Morgunblaðið - 30.01.1985, Blaðsíða 23

kveikt við þá götu sem ég gekk —
6, gef hinum ljós, er ég þráði, en ei
fékk“ kvað hún til komandi kyn-
slóða. Ljóð hennar birtust í Eim-
reiðinni.
Thora Friðriksson (1866—1895)
„fslendingur og alheimsborgari",
var lukkunnar pamfíll. Einskis
var látið ófreistað til þess að upp-
eldi hennar og uppfræðsla yrði
sem best varð á kosið og Thora
hafði gáfur og atgjörvi til þess að
hafa af því full not. Thora fékk
þannig gott forskot á lífinu, en
hún gróf svo sannarlega ekki pund
sitt. Thora var vel ritfær og viljug
að grípa til pennans. Þekktust var
hún sem boðberi franskrar menn-
ingar, en í Frakklandi hafði hún
dvalist í eitt ár sér til heilsubótar.
Atvikin að því lýsa henni á
ógleymanlegan hátt. Thora hafði
stofnað verslunina París ásamt
Kristínu og hélt utan í innkaupa-
ferð árið 1916, en skipið varð fyrir
tundurskeyti og þurfti hún að hýr-
ast í tvo daga á björgunarbáti úti
á rúmsjó. Var það í minnum haft
hve æðrulaus hún var í lífshásk-
anum, en hún var ævinlega forsjál
og hafði aldrei skilið við sig skjöl
sín eða yfirhöfn og kom hið síðara
vel í hrakningunum.
Guðrún Borgfjörð (1856—1930)
„Reit þátt í R^ykjavíkursögu", var
mikilhæf kona og rithöfundur.
Henni var svo lýst að hún væri
tápkona, óvenjulegum gáfum
gædd og þreki, og kom til dyranna
eins og hún var klædd. Hún var
mikill lestrarhestur, mikilvirk í
skrifum og fylgdi því eftir sem
hún ætlaði sér. í minningum sín-
um bregður hún birtu á hlutskipti
kvenna: „Móðir mín hélt, að mér
væri nær að sauma eitt spor en
liggja alltaf í bókum." Sjálf segir
hún á öðrum stað: „Hvernig mér
var innanbrjósts geta þeir skilið
sem hafa heita lærdómsþrá ... ég
er viss að ef ég hefði verið drengur
og lært hefði ég helst viljað vera
læknir." Hún var einörð og ákveð-
in og lét ekki hlut sinn, en kímin
og stórskemmtileg í lifandi lýsing-
um sínum á samtímanum.
Stefanía Guðmundsdóttir (1876—
1926) „Leiklistin var landnám
hennar", og sannarlega gerði Stef-
anía garðinn frægan og sjálfsagt
er hún þekktust meðal Islendinga
af þeim konum sem greint er frá í
ritinu, svo elskuð var hún og eftir-
minnileg fyrstu kynslóð íslenskra
leikhúsgesta. Ljósmyndirnar í
bókinni, sem eru í brúnum lit,
opna manni ævintýraheim leik-
hússins, þar sem Stefanía var
miðpunktur. Og dramatísk er sag-
an af því, hver mikil tilviljun réð
því að hún varð eftir á íslandi og
fór ekki með föður sínum til Vest-
urheims á barnsaldri, en dvaldi
þess í stað á heimili ættmenna við
takmörkuð efni uns hún kynntist
leikhúsinu.
Perlan og fánaberi
íslenskra kvenna
Það er sagt að skáld velji ljóðum
sínum vini. Menn eignast eftirlæti
á mörgum sviðum og tvær konur
urðu mér einkar kærar við lestur
bókarinnar. Það voru Ásthildur
Thorsteinsson (1857—1938), en
hennar kafli nefnist „Með gleði,
festu og ljúflyndi" og Dr. Björg C.
Þorláksson (1874—1934) „Fánaberi
íslenskra kvenna". Þessar konur
voru sannar aðalskonur andans og
báðar máttu muna tímana tvenna.
Þær nutu báðar mikils í lífinu og
komust langt, hvor á sínu sviði.
Mótlætinu tóku þær þannig að
enginn gat efast um að þær voru
miklar af sjálfum sér. Það stafaði
birtu frá þeim. Þær voru stór-
menni. Ramminn um líf Ásthildar
er velþekktur úr íslandssögunni.
Hún var gift Pétri Thorsteinssyni
kaupmanni í Bíldudal, sem komst
með umsvifum sínum í mikil efni.
