Morgunblaðið - 31.01.1985, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. JANÚAR 1985
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. JANÚAR 1985
29
fltofgttiiIiIaMfe
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands í lausasölu 25 kr. eintakiö.
íslenzk
kvikmyndagerð
að er skemmtilegt afrek
hjá Hrafni Gunnlaugs-
syni að vinna til merkra
verðlauna í Svíþjóð fyrir síð-
ustu mynd sína Hrafninn
flýgur. Þetta eru sömu verð-
laun og Ingmar Bergman
hlaut fyrir kvikmyndina
Fanny og Alexander, sem
sýnd hefur verið hér bæði í
kvikmyndahúsi og sjónvarpi
og gefur það til kynna, að
þessi verðlaun eru nokkurs
metin.
Þetta er í fyrsta sinn, sem
íslenzk kvikmyndagerð
kemst í alvöru á dagskrá er-
lendis og er það bæði fagnað-
arefni og um leið lyftistöng
fyrir nýja og vaxandi list-
grein, sem á við mikla erfið-
leika að etja nú.
Morgunblaðið hefur áður
bent á, að íslenzkir kvik-
myndagerðarmenn eru í hópi
helztu einkaframtaksmanna
okkar samtíma. Þeir taka
mikla fjárhagslega áhættu
með kvikmyndagerðinni en
brjótast áfram með tak-
mörkuðum stuðningi. Fram-
an af tóku áhorfenur íslenzk-
um kvikmyndum mjög vel,
aðsókn var mikil og dæmið
gekk upp fjárhagslega og
raunar skiluðu fyrstu mynd-
irnar í þessum kapítula kvik-
myndasögu okkar nokkrum
hagnaði.
A síðasta ári snerist þetta
hins vegar við. Aðstandend-
ur 3—4 íslenzkra kvikmynda
hafa orðið fyrir umtalsverðu
fjárhagslegu áfalli vegna
þess, að aðsóknin hefur alls
ekki verið jafn mikil og búizt
var við. Þessi þróun mála
hefur leitt til töluverðra um-
ræðna um þann farveg, sem
ísienzk kvikmyndagerð er
komin í. Annars vegar eru
þeir, sem telja miklu skipta
að gera metnaðarfullar
kvikmyndir eins og það hef-
ur verið nefnt, en hins vegar
aðrir sem eru þeirrar skoð-
unar, að íslenzkir kvik-
myndagerðarmenn eigi að
sníða sér stakk eftir vexti og
framleiða kvikmyndir, sem
eru tiltölulega ódýrar að all-
ri gerð. Út af fyrir sig hefur
engin niðurstaða fengizt í
þessum umræðum. Hitt er
Ijóst, að veruleg umsvif í
kvikmyndagerð eru að stöð-
vast vegna þeirra fjárhags-
legu áfalla, sem áður voru
nefnd.
Á Alþingi og í ríkisstjórn
hafa menn deilt um fjárveit-
ingar til kvikmyndasjóðs á
þessu ári, sem hefur verið ís-
lenzkri kvikmyndagerð
nokkur lyftistöng. Sjaldan
hefur verið meiri þörf á
sparnaði í ríkiskerfinu en
einmitt nú. Menning hefur
þó alltaf notið góðs af ein-
hvers konar stuðningi. Fyrr
á öldum voru það konungar
og keisarar, sem héldu uppi
menningarstarfsemi með
fjárframlögum. Á okkar tím-
um eru það bæði opinberir
aðilar og fjársterkir ein-
staklingar, en hinir síðar-
nefndu eru ótrúlega um-
svifamiklir í menningarlífi
Bandaríkjanna. Dæmi um
það þekkjast einnig hér á
landi, nú t.d. er eitt mesta og
fegursta málverkasafn á
landinu í eigu einstaklings.
Sú viðurkenning, sem íslenzk
kvikmyndagerð hefur nú
fengið á erlendri grund, með
verðlaunum Hrafns Gunn-
laugssonar, ætti að verða
stjórnmálamönnum hvatn-
ing til þess að líta til þessar-
ar nýju listgreinar okkar
með þessu hugarfari.
