Morgunblaðið - 02.06.1985, Blaðsíða 35

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. JÚNl 1985
fKttgnitlrljifeffr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigt'yggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 360 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 30 kr. eintakiö.
Sjávarútvegur
— verðmæti og velferð
Sjávarútvegur — veiðar og
vinnsla — vegur þyngst
allra atvinnugreina í íslenzkum
þjóðarbúskap. Þrjár af hverj-
um fjórum krónum útflutn-
ingstekna okkar eru greiðsla
fyrir sjávarvörur. Hvert starf í
frumvinnslu, eins og sjávarút-
vegi, fæðir af sér tvö til fjögur
önnur við þjónustu og stjórn-
sýslu.
Fiskimiðin umhverfis landið
eru gjöfulasta auðlind lands-
manna, að þeirri einni undan-
skilinni, sem býr í þjóðinni
sjálfri; framtaki, menntun og
þekkingu fólksins. Án þessarar
auðlindar sjávar væri ógern-
ingur að halda uppi velmegun-
arþjóðfélagi hér á landi. Án
þessarar auðlindar og nútíma
tækni værum við enn í fjötrum
fátæktar og fábreytni.
Sjávarplássin, útgerðar- og
fiskvinnslustaðirnir, sem
mynda keðju verðmætasköpun-
ar á gjörvallri strandlengju
landsins, eru hornsteinar i
þjóðarbúskapnum. Höfnin er
hjarta hvers útgerðarstaðar,
miðstöð athafnalífs, þunga-
miðja í tilveru þessara byggð-
arlaga. Þetta gildir einnig um
höfuðborgina, Reykjavík, sem
var vagga togaraútgerðar í
landinu, og er í dag miðstöð
vöruflutninga á sjó, til og frá
landinu.
Tómas Guðmundsson, borg-
arskáld Reykjavíkur, komst svo
að orði um Reykjavíkurhöfn:
»Hér streymir örast i æðum þér blóðið,
ó, unga, rísandi borg!
Héðan flæðir sá fagnandi hraöi,
sem fyllir þín stræti og torg.
Sjá skröltandi vagna og bíla, sem bruna,
og blásandi skipa mergð.
Tjöruangan, asfalt og sólskin
og iðandi mannaferð."
En hverfum aftur að fiski-
miðunum, sem við höfum ausið
úr drýgstum hluta af velmegun
okkar, sem blasir við umhverfis
okkur í margs konar verðmæt-
um og lífsmáta þjóðarinnar.
Við verðum að nýta þessa auð-
lind af hyggindum og framsýni.
Veiðisókn þarf að miða við
fiskifræðilegar staðreyndir;
m.a. það, að verðmestu nytja-
fiskar geti náð sem mestri
stofnstærð, við eðlileg skilyrði í
lífríki hafsins, og þannig gefið
hámarksafrakstur til þjóðar-
innar. Veiðisókn þarf að miða
við það að ná sem mestum afla
með sem minnstum kostnaði.
Vinnslu þarf að miða við kröfur
markaðarins og nauðsyn þess
að styrkja viðskiptastöðu okkar
út á við.
Kjör starfsstétta í sjávarút-
vegi verða ekki betur bætt á
annan hátt en þann að efla arð-
semi í sjávarútvegi. Á þetta
hefur skort. Þjóðin hefur, því
miður, verið of kærulaus um
rekstrarstöðu undirstöðuat-
vinnuvegar síns. Það kæruleysi,
sem og aflasamdráttur, m.a.
vegna fiskifræðilegra aflatak-
markana, hefur veikt rekstr-
arstöðu sjávarútvegsfyrir-
tækja, sem mörg hver hafa
gengið á eignir og safnað skuld-
um vegna taprekstrar um langt
árabil. Þessi þróun hefur bitnað
á þeim, sem starfa í atvinnu-
greininni. Fátt er brýnna en að
snúa þessu dæmi við. Til þess
þarf ekki sízt breytt og sterkt
viðhorf fólks almennt. Stjórn-
málamenn taka oft þá fyrst við
sér þegar þeir sjá framan í ein-
beittan, almennan vilja til að
takast á við vandamál.
Starfsvettvangur íslenzkra
sjómanna, sem dagurinn í dag
heyrir til, er skiptur. Fyrst skal
nefna fiskimenn, sem færa
björg að landi. Öll sjávarvöru-
framleiðsla í landinu byggir á
aflafeng þeirra. Farmenn, sem
vinna á farmskipaflota lands-
ins, flytja framleiðslu okkar,
sjávarvöru og iðnvarning, á er-
lenda markaði — og innfluttar
nauðsynjar til landsins. Loks
má nefna starfsmenn Land-
helgisgæzlunnar, sem gæta
hagsmuna þjóðarheildarinnar í
útfærðri efnahags- og fiskveiði-
lögsögu landsins. Sjómanns-
starfið hefur enn sem áður
mjög mikilvægt gildi í íslenzk-
um þjóðarbúskap.
Tæknin hefur vissulega búið í
haginn fyrir sjómenn, sem ann-
að vinnandi fólk. Vinnuaðstaða
á nýjum skipum samtímans er
öll önnur og betri en fyrir fáum
áratugum. Veiðitækni hefur
fleygt fram. Engu að síður er
starf sjómannsins annað og
erfiðara en flest störf í landi.
Langar fjarvistir frá heimili.
Hættur, sem fylgja sjó-
mennsku, eru fleiri en gengur
og gerizt í landi. öryggismál
sjómanna þurfa víðtækan
stuðning. Það verður að meta
sjómennsku, a.m.k. að hluta til,
frá öðru sjónarhorni en önnur
störf.
