Morgunblaðið - 07.05.1985, Blaðsíða 42

42 ....................................... MORGUNBLADID, ÞRIDJUDAGÚR 7. MAÍ 1985
Hjónaminning:
Þóranna Magníisdöttir
Hallgrímur Jónsson
Hallgrímur
Feddur 5. júlí 1900
Dáinn 13. júlí 1983
Þóranna
Fædd 24. janúar 1900
Diin 17. aprfl 1985
Tæpast verður nokkur kynslóð i
íslandssögunni talin hamingju-
samari en aldamótakynslóðin, þ.e.
fólkið sem átti bernsku- og ungl-
ingsár sín á fyrstu árum 20. aldar-
- innar fram að fyrri heimsstyrjöld.
Þetta æskufólk lifði vortíð is-
lensks þjóðlifs, þegar draumar
hugsjónamanna og þjóðskálda
skutu rótum út í þjóðlífið eins og
jurtin sem finnur vorfjötra vetrar
bresta og hlýnandi moldina fylla
hvern sprota ilmi og frjóangan.
Skáldin kváðu þessum vaxtar-
þrótti og -þrá hvatningar- og sig-
ursöngva, fulla af bjartsýni, ör-
yggi og trausti, trú á lifið og sigur-
mátt þess.
Vormenn allra alda hafa átt
sina björtu drauma, en aldamóta-
kynslóðin umrædda varð sú
fyrsta, sem sá þessa drauma ræt-
ast. Stjórn þjóðmála, menningar-
og atvinnulifs færðist æ meir
heim i hendur okkar uns öllum
fjötrum var stjórnarfarslega af-
létt með stofnun lýðveldisins.
Aldamótakynslóðin lék sér að legg
og skel á moldargólfi svo sem áar
höfðu gert um allar aldir. En
barnabörn hennar sitja nú að
tölvuleikjum i húsakynnum sem
afi og amma sáu i bernsku sinni
aðeins i draumaheimum ævintýra
1001-nætur.
Sigurganga aldamótakynslóðar-
^innar hefur verið erfið en óslitin.
Engin kynslóð hefur lifað aðra
eins byltingu, engin mun nokkru
sinni hnekkja meti hennar að
lyfta þjóðinni upp úr moldinni i
efstu hæðir tækni- og töfrabragða
svo að stutt er til stjarnanna.
Þessi hamingjusama kynslóð nam
kall Jónasar Hallgrímssonar og
hlýddi því:
Hörðum höndum
vinnur hðlda kind
ár og eindaga.
Siglir særokinn,
sólbitinn slær,
stjörnuskininn stritar.
Með þrotlausri vinnu, bjartsýni
og trú á land og þjóð hefur alda-
mótabörnunum tekist að gera 20.
öldina að þvi endurreisnartima-
bili, sem margir þráðu fyrr — en
birtist aldrei. Þess vegna er þetta
hamingjusamasta kynslóð ís-
lands, sem senn hefur lokið sinu
mikla hlutverki. Mörg þeirra sitja
nú við arin ævikvöldsins, fylgjast
með afrekum barna sinna vitt um
heim og leikjum barnabarna, en
láta hugann reika um gnýsaman
æviferil þar sem allt rættist að
lokum sem skáldið kvað á alda-
mótaári:
Sé eg i anda knörr og vagna knúða
krafti sem vannst úr fossa þinna skrúða,
strítandi vélar, starfsmenn glaða og prúða,
stjórnfrjálsa þjóð með verslun eigin búða.
Allt þetta rættist því að þau
sungu og störfuðu eftir boðorði
sama hugsjónaskálds:
— Hvernig sem stríðið þá og þá er blandið
það er að elska og byggja og treysta á landið.
Við, sem erum misgömul börn
tuttugustu aldarinnar, eigum þvi
aldamótakynslóðinni, Vor-
mönnum Islands látnum og lif-
andi, allt að þakka sem áunnist
hefur hreysti okkar, hagsæld,
menningu og gleði.