íslenzkir kvikmyndagerð-
armenn hafa sýnt, að þeir
kunna vel til verka. Verð-
launaveitingin í Stokkhólmi
sýnir, að við erum að verða
gjaldgengir á erlendum
vettvangi í kvikmyndum. Vel
má vera, að kvikmynda-
gerðin geti þróazt út í
nokkra atvinnugrein hér-
lendis. Mesti stuðningurinn,
sem hægt er að veita kvik-
myndagerð okkar, er að al-
menningur sýni þessari nýju
listgrein áhuga. Kvik-
myndagerðarmennirnir
þurfa enga opinbera fyrir-
greiðslu ef fólk kemur í
kvikmyndahúsin til þess að
fylgjast með því sém er að
gerast á þessu sviði. Hver
myndin á fætur annarri er
frambærileg og vel það.
Væntanlega verða verðlaun
Hrafns Gunnlaugssonar til
þess að efla á ný áhuga fólks
á íslenzkum kvikmyndum.
Skattapistill/ Bergur Guönason hdl.
Nú hugsar enginn
um þjóðarheill
MORGUNBLAÐIÐ hefur fengið Berg Guðnason, héraðsdómslög-
mann, til að skrifa nokkra pistla í blaðið með leiðbeiningum og
hollráðum til skattgreiðenda sem þurfa að hafa gengið frá framtöl-
um sínum og skilað til skattstjóra fyrir 10. febrúar nk.
í pistlum Bergs verður að finna upplýsingar um heimildir til
frádráttar, sem flestum er e.t.v. ókunnugt um en eiga sér fulla
lagastoð.
Bergur Guðnason er gjörkunnugur skattamálum. Hann starf-
aði lengi sem lögfræðingur hjá Skattstofunni í Reykjavík og var
þar skrifstofustjóri um tíma en nú um árabil hefur hann rekið
eigin málflutningsskrifstofu í Reykjavík og í tengslum við hana
aðstoðað einstaklinga jafnt sem fyrirtæki við gerð framtala.
Það hefur orðið að ráði að ég rit-
aði nokkrar greinar um skattamál í
blaðið. Greinum pessum er ætlað að
hjálpa framteljendum að átta sig á
hinum ýmsu blindgötum, sem hinn
almenni skattþegn iendir í þegar
hann hyggst takast á við skattfram-
tal sitt.
Ég mun reyna að gera grein fyrir
þeim atriðum skattframtalsins, sem
skv. reynzlu minni skipta skattborg-
arann mestu máli í heirri eðlilegu
sjálfsbjargarviðleitni nans, að borga
sem minnst til ríkisbáknsins. Þetta
kann að hljóma fáránlega í þjóðfé-
lagi eins og okkar þar sem menn
stæra sig af fullkomnu trygginga-
kerfi, heilbrigðis- og menntakerfi
sem naumast á sinn líka á jarðarkr-
inglunni, og þarf sitt.
Kinu sinni á ári hugsar enginn um
þjóðarheill. Það er þegar menn
setjast niður og telja fram til
skatts. Allir hafa eitt og sama
markmið og það er að greiða eins
litla skatta og mögulegt er.
Menn kunna að nálgast þetta
markmið með misjöfnu hugarfari
eða samvizku. Þetta á við alla,
jafnt jafnaðarmenn sem íhalds-
menn, sósíalista og kvenna-
listakonur og nú á síðustu og
verstu timum jafnvel framsókn-
armenn.
Ég ætla mér ekki þá dul, að
fjalla um huglægt ástand skatt-
þegna í þessum væntanlegu grein-
arkornum. Hugmyndin er að
reyna að hjálpa mönnum til að
rata um hálar götur skatta-
kerfisins, þ.e. upplýsa um heimild-
ir til frádráttar, sem mönnum er
ókunnugt um en hafa að sjálf-
sögðu lagastoð.
Greinarnar verða eingöngu
skrifaðar með hagsmuni og skatt-
framtöl launþega í huga, enda
annast sérfróðir menn yfirleitt
skattframtöl atvinnurekenda, og
því lítil þörf á ráðgjöf til ráð-
gjafanna.
