð Finnboga Jónssonar um umframorkugetu Landsvirkjunar og framkvæmda- áætlun 1985. í greinargerð Finnboga Jónssonar eru eftirfarandi fullyrðingar settar fram sem gagnrýni á þá stefnu sem fylgt hefur verið nú á síðustu árum í fjárfestingum í orkuvinnslumann- virkjun Landsvirkjunar. 1. Ekki sé þörf á að reikna með neinni teljandi öryggisorku, en Landsvirkjun reikni nú með 250 GWh/ár í þessu skyni í áætlana- gerð sinni. 2. Orkugeta hjá Landsvirkjun sé á árunum 1983—1985 um 700—750 GWh/ár meiri. en markaður Landsvirkjunar á þessu tímabili. 3. Ofannefnd umframorkugeta hafi kostað 4,0—4,5 milljarða króna á núverandi verðlagi sem unnt hefði verið að spara ef rétt hefði verið staðið að orkuöflun. 4. Orkuverð til almenningsveitna sé nú allt að 50% hærra, vegna offjárfestingar. 5. Skera megi framkvæmdaáætlun Landsvirkjunar niður í 800 millj- ónir króna á árinu 1985 eða um 600 milljónir frá áætlun. 1. Öryggisorka Forgangsorkugeta Landsvirkjun- ar er ákvörðuð út frá flóknum út- reikningum sem byggðir eru á for- sendum sem eru mismikilli óvissu háðir. Með nokkurri einföldun má segja að forgangsorkugetan sé ákvörðuð með það í huga að jafnan sé hægt að anna eftirspurn for- gangsorkukaupenda, með þeirri undantekningu að í þurrustu árum geti komið til lítilsháttar orku- skorts. Helstu forsendur, sem inn í ofangreinda útreikninga á forgangsorkugetunni ganga, eru mæidar rennslisraðir á ákveðnum stöðum í ánum. Ot frá þessum rennslisröðum er áætlað vatn til ráðstöfunar á virkjunarstöðunum sjálfum, en þá verður einnig að taka með í reikninginn mat á hugsanleg- um leka og vatnsþörf til ísskolunar ef hún er fyrir hendi. Inn i þessa reikninga gengur til viðbótar stærð miðlana, innrennsli þeirra o.fl. Út- reikningarnir eru gerðir í tölvu þar sem líkt er eftir rekstri virkjana- kerfisins eftir ákveðinni forskrift þar sem ofangreindar forsendur eru mataðar inn ásamt upplýsingum um aflgetu virkjana, verð á orkuvinnslu með olíustöðvum og verði á orku- skorti. í orkuskortinum sem varð á árun- um 1979—1982 komu upp verulegar efasemdir um það að ofangreindar grunnforsendur sem byggt væri á við útreikninga á orkugetunni, væru nægilega traustar. Hér við bættist að veðurfræðingar bentu á að það tímabil sem reglubundnar rennsl- ismælingar spanna, væri e.t.v. mun hlýrra en búast mætti við á næstu áratugum. Þá var einnig vitað að mælingar á rennsli eru háðar óvissu bæði hvað varðar mæiitækni og mat á rennsli á þeim tímabilum sem rennslismælingar hafa truflast, og lék grunur á að e.t.v. væri einnig um nokkuð ofmat á rennslinu að ræða af mælitæknilegum ástæðum. Þessu til viðbótar kom svo óvissa í mati á ýmsum öðrum þáttum sem inn í orkuvinnsluútreikningana ganga og að ofan eru raktir. Með þetta í huga þótti sýnt að þær rennslisraðir, sem til grundvallar orkuvinnsluútreikn- ingum liggja, væru full bjartsýnar. Því var það, að með skýrslu sem kokm út á vegum Landsvirkjunar í apríl 1982 og bar heitið „Greinar- gerð um framkvæmdaþörf og rekstraröryggi í hinu samtengda landskerfi 1982—1988“ var innleidd sú öryggisráðstöfun að 250 GWh/ár af útreiknaðri forgangsorkugetu væri ekki ráðstafað til orkuafhend- ingar nema í undantekningartilfell- um. Þessi greinargerð kom til um- fjöllunar hjá stjórn Landsvirkjunar á fundi þann 8. apríl 1982. í fram- haldi af fundi þessum var þáverandi iðnaðarráðherra send ofangreind skýrsla og þar með staðfest sú stefna stjórnarinnar að reikna með áðurnefndri öryggisorku við áætl- anagerð og tímasetningu næstu virkjunarframkvæmda. Öryggisorkan 250 GWh/ár var ákveðin m.a. með hliðsjón af því að hún væri u.