Morgunblaðið - 25.05.1985, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐID, LAUGARDAGUR 25. MAÍ 1985
fltofgtiiiiMbifeife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 25 kr. eintakið.
Einstætt frumkvæði
vinnuveitenda
Sá einstæði atburður gerð-
ist í fyrradag, að Vinnu-
veitendasamband íslands
(VSÍ) lagði fram tilboð að nýj-
um kjarasamningi án þess að
fyrir liggi fastmótuð kröfu-
gerð Alþýðusambands íslands
(ASÍ) eða aðildarfélaga þess.
Framlagning tilboðsins ein
markar tímamót í samskipt-
um launþega og atvinnurek-
enda hér á landi. Hitt er þó
ekki síður merkilegt, hve langt
vinnuveitendur eru tilbúnir að
ganga, en þeir bjóða 18 til 24%
kauphækkun á næstu 13 mán-
uðum. Hvort tveggja sýnir
ótvírætt að VSf er kappsmál
að stemma stigu við rýrnun
kaupmáttar og skapa festu í
þjóðfélaginu. „Með þessari til-
íögu er stefnt að því að fá fast
land undir fæturna í stað þess
að velja það óöryggi, sem fylg-
ir stöðugu jakahlaupi," sagði
Magnús Gunnarsson, fram-
kvæmdastjóri VSÍ, í Morgun-
blaðsviðtali í gær.
Allri þjóðinni er nú orðið
deginum ljósara, að verka-
lýðshreyfingin er í mikilli
kreppu. Hvort beldur litið er
til Alþýðusambandsíns eða fé-
iaga opinberra starfsmanna
þá er hver höndin upp á móti
annarri. Kennarar vilja
hverfa úr BSRB og hafa sam-
þykkt að gera það en stjórn
BSRB maldar í móinn. Innan
Alþýðusambandsins eru átök
sem eiga upptök sín innan Al-
þýðubandalagsins og rætur að
rekja til þess að Fylkingarfé-
lagar, sem stefna að heims-
byltingu kommúnista, hafa
verið að færa sig upp á skaptið
þar eins og í Dagsbrún. Þótt
ótrúlegt sé hefur þetta leitt
það af sér, að Guðmundur J.
Guðmundsson, formaður
Dagsbrúnar, vill ekki gera
neitt nú til að stemma stigu
við rýrnandi kaupmætti held-
ur telur best að bíða átekta og
safna liði til nýrrar orrustu í
þágu verðbólgusamninga
næsta haust.
Af ummælum forystu-
manna í verkalýðshreyfing-
unni hér í blaðinu í gær má
ráða, að mikill meirihluti
þeirra fagnar frumkvæði og
tilboði Vinnuveitendasam-
bandsins. Öll málefnaleg rök
mæla einnig með því að samið
sé á grundvelli þess frekar en
að hafið verði áróðursstríð öll-
um til tjóns. Augijóst er, að
það viðhorf Guðmundar J.
Guðmundssonar að gera ekki
neitt núna til að forða kaup-
máttarhrapi í sumar á sér
sárafáa fylgismenn og er síður
en svo samstaða um það innan
Verkamannasambands ís-
lands, þar sem hann er þó
formaður. Það eitt að Þjóðvilj-
inn, málgagn ófriðaraflanna í
verkalýðshreyfingunni, gerir
einangruðum viðhorfum Guð-
mundar J. Guðmundssonar til
tilboðs VSÍ hæst undir höfði í
gær, sýnir að skoðanabræður
hans telja sig standa höllum
fæti. En meira að segja Þjóð-
viljinn og Guðmundur J. reyna
að finna sér þá útgönguleið, ef
allt annað þrýtur, að tilboð
VSÍ eigi rætur að rekja til
hræðslu við Guðmund J. og fé-
laga næsta haust!
Vinnuveitendasamband ís-
lands valdi réttan kost þegar
ákveðið var að láta til skarar
skríða með þessum hætti. í því
felst í senn hugrekki og skyn-
samlegt mat á öllum aðstæð-
um í þjóðfélaginu. Þeir sem
raunverulega bera hag laun-
þega og fyrirtækja fyrir
brjósti hljóta að vera sam-
mála því að samningaleið VSÍ
er margfalt betri kostur en
átakaleið þeirra sem tilboðinu
hafna eða umræðum á grund-
velli þess. Allír sanngjarnir
menn ættu nú að sameinast
um að skipa ófriðaröflunum
þann sess sem þeim ber. í raun
vakir það ekki fyrir þeim að
treysta hag launþega heldur
nota þrengingar þeirra í póli-
tísku brölti um áhrif og völd.