Á velgengnisárum þeirra var
heimili þeirra svo mannmargt að
jafnaðist á við meðalstórt fyrir-
tæki að standa fyrir því. En hin
milda húsmóðir, Ásthildur,
stjórnaði því að skörungsskap, svo
að ávallt ríkti þar stundvísi og
regla. Að þeim hjónum var mikill
harmur kveðinn, er þau urðu fyrir
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. JANÚAR 1985
23
Bjoro-Caritas thorlakson
DOCTBUR DE I. L'NIVERSITÉ DB PABIS
le Fondement Pbysiologit
DES INSTINCTS
Systémes Nutritif, Neuromusculaire
et Génital
Titilsíða á doktorsrit-
gerð dr. Bjargar C.
Þorláksson. Ritgerðin
er á sviði lífeðlisfræði.
Liðu 34 ár þar til önn-
ur íslensk kona lauk
doktorsprófi. Dr.
Björg var sívinnandi
að fræðistörfum alla
ævi, bæði á sviði
raunvísinda og hugvís-
inda.
MÁ

PARIS
PRESSES VNIVERSITAIRES DE FRANCE
49, Boulevard Saint-Michel, 49
1 92fi
miklu eignatjóni í fyrri heims-
styrjöldinni og um svipað leyti
fyrir ástvinamissi. Viðbrögð Ást-
hildar við örlögum sem hún gat í
engu breytt, voru með þeim hætti
að
það minnir helst á helgisögu, enda
var ávallt sagt að þar færi fulltrúi
vorsins sem hún kom, að hún væri
sólskinið sjálft og fágæt perla.
Hafi Ásthildur komist lengst af
konum sem húsfreyja, þá komst
Dr. Björg þeirra lengst á mennta-
brautinni með því að verja fyrst
kvenna á Norðurlöndum doktors-
ritgerð við Sorbonne-háskóla árið
1926. Það liðu 34 ár þar til önnur
kona tók doktorspróf á íslandi.
Henni er svo lýst að hugur hennar
var síleitandi, en hún var jafn-
framt hagsýn og djörf til fram-
kvæmda. Þó að hún væri svo langt
á undan sinni samtíð sem dokt-
orsritgerðin ber vitni, þá var það
afrek í eðlilegu samhengi við líf
hennar allt. Hún var sískrifandi
og sívinnandi að fræðistörfum,
þýðingum og skáldskap og ritgerð-
in sem er á sviði lífeðlisfræði var
aðeins hluti þessara starfa. Dr.
Björg átti mikinn þátt í gerð orða-
bókar Sigfúsar Blöndal, en þau
voru gift í rúm tuttugu ár. „Það
var hæfni hennar og óþreytandi
starfi að þakka að tókst að vinna
Alþingi og rikisstjórn íslands til
fylgist við áætlanir okkar," sagði
Sigfús í formála orðabókarinnar.
Það kann að þykja langsótt að
fjalla um Dr. Björgu og Asthildi
saman, og vissulega var æviferill
þeirra mismunandi. Dr. Björg var
sú kvennanna sem minnsta hafði
búsýslu, m.a. vegna barnleysis og
heilsubrests, en Ásthildur var
jafnframt sú þeirra, sem minnst
lét að sér kveða í þjóðmálum,
greinaskrifum og félagslífi. Þó
voru þær báðar mjög þekktar og
afar dáðar af samtíð sinni, og að
meinalausu hefðu þær vel getað
skipt um hlutskipti, svo gáfaðar,
vel gerðar og farsælar voru þær.
Báðar hefðu getað helgað sig
skáldskap og er frásögn Ásthildar
um rjúpnahreiðrið og ljóð Dr.
Bjargar um orðabókina miklu, því
til sönnunar. Þá er það einnig um-
hugsunarvert fyrir nútímakonur
að báðar gengu heilar til starfa,
önnur var drottning í ríki heimil-
isins, hin drottning í ríki fræð-
anna.
Dætur nítjándu
aldarinnar
Það er freistandi þegar fjallað
er um samtímamenn að velta fyrir
sér hvað þeir eiga sammerkt.
Björg Einarsdóttir segir í inn-
gangi, að tilviljun hafi oftast ráðið
hverjar urðu fyrir valinu. Engu að
síður má margt finna sameigin-
legt ef grannt er skoðað. Meðal-
aldur þeirra nítján kvenna sem
komust á efri ár er t.d. 84 ár.
Fimm komust yfir nírætt (þ.á m.
sú elsta) og ein varð tíræð. Flestar
eru þær fæddar um miðja síðustu
öld, en þá voru íbúar landsins um
60 þúsund að tölu. Þær voru flest-
ar í blóma lífsins þegar 15 þúsund
landsmenn þeirra hurfu af landi
brott og fluttust til Vesturheims.
íslendingar bjuggu almennt I
dreifbýli við þungar búsifjar og
mikinn barnamissi.