Með þessum huga langar mig að
kveðja vinkonu mína Þórönnu
Magnúsdóttur (Tótu). Hún fædd-
ist 24. janúar árið 1900 í Þykkva-
bæ í Landbroti, elst fjögurra
barna Guðríðar Sigurðardóttur og
Magnúsar Hansviumssonar. Hún
fluttist ársgömul að Eintúnahálsi
í sama hreppi, en þar bjuggu for-
eldrar hennar til ársins 1909, urðu
að hverfa þaðan i húsmennsku í
Efri-Vík það ár og þar dó faðir
hennar um haustið. Ekkjan leitaði
þá til bróður síns i Þykkvabæ með
börn sín. Kjör einstæðra mæðra
þykja bág, en voru nær óbærileg i
byrjun aldarinnar. Vinnukonu-
staða leyfði ekki mikla umhirðu
eigin barna. Þótt ekkja nyti hér
eigin venslafólks varð ekki um-
flúið að senda elstu börnin burt
sem fljótast, til snúningsstarfa og
þá einnig þess skólanáms sem
kostur gafst þar um slóðir.
Af þessu var Þórönnu komið í
Múlakot á Síðu til foreldra minna
er hún var orðin 12 ára. Þar dvelst
hún næstu 12 árin, skráð tökubarn
eða fósturbarn fyrstu árin en síð-
an vinnukona sem þá var enn títt
um sveitir. Næstu tvö árin mun
hún hafa gegnt svipuðum störfum
á Fossi en er þó í vetrarvist í
Reykjavík svo sem þá var og þótti
fýsilegt ungum stúlkum til hús-
legs náms og þroska.
Frá 1926—37 á Þóranna svo
heimili á Kirkjubæjarklaustri.
Þar giftist hún 16. desember 1927
jafnaldra sínum Hallgrími Jóns-
syni, sem segja mátti fósturson
þeirra Kalusturhjóna, Elínar og
Lárusar. Ungu hjónin teljast þar í
lausamennsku næstu árin, en úti-
og innistörf urðu þeim annasöm á
því fjölmenna og alkunna gest-
nauðarheimili. Þar fæðist þeim
einkasonurinn 6. september 1931,
Jónas, nú yfirlæknir og prófessor.
Árið 1937 flytja þau alfarið til
Reykjavíkur, ári síðar verður
Hallgrímur húsvörður hjá Slátur-
félagi Suðurlands. Gegnir hann
því síðan í rösk 40 ár, og fjölskyld-
an á ætíð heimili sitt í litla húsinu
Lindargötumegin við Sláturfélag-
ið meðan þeim hjónum entist báð-
um heilsa til og aldur. Hallgrímur
dó af slysförum 13. júli 1983, en
Þóranna lést 17. apríl síðastliðinn
eftir nær áratugar sjúkravist,
lengi á Reykjalundi, um skeið á
dvalarheimilinu Ási i Hveragerði
en síðustu árin hér i Hátúni.
Þetta eru ytri þættir úr langri
og merkri sögu, sem raunar er
ekki unnt að gera skil i þessum
kveðjuorðum.
1 huga mínum er Tóta hluti
fyrstu minninga. Hún er mér bæði
fóstursystir og fóstra. Hún er á
sextánda ári er eg fæðist, og
fyrsta áratug ævi minnar er þessi
greindi og vel gerði unglingur svo
samgróinn heimili foreldra minna
að þar verða engin skil milli. Með-
al margra yndismynda frá þeim
bernskuárum eru frásögur hennar
úr veruleika og ævintýraheimi.