Með tilboði VSÍ er tekin
áhætta. Þar er byggt á tiltölu-
lega hagstæðri efnahagsþróun
sem standi undir 10% hækkun
kaupmáttar frá því sem hann
yrði lægstur á þessu ári miðað
við óbreytt ástand. Auðvitað
er engin vissa fyrir því að öll
fyrirtæki þoli þá áraun sem í
tilboðinu felst. Áhætta af
þessu tagi er og hefur alltaf
verið fyrir hendi hér á landi en
hún minnkar eftir því sem
fyrirtæki búa við stöðugri ytri
skilyrði, og þar skiptir vinnu-
friður mestu. Áhættan sem
felst í því að taka þetta frum-
kvæði er einnig mikil. Hvað
gerist ef verkalýðshreyfingin
slær á þessa sáttahönd?
Ástæðulaust er að gera þvi
skóna að svo fari, en verði til-
boðinu hafnað hefur djarft
skref til að rjúfa vítahring ís-
lenskra kjara- og atvinnumála
mistekist, allri þjóðinni til
mikils tjóns. Við vitum hverju
gömlu aðferðirnar hafa skilað
og þar með einnig að það er
tímabært að reyna nýja leið og
hana hefur Vinnuveitenda-
sambandið boðið.
nÆ
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 288. þáttur
Eitt hið algengasta bragð
manna til þess að gera stíl
sinn lifandi er að ætla öðrum
fyrirbærum en fólki mannleg-
ar eigindir og aðgerðir. Talað
er um að persónugera hlutina
eða fyrirbærin og verður þá til
nafnorðið persónugerving (lat.
personificatio). Hér verða tek-
in dæmi úr ljóðum góðskáld-
anna:
Hið fyrsta:
Heyr morgunljóð úr brekku,
ég er silfurlindin litla
og leik mér við að skoppa
og hoppa
niður kletta.
Og blómin flykkjast saman
um bakka mína á vorin
og bara ef þau sjá mig
þau flýta sér að spretta.
Og taki ég að syngja
þau hlusta hrifin á mig
og heila vendi flétta
til dýrðar minni snilli.
Þó læst ég hvorki skilja
hvað þau skrafa sín á milli
né skeyti um þeirra hylli,
svo sjálfsagt finnst mér þetta.
(Tómas Guðmundsson: Morgun-
ljóð úr brekku.)
Annað:
Á vinstri hlið silalegt aurana óð
ið óslygna, skoluga fljót,
sem lyfti ei fæti í foss eða streng —
því fjör, jafnvel straumanna, deyr,
að vaga um aldur með fangið sitt fullt
af flatlendis svartasta aur.
(Stephan G. Stephansson: Norður
sléttuna.)
Það þriðja:
Ég og hamingjan skildum aldrei
hvort annað,
og eflaust má kenna það vest-
firskum framburði mínum,
en hún var svo menntuð og dramb-
lát og sunnlensk í sínum
aö sveitadreng utan af landi var
hús hennar bannað.
(Steinn Steinarr: Hamingjan og
ég.)
Til viðbótar því sem sagt var
um listræna klifun í síðasta
þætti verða hér tekin dæmi af
galdralagi. Þá er endurtekin
braglína, helst lokabraglína
erindis, óbreytt eða lítt breytt.
Merking má alls ekki breytast.
Þetta stílbragð var hvað helst
viðhaft, þegar orð voru lögð
afturgöngum í munn, svo sem
til þess að magna óhugnaðinn.
Tvö dæmi um galdralag:
Hið fyrra:
Hröng es, þar hávan þöngul
heldk um, síz fjör seldak.
Sýnt es, at sitk at Ránar.
Sumir ro í búð með humrum.
Ljóst es lýsu at gista.
Lönd ák út fyr ströndu.
Því sitk bleikr í brúki.
Blakir mér þari af hnakka,
blakir mér þari af hnakka.
Þetta átti Sneglu-Halli
(Grautar-Halli) að hafa
kveðið sjódauður.
Annað dæmi:
Leitað var mín lengi,
langt og skammt var farið.
Brá ég bleikum grönum,
beindi feigra sporum.
Fá vil ég nítján til fylgdar,
förum tuttugu saman.
Nú eru orðnir úti
átján í þessu gili,
átján í djúpu gili.
(Jóhann G. Sigurðsson: Kveðið í
gljúfrum.)
Að lokum skal taka dæmi af
tvennskonar líkingamáli. Hið
fyrra einkennist af saman-
burðarorðum, t.d. eins og, sem,
svo sem. Kallast það viðlíking
(simile). En þegar slíkum sam-
anburðarorðum er sleppt er
talað um myndhverfíngu (meta-
fór). Skýrum þetta með dæm-
um:
Viðlíking:
Hár þitt er eins og geitahjörð,
sem rennur niður Gileað-fjall.
Tennur þínar einsog hópur af ný-
klipptum ám,
sem koma af sundi,
sem allar eru tvílembdar
og engin lamblaus meðal þeirra.
Varir þínar eru eins og skarlats-
band
og munnur þinn yndislegur.
Þunnvangi þinn er eins og kinn á
granatepli
út um skýluraufina.
(Heilög ritning: Ljóðaljóðin 6.)