þ.b. 5% af forgangsorku- getu iandskerfisins og var það á sín- um tíma talin hæfileg öryggiskrafa. í áður tilvitnaðri skýrslu var krafan sett fram í því formi að litið yrði á 60% af umsamdri afgangsorku sem forgangsorku, og í því formi gengur hún inn í útreikninga Landsvirkjun- ar á forgangsorkugetunni. Samhliða því að umrædd öryggis- orka var innleidd í áætlanagerð Landsvirkjunar var að frumkvæði Landsvirkjunar unnið að því að koma á fót starfshópi sérfræðinga frá þeim stofnunum sem eðlilegast er að glími við vandamál af þessu tagi til þess að athuga hvort örygg- iskrafa þessi væri eðlileg við þær aðstæður sem ríkja við raforkuöflun á fslandi. Starfshópurinn sem er skipaður sérfræðingum frá Lands- virkjun, Orkustofnun og Rafmagns- veitum ríkisins tók til starfa síöla árs 1982 og er enn að störfum. Starfjhópurinn hefur ekki lokið störfum vegna þess að athugun þessi hefur reynst mun viðameiri en í upphafi var áætlað. Ekki er enn ljóst hvenær starfshópurinn muni skila endanlegu áliti því mikið starf er eftir, en þær rannsóknir sem þeg- ar hafa verið gerðar benda til þess að krafan um 250 GWh/ár öryggis- orku sé hófleg eins og nánar er út- skýrt í meðfylgjandi skýrslu verk- fræði- og þróunardeildar. Af ofanskráðu leiðir, að ekki er hægt að fullyrða nú á þessu stigi rannsókna að það orkumagn sem ráðstafað hef- ur verið til öryggis, sé annaðhvort alltof mikið eða þess sé alls ekki þörf að neinu leyti. 2. Umframorkugeta í áður tilvitnaðri skýrslu frá því í apríl 1982 var talið að gildandi orkuspá (frá árinu 1981) væri treystandi m.a. vegna þess að hún hefði verið mikið leiðrétt frá því að hún kom fyrst út árið 1977. Með orkuspána að leiðarljósi mátti ganga út frá að kæmi Blöndu- virkjun ekki í gagnið fyrr en 1987—1988 væri þörf á Kvíslaveitu þar sem orkugeta Hrauneyjafoss- virkjunar ásamt Sultartangastíflu nægði ekki til að brúa bilið fram að gangsetningu Blönduvirkjunar eins og sýnt er í töflu 1. Umframgeta til ráðstöfunar Eins og sjá má af töflu 1 þótti sýnt árið 1982 að full þörf væri á framkvæmdum við orkuaukandi að- gerðir á Þjórsársvæðinu. Hér við bættist að iðnaðarráðuneytið gerði þá fastlega ráð fyrir að járnblendi- verksmiðjan myndi verða stækkuð um einn ofn á árunum 1983—1985 og 7. maí 1982 var frumvarp um kís- ilmálmverksmiðju samþykkt þar sem reiknað var með því að verk- smiðjan tæki til starfa árið 1985. Framkvæmdir við Sultartangastíflu voru þegar ráðgerðar á árinu 1981 með það fyrir augum að stíflan yrði tekin í notkun í árslok 1983 og sam- þykkti þáverandi iðnaðarráðherra þá áætlun með bréfi dagsettu 8. jan. 1982 á þeirri forsendu að hér væri um öryggisráðstöfun að ræða. Hér hefur verið rakið hvernig málin lágu fyrir þegar ákvarðanir um framkvæmdir við Kvíslaveitu voru teknar. Nú þegar litið er til baka eru eftirfarandi staðreyndir ljósar, skv. tölfu 2. Tafla 2 Landskerfið, forgangsorka Um töflu 2 er þetta að segja. Orkugeta landskerfisins er hér reiknuð eins og hún verður best metin með þeim breytingum sem á henni hafa orðið síðan lokið var við Hrauneyjafossvirkjun vorið 1982. Það sem bæst hefur við orkuöflun- ina síðan þá eru: Sultartangastífla (1983), sem áætlast bæta um 130 GWh/ár við orkugetuna, og Kvísla- veita 1.