Það hefur vart farið fram hjá
almenningi, að stjórnvöld hafa á
undanförnum árum stefnt að ein-
földun skattframtals einstaklinga.
Sú stefna á rót sína að rekja til
aukinnar tölvuvæðingar og vænt-
anlegs staðgreiðslukerfis skatta.
Sjálfur hefi ég starfað að
skattamálum í rúma tvo áratugi.
Allan þann tíma hefur stað-
greiðslukerfi skatta verið mis-
jafnlega ofarlega á baugi. Hver
fjármálaráðherrann af öðrum hef-
ur iýst því yfir í upphafi embætt-
isferils að nú skuli staðgreiðslu-
kerfið ná fram að ganga. Eftir
nokkra mánuði í embætti hefur
sami ráðherra misst móðinn, eftir
að sérfræðingar hafa heiiaþvegið
hann. Þetta hef ég séð gerast hjá
hverjum fjármálaráðherranum
eftir öðrum. Ástæðan er einfald-
lega sú, að upptaka staðgreiðslu-
kerfis skatta er svo viðamikið
Bergur Guðnason hdl.
fyrirtæki, að enginn ráðherra vill
bera ábyrgð á slíku.
Það nýjasta í skattapólitíkinni
er afnám lekjuskatts í áföngum. Þið
iakið eftir þessu með áfangann.
Ég held að fáir séu trúaðir á þessa
nýju kennisetningu. Skoðum ríkis-
útgjöldin. Mér sýnist vænlegra að
afnema eitthvað af beim, en halda
tekjunum. Ekki veitir af.
Hugmyndin var víst ekki að
skrifa pólitíska hugvekju heldur
snúa sér að alvöru augnabliksins.
Hinn almenni skattborgari hefur
oessa dagana áhyggjur af skatt-
byrði sinni á komandi ári.
Pessari fyrstu grein minni var
ætlað að vera einskonar inngang-
ur. Ég vona, að tiér takist að
miðla einhverjum jpplýsingum,
sem gagnlegar mega verða skatt-
þegnum við framtalsgerð sína. í
næstu greinum mun ég fjalla um
helztu frádráttarheimildir ein-
staklinga, hlunnindi, meðferð
söluhagnaðar af eignum og sitt-
hvað fleira, sem vonandi er for-
vitnilegt, þessa dagana a.m.k.
Eins og ég nefndi áður hefur
skattframtal einstaklinga verið
einfaldað nú á síðari árum. Þetta
hefur leitt til þess, að flestir ein-
staklingar nota sér svokallaðan
fastan frádrátt, eða 10% frádráttinn.
Einföldunin hefur líka orðið til
þess, að mismuna mönnum. Ég
nefni sem dæmi mismunandi
skattbyrði hjóna eftir því hvort
þeirra aflar teknanna. Annað
dæmi má nefna. Nú eru börn inn-
an 16 ára skattlögð hafi þau tekj-
ur, en yfirleitt ekki eldri börn í
foreldrahúsum.
Áðurnefnd einföldun hefur og
leitt til þess að frádráttarheimild-
um einstaklinga hefur stórfækk-
að. Maður skyldi því ætla að
skattframtalið væri „ekkert mál“
eins og nú er sagt. Þar er ég á
öndverðri skoðun. Einmitt vegna
fækkunar frádráttarheimilda verða
raenn að kynna sér þær út í æsar.
Til þess hafa menn „Leiðbein-
ingar ríkisskattstjóra", sem fylgja
hverju skattframtali. Ef eitthvað
má út á þann bækling setja, er það
helzt hve ítarlegur nann er og því
borið við, að þar séu einföldu mál-
in flækt. Þetta er kannski eðlileg
gagnrýni frá öllum almenningi, en
óréttmæt því bæklingurinn er öll-
um aðgengifegur, sem nenna að
eyða tíma til lestrar hans.
Ég vil að lokum vísa í áður-
nefndan bækling til fyllingar á
væntanlegri umfjöllun minni.