Minni hennar, eftirtekt og næm-
leiki á móðurmálið, allt þetta
ásamt glaðlegu en traustu viðmóti
gæddi frásögn hennar því lifi, er
gaf ungum sveini ótal gleðistundir
hvort sem sagan var sögð við
rúmstokkinn, uppi < blómabrekku,
er skolað var úr þvotti uppi í
Hörgsá eða setið úti i fjósi við
mjaltir eða hreinsun ristla í slát-
urtíð. Slikar og þvílíkar stundir
undir handleiðslu mömmu, Tótu
og annarra sagnameistara heimil-
isins lyftu hulu af fjarlægum og
nálægum furðum heimaslóða og
himinhnatta.
Tóta naut ekki langrar skóla-
göngu frekar en þá gerðist i sveit.
Tvo vetur átti hún í farskólanum í
Múlakoti, aðra hverja viku frá
veturnóttum til vordaga voru þau
8 börn saman í námi, 10—14 ára
gömul. Átta námsgreinar voru til
prófs og reyndist námsárangur
Tótu í fremstu röð. Síðar gafst
henni nokkurra vikna nám í ungl-
ingaskóla í Vik og sannaðist þar
einnig hve góðum hæfileikum hún
var gædd til munns og handa. Á
þeirri tið gáfust sveitabörnum
tæpast önnur námsfæri og alira
sist stúlkum. Ásamt lestri,
sjálfsnámi, eftirtekt og viðræðum
nægði Tótu þetta þó til að geta
síðar veitt mörgum börnum fyrstu
leiðsögn, eigi sist í móðurmáli.
Veit eg og, að faðir minn fól Tótu
stöku sinnum að annast litla skól-
ann sinn í nokkra daga er hann
var skyndilega kallaður frá vegna
sýslunefndarfunda eða slíkra
starfa. Það sannaði öðru betur hve
vel hann treysti þessari ungu
stúlku, greind hennar, samvisku-
semi og öryggi. Þvi brást hún
heldur ekki né neinu öðru er henni
var til trúað.
Þótt Tóta væri vel fallin til
heimilisstarfa úti og inni, þá veit
eg að hún þráði meiri skólagöngu,
einkum til kennaranáms. Nú
hefðu henni staðið opnar allar
framaleiðir, og vel hefði islensku-
deild Háskóla íslands hentað
henni, e:gi síst i bókmenntum og
sögu. Ljóð listaskáldanna nam
hún þegar í bernsku af bókum og
vörum fóiks. Þar unni hún mest
náttúrufræðingnum og listaskáld-
inu góða Jónasi Hallgrimssyni,
söng og sagði ljóð hans og sögur
svo að hreif einnig hlustandann er
sat hið næsta á rúmstokk eða stóð
með á teigi. Engum varð þvi undr-
unarefni, er einkasonurinn hlaut
nafn eftirlætisskáldsins. Móður
sinni og föður hefur hann borið
það nafn með sóma frá bernskuár-
um til æðstu frægðarbrautar
læknismennta.
Eins og áður er að vikið auðnað-
ist Tótu að veita ýmsum börnum
góða tilsögn við lestrarnám, og
ýmsir námsmenn áttu gott næðis-
athvarf í litlu stofunni á heimili
þeirra Halla á Lindargötunni.
Þannig eignaðist hún fleiri nem-
endur en bara í gamla skólanum i
Múlakoti. Þeir taka undir þakkar-
orðin i dag, þvi að hvert verk
hennar var vel unnið, grundvöllur-
inn traustur.
Minni Tótu var frábært. Oft bar
við að við hjónin hringdum til
hennar og spurðum um atburði,
afmælisdaga eða önnur minnis-
atriði sem okkur fýsti að vita með
öryggi. Svari hennar mátti
treysta: Hún gaf það ekki nema
vissa væri, bað stundum um um-
hugsunarfrest, hringdi þá aftur og
skýrði nánar svo að sem gleggst
væri og gagnlegast, hafði þá oft
leitað þeirra upplýsinga sem
henni þótti sjálfri á skorta f eigin
huga eða minni. Sannleikurinn
var henni nánast heilagur. Vel
eiga þvi við um hana þessi orð
skáldvinar hennar:
Brann þér í brjósti,
bjó þér í anda
ást á ættjörðu,
ást á sannleika.