—4. áfangi, en fjórða áfang- anum er áætlað að Ijúka á næsta ári. Kvíslaveita 1—4 áætlast mun bæta um 230 GWh/ár við orkuget- una. Að endingu skal þess getið varðandi þetta að orkugeta Kröflu hefur verið breytileg og hefur aukist úr u.þ.b. 15 MW í ársbyrjun 1982 í um 30 MW nú og áætlast aflaaukn- ingin samsvara u.þ.b. 100 GWh/ár. Orkuskorturinn á árunum 1979—1982 sýndi það að Hrauneyja- fossvirkjun var a.m.k. ekki fyrr á ferðinni en nauðsyn krafði og má jafnvel um það deila hvort sú virkj- un hefði ekki átt að vera komin í gagnið ári fyrr en raun varð á. Tafla 2 sýnir að umframorkugeta sé um 230—460 GWh/ár á tímabil- inu 1983—1985, ef tekið er með í reikninginn, að taka frá þá öryggis- orku sem innleidd hefur verið í áætlanagerð Landsvirkjunar. Ef einnig er tekið tillit til þess að orkuframboðið er einungis um 130—230 GWh/ár umfram þær orkuspár sem lagðar voru til grundvallar framkvæmdaáætlunum eins og sýnt er í töflu 2 verður því ekki með neinni sanngirni haldið fram að framkvæmdir við orkuöfl- unina hafi verið óhæfilega hraðar miðað við markaðsforsendur. Niðurstaðan varðandi þen.nan þátt er því sú að það sé stórlega villandi aö halda því fram að Lands- virkjun sitji nú uppi með 700—750 GWh/ár af umframorku sem sé óþörf og hægt hefði verið að komast með öllu hjá. Slíkur málflutningur byggist á því að gefa sér í fyrsta lagi að engrar öryggisorku (250 GWst/ár) sé þörf, í öðru lagi að áætlanir Landsvirkjunar eigi ekki að miðast við gildandi orkuspár heldur raunverulega notkun sem ekki er þekkt þegar framkvæmda- áætlanir eru gerðar og í þriðja lagi að orkugeta og orkueftirspurn geti jafnan staðist nákvæmlega frá ári til árs. öllum, sem fást við áætlana- gerð um virkjanaframkvæmdir, er ljóst, hvílík firra hér er á ferðinni. 3. Offjárfesting Landsvirkjunar Hér að framan er sýnt fram á að ekki er hægt að ásaka Landsvirkjun fyrir að koma of snemma með Hrauneyjafossvirkjun inn í orkuöfl- unarkerfið. Frekari fjárfestingar Landsvirkjunar í orkuöflun síðan þá eru sem hér segir: í fyrsta lagi Sult- artangastífla, sem þjónar tvíþætt- um tilgangi, þ.e. bæði að auka orkuöflun og koma í veg fyrir að ísskrið gæti stöðvað innrensli til Búrfellsvirkjunar. Kom stíflan í rekstur haustið 1983. 1 öðru lagi Kvíslaveita 1,—4. áfangi, en fjórða áfanga í þeim framkvæmdum mun ljúka í sumar samkvæmt verksamn- ingum sem þegar eru í gangi. Að öðru leyti hefur orkuöflun í lands- kerfinu verið aukin með því að bora nýjar holur við Kröflu og auka orkugetu virkjunarinnar þar eins og áður er sagt. Ef reiknað er með því að Hrauneyjafossvirkjun hafi komið á réttum tíma getur svokölluð um- framfjárfesting í orkuöflun aðeins átt við þær orkuöflunaraðgerðir sem lagt var í eftir að sú virkjun komst í gagnið. Landsvirkjun hefur ekkert haft með framkvæmdir við Kröflu að gera og er umfjöllun um þær sleppt. Sultartangastífla og Kvíslaveita 1.—4. áfangi áætlast kosta á núgild- andi verðlagi sem hér segir: Sultartangastífla U 1000 m.kr. Kvíslaveitur með 4. áfanga fullbúnum__________860 m.kr. 1860 m.kr. 1 iRannsöknarkostnaður við Sultartanga- virkjun ekki meðtalinn. Eins og sést af þessum tölum er hér um að ræða mun lægri tölur en haldið er fram af þeim sem nú gagn- rýna offjárfestingu Landsvirkjunar og telja hana vera um 4,0—4,5 millj- arða kr. Ofangreindar tölur eða um 1,9 milljarðar króna geta þó með engu móti talist óeðlileg fjárfesting eins og rækilega er sýnt fram á í framangreindri umfjöllun um um- framorkugetuna. Þessar fram- kvæmdir eru mjög ódýrar ef reiknað er á orkueiningu eða