Þannig geta menn kannski aflað
sér nákvæmari upplýsingar um
eitthvað sem ég tæpi á, en þarfn-
ast frekari útlistunar.
Sæl að sinni,
ááé
Rögnvaldur Ólafsson utan við hið nýja frystihús. MorgunblaðiS/Friðþjófur
HraÖ fry stihús Hellissands
fullbúið í febrúarmánuði
VONIR standa til, að hið nýja Hraðfrystihús Hellissands verði tekið í notkun
í febrúarmánuði, en frystigeymsla hússins hefur þegar verið tekin í notkun.
Hraðfrystihús Hellissands brann 17.
höfnina á Rifi.
Rögnvaldur ólafsson, eigandi
Hraðfrystihússins, sagði í samtali
við Morgunblaðið, að bygging nýs
húss eins og þessa væri mikið átak
og erfitt fjárhagslega, en það
þýddi ekkert að láta deigan síga.
Hann hefði fengið lán úr Fisk-
veiðasjóði og Byggðasjóði, þar sem
tryggingafé hefði dugað skammt.
Hann hefði þurft að endurbyggja
meirihluta gamla hússins til að
geta haldið þar uppi saltfisks- og
skreiðarvinnslu og ennfremur
hefði hann verið með nokkra
frystingu þar. í nýja húsinu, sem
er 2.100 fermetrar að stærð yrði
einungis frysting, en aðrar verk-
unargreinar áfram á Hellissandi.
Rögnvaldur sagði, að ætlunin
ágúst 1983 en er nú endurreist við
hefði verið að hefja vinnslu um
áramótin, en ýmsir verkþættir
hefðu dregizt nokkuð. Nú væri
uppsetning véla hafin og unnið á
öllum vígstöðvum svo vinnsla í
húsinu gæti hafizt sem fyrst.
Frystigeymslan væri nú komin í
notkun og léti hann frysta fyrir
sig nokkuð af fiski í ólafsvík þar
til allt yrði tilbúið og vélar úr
gamla húsinu hefðu verið fluttar á
milli. Það yrði mikill munur, þeg-
ar nýja húsið yrði komið í gagnið,
bæði vegna þess, að það stæði nán-
ast á hafnarbakkanum og vegna
þess, að erfitt hefði verið að vera
með starfsemina á tveimur stöð-
um.
Unnið að uppsetningu tækja f frystihúsinu.
Viðbúnaður Lands-
virkjunar vegna
náttúruhamfara:
Fjárhagsleg
áhætta við
mannvirkja-
gerð könnuð
Á VEGUM Landsvirkjunar er í
gangi ýmis viðbúnaður vegna nátt-
úruhamfara, meðal annars rann-
sóknir á eldvirkni og þeirri fjár-
hagslegu áhættu sem því er samfara
að reisa mannvirki á eldvirkum
svæðum. Þetta kemur fram í nýjasta
fréttabréfi Landsvirkjunar.
Þar segir að á undanförnum ár-
um hafi farið fram rannsóknir á
eldvirkni á suðvesturhluta gos-
sprungubeltisins frá Bárðarbungu
um Veiðivötn að Torfajökli. Gert
er ráð fyrir að rannsóknunum
Ijúki innan tveggja ára. Annað
verkefni, sem einnig er unnið er að
í samvinnu við Norrænu eldfjalla-
stöðina og Viðlagatryggingu, er
könnun á áhættu af völdum eld-
virkni. Þar er kannað hvort hægt
er að segja til um líkur á hamför-
um og þeirri fjárhagslegu áhættu
sem þvi er samfara að reisa mann-
virki á eldvirkum svæðum. Inn í
verkefnið fléttast einnig tilraun
til að meta heildaráhættu fyrir
allt landið og hvernig hægt sé að
bregðast við.