Hreinlæti og snyrtimennska
prýddi heimili og dagfar Tótu.
Fundargerðarbók ungmennafé-
lagsins heima staðfestir glögga
rithönd hennar, traust vald á máli
og skýra tjáningu. Hugsjónir
ungmennafélaganna um ræktun
lýðs og lands, Islandi allt til heilla
og hamingju birtust hvarvetna í
starfi þessarar tryggu og traustu
dóttur aldamótanna sem við
kveðjum í dag.
Þóranna Magnúsdóttir hefur
lokið farsælu ævistarfi. Syni
hennar, Jónasi, konu hans, önnu
Margréti Lárusdóttur, og börnum
þeirra: Hallgrími liffræðingi,
Pétri tónlistarmanni, Margréti og
Lárusi skólanemendum sendum
við hjónin og börn okkar hlýjar
kveðjur sem og öldruðum systkin-
um Tótu, Magneu og Guðjóni.
Eg þakka minni kæru vinkonu
stuðning og tryggð frá því að hún
leiddi mig fyrstu skrefin fyrir
tæpum sjö áratugum. 1 dag get eg
vonandi fylgt henni síðasta spöl-
inn að hinstu hvílu.
Helgi Þorláksson
Meðal dásamlegustu eiginleika
mannshugarins er sá að það eru
fyrst og fremst hinir ánægjulegu
atburðir sem í honum geymast til
lengdar en hinum er auðveldara
að gleyma. Að vísu á þetta fyrst og
fremst við atburði hins daglega
amsturs, þvi vitanlega geta þeir
atburðir gerst sem engin leið er að
leyma, hve mjög sem menn vildu.
samræmi við þetta fer mér eins
og mörgum, sem alist hafa upp í
sveit, að mér finnst sem hin fyrstu
sumur hafi öll verið full af sól-
skini, gróðrarilmi og fuglasöng.
Mér finnst allt hey hafa verið fag-
urgrænt og stökkt og blómabreið-
urnar nær endalausar. Segja mér
þó bæði menn og skýrslur að á
þeim árum hafi miklir rosar geng-
ið yfir og vissulega var lifsbarátt-
an harðari þá en nú, þótt þá hafi
menn bitið á jaxlinn og horft
bjartsýnir fram á við.
En jafnhliða minningum um sól
og ilmandi hey eru líka minningar
um gott fólk. Sumt var hluti hins
daglega umhverfis, annað kom og
fór líkt og farfuglarnir. 1 þeim
hópi voru Halli og Tóta og sonur
þeirra Jónas. Ég man ekki lengra
aftur en Jónas væri hjá okkur i
Efri-Vik á sumrum, og þegar dag-
ur var lengstur, sólin björtust og
angan jarðar sterkust komu þau
Tóta og Halli foreldrar hans i
sumarfrí. Þau voru öll nokkurt
ævintýri i mínum augum, þau
komu úr borginni stóru, kunnu að
segja frá framandi fólki og at-
burðum sem barnshugurinn átti á
stundum erfitt með að melta og
þeim fylgdi einnig ýmislegt góð-
gæti sem ekki var dagleg fæða til
sveita. En jafnframt þessu voru
þau hluti sveitarinnar, enda upp-
runnin þar, kunnu deili á hverjum
einasta manni og vissu allt um ör-
lög þeirra sem horfið höfðu þaðan
á vit ævintýra borgarinnar.