mun ódýrari en í Blönduvirkjun, sem þó hefur verið talin hagkvæm jafnvel þótt það taki um 6—7 ár að fullnýta hana á hinn almenna markað. Til þess að brúa bilið milli Hrauneyjafossvirkjunar og Blönduvirkjunar var enginn virkjunarkostnaður betri en sá sem valinn var, þ.e. að fara í stíflugerð- ina og Kvíslaveituna. Nú þegar litið er til baka er hægt að halda því fram að orkueftir- spurnin hafi reynst minni en orkuspár sögðu til um, að því við- bættu að enn ríkir óvissa um frekari uppbyggingu stóriðjunnar, en sú vitneskja var ekki fyrir hendi þegar framkvæmdaáætlanir um Sultar- tangastíflu og Kvíslaveitu voru gerðar. Ef eftir sem áður þykir eðli- legt að Landsvirkjun hefði átt að geta spáð betur um markaðinn en orkuspárnefnd og stjórnvöld með sínar stóriðjuáætlanir verður Landsvirkjun samt ekki sökuð um að hafa sýnt óaðgæslu við ákvörðun um Sultartangastíflu, því sú fram- kvæmd var samþykkt á sínum tíma sem tímabær ráðstöfun til aukins rekstraröryggis Búrfellsvirkjunar eins og áður er getið. Þá stendur eftir að ráðist var í Kvíslaveitu og er nú ljóst að þar hefði mátt hægja á ferðinni ef nú- verandi markaðsaðstæður hefðu verið fyrirséðar. Eins og fram kem- ur, þar sem rætt er um umfram- orkugetuna hér að framan, hafa orkuspárnar 1981, ’82 og ’83 sífellt farið lækkandi, en svo lítið að varla var talið marktækt. Þessi þróun gerði þó það að verkum ásamt óvissu um frekari stóriðjuuppbygg- ingu að talið var hægt að fresta Kvíslaveituframkvæmdunum þann- ig að lúkningu 4. áfanga seinkaði um eitt ár. Á sama tíma eða á árunum 1983 og 1984 var gangsetningu Blönduvirkjunar einnig seinkað um eitt ár eða til haustsins 1988. Af því sem að ofan greinir má glögglega sjá að reynt hefur verið af fremsta megni að haga framkvæmdum eftir markaðsaðstæðum eins og best var vitað um þær hverju sinni. Þess skal að lokum getið að framkvæmdir við 3. áfanga Kvíslaveitu voru í gangi árið 1983 og 1984, en ákvörðun um að í þessa framkvæmd skyldi ráðist var tekin árið 1982. Sömuleiðis var ákvörðunin um 4. áfanga tekin á ár- inu 1983 eða á svipuðum tíma og endurreiknuð orkuspá lá fyrir sem byggð var á reynslutölum til og með ársins 1982. Nú virðist sem enn þurfi að breyta orkuspá og það mjög verulega og verður nánar vikið að því síðar. Niðurstaðan af því sem að ofan greinir er því sú að það sé gjörsam- lega út í hött að ásaka Landsvirkjun fyrir 4,0—4,5 milljarða offjárfest- ingu. Með því að gera þær kröfur til Landsvirkjunar að hún hefði átt að geta spáð um markaðinn betur en orkuspárnefnd og taka ekkert mark á fyrirliggjandi áætlunum um stór- iðju, er hægt að halda því fram að fresta hefði mátt framkvæmdum við Kvíslaveitu. Þótt hér sé um all- mikla fjárhæð að ræða eða 860 milljónir króna er hún samt einung- is einn fimmti af þeirri upphæð sem Landsvirkjun er ásökuð um að hafa fjárfest umfram þörf. Þegar tekið er tillit til þess að fjárfestingin í Kvíslaveitu er ekki óþörf heldur fyrr á ferðinni en nauðsyn bar til, eins og nú virðist vera, nemur auka- kostnaðurinn vegna þessarar flýt- ingar um 200—250 milljónum kr. eftir því með hvaða vöxtum og flýt- ingartíma er reiknað. 