Þá segir í fréttabréfinu að
Landsvirkjun hafi látið athuga öll
sín mannvirki með tilltiti til
landskjálftahættu og gwt viðeig-
andi ráðstafanir þar sem þess
reyndist þörf og að hafinn sé und-
irbúningur að nánara samstarfi
við ýmsar stofnanir og hönnuði
um rannsóknir og fyrirbyggjandi
aðgerðir vegna hugsanlegra nátt-
úruhamfara, svo sem landskjálfta
og eldgosa.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir JÓHÖNNU KRISTJÓNSDÓTTUR
Filippseyjar:
Ástandið verður æ flóknara
eftir að Ver var handtek-
inn og Salonga sneri heim
Stjórnmálasérfræðingar telja að furðu lítið hafi verið skrifað í blöð-
jm vítt um veröld hvaða afieiðingar það kunni að hafa fyrir stjórnmála-
heim Filippseyja, að Fabian Ver fyrrverandi vfirmaður herafia landsins
og einn nánasti samstarfsmaður Marcosar forseta var meðal þeirra sem
hefur verið ákærður formlega fyrir að eiga hlutdeild að morðinu á
\quino á fiugvellinum < Manila fyrir hálfu öðru ári. Fréttirnar komu að
vísu ekki eins og þruma úr leiðskíru lofti nú. Ver hafði verið nefndur
oft og mörgum sinnum aður i sambandi við Aquino-málið og hann hafði
sagt af sér sem yfirmaður herafia landsins fyrir nokkrum mánuðum,
meðan raálið væri í rannsókn.
Ver fullyrti þá og sömuleiðis
eftir að Aquino var myrtur
og farið var að hvísla um að
hershöfðinginn ætti par ein-
hvern hlut að, að hann væri al-
gerlega saklaus og sagði allar
slíkar grunsemdir og gróusögur
undan rifjum kommúnista runn-
ar. Nú er hins vegar úr vöndu að
ráða fyrir Ver eftir að opinber
saksóknari ríkisins nefur borið
hann formlegum sökum. Þá
velta menn fyrir sér hver sé
þáttur Marcosar forseta í því og
álíta ýmsir, að hann hafi séð sér
hag í því að fórna Ver, ef það
mætti verða til þess að menn
öðluðust trú á þær staðhæfingar
hans að hann vildi að málið yrði
upplýst og skipti þá engu ’nverjir
ættu þar hlut að. Marcos hefur
án efa talið að þetta væri snjall
leikur hjá sér, en á Filippsseyj-
um hafa menn ekki orðið upp-
næmir fyrir þessu, þar sem Ver
hefur löngum verið ákaflega
óvinsæll maður. Hann þykir
grimmur og óvæginn, en hann
hefur að því er best er vitað,
jafnan verið hollur Marcosi for-
seta. Þess vegna finnst mönnum,
hvort sem það eru alþýða manna
eða stjórnmálaskýrendur, erfitt
að kyngja því að Ver geti hafa
staðið að baki morðinu á Aquino
án þess að Marcosi forseta væri
ljóst hvað til stæði og hefði lagt
blessun sína yfir það.
Ef Ver verður sekur fundinn
getur hann átt yfir höfði sér allt
að fjörutíu ára fangelsisdóm.