Þóranna Magnúsdóttir, Tóta,
sem í dag er til grafar borin, var
að segja má jafngömul öldinni,
fædd í janúar árið 1900 og var því
áttatiu og fimm ára er hún lést,
17. april síðastliðinn. Hún var elst
fjögurra systkina, barna þeirra
Guðriðar Sigurðardóttur og
Magnúsar Hansvíumsonar, tæp-
um tiu mánuðum eldri en Magnea
fóstra min, er lengst af bjó i Efri-
Vík. Bræðurnir voru tveir, Sigurð-
ur, fæddur 1903, og Guðjón, fædd-
ur 1908. Hjónaband foreldra Tótu
varð ekki langt. Þau bjuggu fyrst i
Þykkvabæ og þar fæddist hún, en
árið 1901 fluttust þau að Eintúna-
hálsi á Siðu, heiðarbýli sem nú er
löngu komið i eyði. Þar sleit Þór-
anna barnsskónum, en dvölin inni
i Klausturheiði varð ekki löng, þvi
faðir hennar veiktist af þeim
sjúkdómi er þá herjaði svo víða,
berklum. 1909 brugðu foreldrar
hennar búi og sama ár lést faðir
hennar. Þóranna fluttist þá að
Þykkvabæ með móður sinni og
systkinum, þar sem Páll móður-
bróðir hennar bjó, en tólf ára fór
hún aö Múlakoti á Siðu til hjón-
anna Þorláks Vigfússonar og
Helgu Bjarnadóttur og hjá þeim
dvaldist hún til ársins 1924. Leit
hún ávallt á þau sem sina aðra
foreldra og syni þeirra sem bræð-
ur sína. Árið 1926 fluttist hún sem
vinnukona að Kirkjubæjar-
klaustri, til Lárusar Helgasonar
og Elínar Sigurðardóttur sem
þann garð gerðu frægan. Heimilið
var mannmargt og stórmannlegt,
enda Lárus höfðingi sins héraðs,
og meðal vinnufólksins var Halli.
Upp frá því voru vegir þeirra
óaðskiljanlegir til hinstu stundar.
Halli, eða Hallgrimur Jónsson,
fæddist í Prestbakkakoti á Siðu og
var hálfu ári yngri en Þóranna.
Foreldrar hans voru hjónin Hall-
dóra Eiriksdóttir og Jón Einars-
son. Hallgrímur var yngstur
systkinanna, eldri voru Eirikur,
fæddur 1891, Margrét, fædd 1893,
Elín, fædd 1894, og Sveinn, fæddur
1895. Aðeins sex ára fluttist Halli
að Klaustri og átti þar heima i
þrjá áratugi og leit jafnan á Lárus
og Elínu sem sína aðra foreldra og
þá Klaustursbræður sem bræður
sina. Bernska þeirra Hallgríms og
Þórönnu var þvi að ýmsu leyti lik,
og raunar lík þvi sem bernska
margra barna var á þessum árum,
þegar grá og miskunnarlaus lifs-
baráttan guðaði miklu fyrr á
glugga en nú er almennt, og allir
urðu að bjarga sér sjálfir en gátu
litils sem einskis krafist af sam-
félaginu.
Víst mótuðu þessar hörðu
kringumstæður nokkuð lifsviðhorf
þeirra, en þó aðeins til góðs.
Hvergi var beiskju að finna þegar
litið var um öxl, einnig i þeirra
hugum einkenndust bernsku- og
æskuárin af sól og gróðrarilmi.
Þau Hallgrimur og Þóranna
giftust í desember 1927 og bjuggu
megnið af næsta áratug i lausa-
mennsku á Klaustri. Fjármennsk-
an var aðalstarf Hallgrims, enda
var hann mjög fjárglöggur og góð-
ur skepnuhirðir og léttur á fæti
með afbrigöum, sem best sést af
f ” " ‘ A
Þekkt vörumerki og firma
Eitt þekktasta vörumerki í fataiön-
aöi á íslandi
er til sölu. PARTNER er löngu þekkt fyrir
góöa vöru og gott verö og nýtur trausts og
eftirspurnar um allt land. Meö í kaupunum
fylgir firmaö „PARTNER VERKSMIÐJUÚT-
SALAN“ sem hefur um langa tíö veriö árviss
stórviöburður í viöskiptalífinu í Reykjavík.
Nánari upplýsingar í símum 29840 og
686268.