4. Hækkun raforkuverðs hjá almenningi vegna offjár- festingar Að framan hefur verið sýnt að því verður ekki haldið fram með neinni sanngirni að Landsvirkjun hafi fjárfest hraðar í orkuöflunar- mannvirkjum en eðlilegt gat talist miðað við ríkjandi vitneskju um markaðsaðstæður þegar fram- kvæmdaákvarðanir voru teknar. Þótt nú blási við eftir á séð, að eitthvað hefði mátt fara hægar í sakirnar f orkuöfluninni, munu þær aðgerðir, sem í hefur verið ráðist, fullnýtast þegar fram í sækir þó að það verði á lengri tíma en áður var áætlað. I greinargerð þeirri sem hér er til umræðu er því slegið föstu „að al- menningur greiði nú allt að 50% meira fyrir orkuna en ef rétt hefði verið staðið að orkuöfluninni". Þá er orkuverðshækkunin til almennings reiknuð þannig út að teknir eru verðbólguvextir af hinni svokölluðu offjárfestingu upp á 4,0—4,5 millj- arða og allri þeirri vaxtabyrði skellt einungis á þann hluta hins almenna markaðs sem Landsvirkjun hafði á árinu 1983. Þarna er reiknað með mun hærri vöxtum en eðlilegt er að beita, þar sem ekki er tekið tillit til þess ávinnings sem af því hlýst að skulda í verðbólgu. Þess er heldur ekki getið að vaxtabyrðin á selda kWh fer minnkandi í samræmi við aukna orkueftirspurn á hinum al- menna markaði. Þetta er mikil blekking því vitaskuld verður að meta áhrif aukakostnaðarins á al- menna markaðinn litið til lengri tíma. Áður hefur verið sýnt fram á að hin svokallaða offjárfesting Lands- virkjunar getur ekki átt við aðrar framkvæmdir en 1.—4. áfanga Kvíslaveitu, og þær framkvæmdir hafi ekki kostað nema einn fimmta af þeirri svokölluðu offjárfestingu sem Landsvirkjun er sökuð um. Þá er sýnt fram á að kostnaður við að vera með Kvíslaveitu of fljótt á ferðinni er á bilinu 200—250 millj- ónir sem er minni en einn fimm- tándi hluti af umræddum 4,0—4,5 milljörðum. Af ofangreindu sést glögglega að lítið er orðið eftir af þeirri staðhæf- ingu að almenningur greiði nú 50% hærra verð fyrir orku frá Lands- virkjun vegna offjárfestingar. Þá er þess að geta að Kvíslaveita er enn á byggingarstigi og mun ekki koma i rekstrarreikning Landsvirkjunar fyrr en 4. áfanga verður lokið. Enn sem komið er eru áhrifin af þeirri fjárfestingu því ekki komin inn í nú- verandi orkuverð frá Landsvirkjun. Lokaniðurstaða varðandi þetta er þá sú, að almenningsveiturnar búi ennþá ekki við hærra orkuverð en hefði þurft að vera ef ekki hefði ver- ið ráðist í Kvíslaveitu. Fullyrðing um að það sé 50% hærra nú vegna offjárfestingar er byggð á röngum Jbrsendum og er einkar ámælisverð þegar tekið er tillit til þess að hún er sett fram af aðila sem betur hefði mátt vita. 5. Framkvæmdaáætlun Landsvirkjunar fyrir árið 1985 Fyrstu drög að framkvæmdaáætl- un fyrir árið 1985 voru gerð sl. sumar og í október sl. var fram- kvæmdaáætlun fyrir árið 1985 send iðnaðarráðherra. Þar var gert ráð fyrir að Blönduvirkjun kæmi í rekstur haustið 1988 og þörf væri á 5. áfanga Kvíslaveitu sem lokið yrði Almanaksár Tafla 1 1983 ’84 ’85 ’86 ’87 ’88 Geta landskerfis, GWh/ár, 4000 4130 4130 4130 4160 4130 með Hrauneyjafossi og Sultar- tangastíflu, Krafla 20 MW Orkuspá fyrir landskerfið 3650 3780 3910 4030 4160 4280 Geta umfram spá 350 350 220 100 +30 +150 öryggisorka 250 250 250 250 250 250 100 100 +30 +150 +280 +400 Almanaksár 1983 1984 1985 Orkuspá 1981 Orkuspá 1982 Orkuspá 1983 GWh/ár GWh/ár GWh/ár 3642 3620 3772 3765 3724 3901 3904 3860 Raunveruleg notkun Orkugeta með Kvíslaveitu og Kröflu að GWh/ár 3526 3536*1 36102* frádreginni öryggisorku GWh/ár 3860 3980 4070 Orkugeta umfram þörf Orkugeta umfram meðaltal GWh/ár 230 440 460 orkuspáa ’81—’83 GWh/ár 130 230 190 U Nákvæm tala liggur ekki enn fyrir. Samkvæmt nýjum bráðabirgöaframreikningi orkuspár.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.