{ blaðinu Far Eastern Econ-
omic Review er fjallað um máiið
fyrir skemmstu og þar sérstak-
lega tekið fram, að Marcos for-
seti og Ver hljóti einhvern veg-
inn að hafa gert með sér leyni-
samning um málið og muni Ver
ekki sæta fangelsisvist nema að
nafninu til, fáist hann til að
halda Ferdinand Marcos alger-
lega utan við málið, þegar það
kemur fyrir rétt. Á hinn bóginn
getur blaðið sér þess líka til, að
önnur skýring kunni að vera á
málinu, þ.e. að Marcos forseti sé
að missa þau kverkatök sem
hann hefur haft og heimildir í
Manila segi að Marcos hafi reynt
að koma í veg fyrir að ákæra
væri borin fram á Ver. Hvorugt
hefur auðvitað verið staðfest og
auðvitað gæti þess vegna verið
þriðja skýringin á þessu eða
jafnvel sú fjórða. En freistandi
er að álykta, að töluverður sann-
leikur sé í því að völd Marcosar
séu ekki þau sem hann hafði. Þar
kemur auðvitað margt til,
heilsuleysi forsetans er stað-
reynd og hann er að kunnugra
sögn ekki nema skugginn af
sjálfum sér. óstaðfestar heim-
ildir segja einnig, að hann sé
varla fær um að fylgjast með
daglegu starfi og það muni vera
ráðgjafar hans, þar á meðal eig-
inkonan Imalda, sem sendi yfir-
Fabian Ver
lýsingar í hans nafni ef þurfa
þykir. Nú um helgina kom til
dæmis til mikilla óeirða í Manila
er stjórnarandstæðingar flykkt-
ust um götur höfuðborgarinnar
og létu ófriðlega. Agapito Aqui-
no sagði, að menn væru orðnir
þreyttir á því að ekki væri staðið
við nein loforð um að reyna að
bæta atvinnuástand eða gera
átak í félagsmálum, þar sem
ástandið færi versnandi dag frá
degi. óeirðalögregla réðst til at-
lögu við fólkið víða í höfuðborg-
inni og lumbraði á því heldur
óþyrmilega. Talið er að fyrir-
skipanir um valdbeitingu hafi
komið frá forsetahöllinni. Þá er
einnig að komast á dagskrá að
forsetakosningar eiga að fara
fram á Filippseyjum eftir tvö ár.
Sumum kynni að finnast að full
snemmt væri að fara að íhuga
það mál, en vegna áleitnari
fregna um heilsuleysi Marcosar
þykir ýmsum trúlegt, að forseta-
kosningar kynnu að verða fyrr.
Og þá er að finna frambjóðanda
við hæfi. í innstu valdahringjum
reyna menn að komast að niður-
stöðu, um hver af hollum Marc-
osar-mönnum kæmi þar til
greina. Imalda Marcos mun þess
mjög fýsandi að bjóða sig fram,
þrátt fyrir yfirlýsingar hennar
um að hún sækist ekki eftir völd-
um. En að fróðra manna dómi er
nú mikið makkað bak við tjöldin
vegna þessa.
Að svo stöddu verður ekki séð
að heimkoma Jovitos Salonga,
eins af stjórnarandstöðuleiðtog-
unum, sem sneri heim úr útlegð í
Bandaríkjunum fyrir stuttu,
muni breyta neinu. Menn greinir 1
á hversu mikils stuðnings Sal-
onga nýtur og sem stendur virð-
ast þeir Laurel og Agapito Aqu-
ino mun áhrifameiri. Þó var Sal-
onga vel fagnað þegar hann kom
til Filippseyja og Marcos forseti
lét senda frá 3ér yfirlýsingu um
að hann væri ánægður með að
stjórnarandstaðan styrktist, það
væri merki um að lýðræðið stæði
traustum fótum í landinu.
Salonga hefur ekki haft sig
ýkja mikið í frammi síðan hann
kom til landsins, og er ekki vitað
hvort hann mun á einhvern hátt
reyna að örva og hvetja til sam-
vinnu meðal stjórnarandstöðu-
hópa eða hvort hann hyggur
sjálfur og einn á aðgerðir.
Sem stendur svífur flest í
lausu lofti á Filippseyjum í póli-
tísku tilliti. Og eymd alþýðu
manna fer vaxandi og ólga vegna
misskiptingar lífskjara eykst.
Lífskjaramunur er að líkindum
hvergi meiri í Asíu en á Filipps-
eyjum. Þrátt fyrir fögur fyrir-
heit sem hafa hljómað úr for-
setahöllinni af og til svo skiptir
árum, verður þar lítil breyting
til batnaðar. Það er varla ofmælt
að segja að Filippseyjar séu að
verða eins og púðurtunna sem
getur sprungið í loft upp hvenær
sem er, að mati stjórnmálasér-
fræðinga í þessum heimshluta.
(Heimildin New York Times, Far
Eastern Kconomic Review, \P
o.n.). Jóhanna Kristjónsdóttir er
bladamaóur í erl. fréttadeild Mbl.