En jafnframt voru ýmsar þjóð-
félagshugmyndir nítjándu aldar
að skjóta rótum, borgarmenning
að verða til og grundvöllur lagður
að mörgu því sem við nú teljum
sjálfsagt en aðrir þurftu að berj-
ast fyrir. Flestir eiga nóg með sig
og sína, og skiptir í því efni engu
úr hvaða jarðveg þeir eru sprottn-
ir. Hvaða afl er það sem knýr ein-
staka menn til að beita kröftum
sínum út fyrir sinn eigin garð, og
að málefnum samfélagsins alls? I
hverju felast leiðtogahæfileikar?
Lengi var talið að ýmis yfirborðs-
einkenni eins og aldur, hæð, útlit,
skap og framfærni réðu þar
mestu, en menn hallast æ meira
að því að greind, þekking, hæfni
til ákvarðanatöku, þrautseigja og
hugrekki, vilji til að axla ábyrgð
og æðruleysi á erfiðleikastundum,
skipti öllu máli. Merkiskonurnar i
bók Bjargar voru hver annarri
ólíkar að ytra borði, en hverri ein-
ustu þeirra er lýst með einhverj-
um þeim lýsingarorðum, sem eiga
við hinn innri mann. Varasamt er
að alhæfa í þessum efnum. Marg-
ar drifu sig áfram þegar þær
misstu fyrirvinnuna, eða vegna
annarra ytri aðstæðna.
En með hvaða móti komu þessir
einstaklingar hugmyndum sínum
á framfæri, fyrir daga nútíma
fjölmiðla, almennrar símaþjón-
ustu, jafnvel áður en þær öðluðust
kosningarétt? Þær dóu sannarlega
ekki ráðalausar. Ævinlega fundu
þær hugmyndum sínum einhvern
farveg: Stofnaður var háskóla-
sjóður til styrktar um menntun
kvenna, safnað var fé til kaupa á
brjóstmynd til minningar um
látna konu, stofnaðir voru skólar,
boðað var til funda, safnað undir-
skriftum, konum haldið samsæti,
en fyrst var þó oftast gripið til
pennans. Þær helguðu sig mikið til
sömu málefnum og karlar gerðu á
þeim tímum og tóku þátt í þjóð-
málaumræðum sem fram fóru á
heimilunum af fullum krafti.
Frelsisunnendur
og mannvinir
Yfirbragð bókar Bjargar er
hvort tveggja í senn látlaust og
vandað. Heildarsvipurinn er
sterkur og útlit bókarinnar í sam-
ræmi við yfirbragð efnistaka og
stíls, en látleysi og hnitmiðuð og
lifandi frásögn á kjarnmikilli ís-
lensku er aðall bókarinnar. Sér-
staka athygli vekja inngangsorð
höfundar. Hún skýrir tilurð verks-
ins, þakkar þeim sem hvöttu til
útgáfunnar og hinum sem störf-
uðu með henni að verkinu og boð-
ar framhald. Tilgangur bókarinn-
ar er augljós; sú þjóð er lítils virði
sem á enga sögu, engar þjóðlífs-
myndir. Það gildir um sögu dætra
landsins og sona.
Niðurlag
Þessar konur voru fyrst og
fremst mannvinir, framfarasinn-
ar og frelsisunnendur. Æviminn-
ingabókin „Úr ævi og starfi ís-
lenskra kvenna" er hluti af þjóð-
lífslýsingu nítjándu aldarinnar,
ekki saga réttindabaráttu kvenna
nema óbeint. Konurnar létu
verkin tala og léðu með þeim
hætti afkomendum sínum, konum
og körlum, þau dýrmætu réttindi
sem felast í sjálfstæði landsins og
jafnrétti karla og kvenna.
Líf þeirra var fyrst og fremst
yndislegur óður til frelsisins og
Björg kann vel að gera því skil
með því látleysi sem hæfir. Frelsið
þarf ekki að skrifa með stórum
staf. Það er í eðli sínu látlaust.
Kvæði Nordahls Grieg gæti verið
yfirskrift bókarinnar.
Sú fullvissa er fædd í oss öllum
að frelsið sé líf hvers manns
jafneinfalt og eðlisbundið
og andardráttur manns.
Sigríður Snævarr er sendiráðunaut-
ur í utanríkisþjónustunni. Hún
starfar nú í Reykjavík sem blaða-
ful/trúi utanríkisráðuneytisins.
RYKSUGUR
LÉTTAR - HANDHÆGAR
SJÚGA EINNIG VATN
HAGSTÆTT VERÐ
Skeljungsbúðin
SíÖumúla33
símar 81722 og 38125
Einhell
vandaöar vörur
Léttar
handhægar
steypu
hrærivélar
Á MJÖG
GÓÐU VERÐI
Skeljungsbúðin
SíÖumula33
símar 81722 og 38125
SíÖumúla33
símar81722 og 38125