Myndhverfing:
Ég er vínið og þú ert hinn granni
stafur,
er víntréð, unnusti minn.
hef vafist um arma þína og fætur,
fléttast í sumar um líkama þinn.
Ég var ungt vín og súrt.
Nú er haust
og safi minn er sætur.
(Hannes Pétursson: Sumarást.)
Jóhannes Nordal, Seðlabankastjóri:
Erfitt að lækka raun-
gengi íslensku krón-
unnar til að bæta
afkomu sjávarútvegs
ERFITT verður að lækka raungengi fslensku krónunnar til að bæta afkomu
sjávarútvegsins og leiðrétta viðskiptajöfnuð. Þetta kom fram í framsöguer-
indi Jóhannesar Nordal, Seðlabankastjóra, á aðalfundi Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsanna f gær. Jóhannes hafði þar framsögu um stefnu í gengis-
málum ásamt Brynjólfi Bjarnasyni, forstjóra, og Vilhjálmi Egilssyni, hag-
fræðingi, en þeir voru allir sammála um að auka þurfi frjálsræði f
gjaldeyrisviðskiptum, jafnframt því að tryggja stöðugleika í gengismálum.
Jóhannes Nordal fór nokkrum
orðum um þróun gengismála f
stórum dráttum frá 1960 og fram
á þennan dag. Þá fjallaði hann um
kosti íslendinga f gengismálum og
skráningu fslensku krónunnar
gagnvart erlendum gjaldmiðlum.
Á undangengnum árum hefur ver-
ið fylgt sveigjanlegri gengisskrán-
ingu, en sú stefna hefur reynst
verðbólguhvetjandi. Hins vegar
taldi seðlabankastjóri það ekki
raunhæft að skrá gengi krónunnar
eftir framboði og eftirspurn, til
þess er markaðurinn of lítill. Stöð-
ugleiki f gengismálum, eins og
reynt var 1983, ásamt auknu
frjálsræði í gjaldeyrisverslun, er
besta stefnan f þessum málum.
Með því er aðilum vinnumarkað-
arins settur ákveðinn rammi.
Stöðugt gengi tryggir stöðugleika
í verðlagi.
Brynjólfur Bjarnason lagði
áherslu á að framleiðendur sjáv-
arafurða, fulltrúar mikilvægustu
atvinnugreinar íslendinga, legðust
á eitt um að auka frjálsræði í
gjaldeyrisviðskiptum og losuðu sig
úr viðjum opinberra stjórnvalds-
ákvarðana. En slíkt krefst breyt-
inga á ýmsum atriðum, sérstak-
lega varðandi ákvörðun fiskverðs
og útborgun afurða hjá sölusam-
tökunum. I fyrsta lagi verður að
auka markaðsbúskap f sjávarút-
vegi, — frelsi í verðlagningu fisk-
tegunda. Og í annan stað verður
útborgunarverð sölusamtakanna
að vera gengistryggt, eftir að af-
urðalánin urðu það. Þá benti
Brynjólfur á nauðsyn þess að
tengja gengi krónunnar við einn
gjaldmiðil eða samsetta mynt, ef
takast ætti að tryggja sömu verð-
bólgu og sama peningamagn hér á
landi og í helstu viðskiptalöndum
íslendinga.
Síðasta erindið á aðalfundinum
flutti Vilhjálmur Egilsson hag-
fræðingur, en hann benti á að auk-
ið frelsi í gjaldeyrisviðskiptum
gæfi mörgum i sjávarútvegi von
um bætt rekstrarskilyrði. Er þá
haft í huga að verð á erlendum
gjaldmiðlum ráðist af markaðs-
aðstæðum, en ekki geðþótta
stjórnmálamanna. Skuldir sjávar-
útvegs f hlutfalli af eignum hafa
hækkað úr 41,4% í árslok 1980 f
54,8% við lok sfðasta árs.
í erindi sfnu fjallaði Vilhjálmur
um áhrif erlendra lána á gengi ís-
lensku krónunar og þensluáhrif
þeirra á vinnumarkaðinum. Taldi
hann að fyllilega kæmi til greina
að setja f lög bann við að ríkið
tæki erlend lán, en Jóhannes
Nordal sagði í umræðum stuttu
síðar að erlend lán væru tekin
m.a. til að greiða félagslega þjón-
ustu og rekstrarhalla ríkissjóðs.
Undir lok erindis sfns undir-
strikaði Vilhjálmur nauðsyn þess
að gengi krónunnar yrði skráð eft-
ir markaðsaðstæðum og frelsi
aukið í gjaldeyrismálum, en með
þvi opnast augu manna fyrir sam-
henginu á milli aukinnar lántöku
erlendis og rekstrarerfiðleika í út-
flutningsgreinunum. Þá myndu
aðilar i sjávarútvegi ekki láta
blekkjast þegar látið er í veðri
vaka að verið sé að bjarga þeim
með erlendum lánum.