Morgunblaðið árnar sjó-
mönnum heilla og hamingju á
hátíðisdegi þeirra. Það hvetur
landsmenn til að huga að þýð-
ingu sjávarútvegs, veiða og
vinnslu, í íslenzkum þjóðar-
búskap. Efnahagslegt sjálf-
stæði og efnhagsleg velferð
þjóðarinnar byggizt ekki sízt á
því, að þannig verði um hnúta
búið í sjávarútvegi, að þangað
megi áfram sækja drýgstan
hluta af verðmætum og velferð
landsmanna.
Þegar andlát Grettis L.
Jóhannssonar, fyrrum
aðalræðismanns fs-
lands í Winnipeg, frétt-
ist rifjast það upp hjá
þeim sem þetta ritar,
þegar hann fór í
ógleymanlega ferð með honum og fyrri
konu hans, Lalah, frá Winnipeg til
Vancouver á vesturströnd Kanada
sumarið 1964. Flogið var frá Winnipeg
til Alberta og ekið þaðan yfir Kletta-
fjöllin til Kyrrahafsstrandarinnar.
Hvarvetna þar sem því var við komið
var efnt til fagnaðar með Vestur-
íslendingum. Grettir gegndi ræð-
ismannsstarfinu í 36 ár og var í farar-
broddi meðal íslendinga í Winnipeg á
þeim tíma sem forystumenn frá íslandi
hófu að heimsækja Vestur-fslendinga
þar og annars staðar. Hann var upp-
haflega skipaður ræðismaður, á meðan
Danir fóru með íslensk utanríkismál,
eða árið 1939. Síðan hafa kynni frænd-
anna austan hafs og vestan orðið mjög
víðtæk. Fjöldi íslendinga hefur ferðast
um íslendingabyggðir í Kanada og öll-
um er kunnugt um hinn mikla áhuga
sem Vestur-íslendingar hafa á því að
sækja ísland heim. Þeir eru því margir
sem minnast góðra kynna af Gretti L.
Jóhannssyni þegar hann er kvaddur og
einnig fyrri konu hans, Lalah, sem lést
fyrir mörgum árum, og hugsa hlýtt til
eftirlifandi konu hans, Dorothy, sem tók
þátt í störfum manns síns fyrir fslands
hönd af alúð og reisn.
Terkel M. Terkelsen
Hinn 26. apríl lést Terkel M. Terkel-
sen, fyrrum aðalritstjóri Berlingske
Tidende í Danmörku. Terkel var mörg-
um fslendingum að góðu kunnur enda
kom hann hingað alloft, stundaði lax-
veiðar og kynnti sér íslensk málefni sem
hann ritaði um í blað sitt.
í Danmörku varð Terkel M. Terkelsen
þjóðkunnur maður í síðari heimsstyrj-
öldinni. Þá starfaði hann fyrir breska
útvarpið BBC í London og flutti fréttir á
þess vegum á dönsku sem allir er tök
höfðu á reyndu að heyra, þrátt fyrir að
þýska hernámsliðið í Danmörku héldi
uppi aðgerðum til að trufla sendingarn-
ar. Terkel varð fréttaritari Berlingske
Tidende í London 1937 og auk starfa
sinna fyrir BBC á hernámsárunum var
hann einnig forstöðumaður þeirrar
deildar í breska utanríkisráðuneytinu er
annaðist pólitískt mat á þróun mála í
Danmörku. Með þessum störfum ávann
hann sér traust fyrir áreiðanleika og
skynsamlegt mat á viðkvæmum og
flóknum pólitískum málum. Eftir stríð-
ið varð hann ritstjóri erlendra frétta á
Berlingske Tidende og síðan aðalrit-
stjóri þess blaðs og annarra blaða sem
eigendur þess gáfu út í Kaupmanna-
höfn.
Niels Nörlund, ritstjóri Berlingske
Tidende, segir í minningargrein um
Terkel M. Terkelsen, að hann hafi
stjórnað stjórnmálaskrifum Berlingske
Tidende en haft varnar- og utanríkis-
mál sem sitt sérsvið og ritað um þau af
festulegri þekkingu án þess að vera of
hátíðlegur. „Stíll hans einkenndist af
mildu brosi," segir Nörlund.
Þannig minnast þeir íslendingar sem
kynntust Terkel M. Terkelsen hans
einnig. Hann var einstaklega yfirlætis-
Iaus maður, fróðleiksfús og ljúfur í allri
framkomu. En skoðanir hans voru vel
ígrundaðar og hann var f hópi þeirra
manna sem lögðu hvað mest af mörkum
til stuðnings aðild Danmerkur að Atl-
antshafsbandalaginu. Eftir að hann lét
af ritstjórastörfum var hann um skeið
stjórnarformaður í fyrirtækinu sem þá
átti Berlingske Tidende. Vegna verk-
fallsátaka tapaði það miklu fé á síðasta
áratug og hlupu fjársterkir aðilar undir
bagga til að halda útgáfu þess áfram.
Þegar Terkel M. Terkelsen lést á 81. ald-
ursári var fjárhagsleg afkoma Berl-
ingske Tidende aftur orðin góð. Sjálfur
naut hann alla tið mikillar virðingar
sem blaðamaður. Ritstjórar Morgun-
blaðsins kveðja hann með þökk fyrir
löng og góð samskipti.
Skólamál í Frakk-
landi
Það hefur vakið heimsathygli hvernig
Jean-Pierre Chevenement, mennta-
málaráðherra Frakka, hefur tekið á
skólamálum. í stuttu máli sagt, hefur
ráðherrann lagt á það áherslu, að kenn-
arar snúi sér aftur að grundvallaratrið-
um í kennslu en láti af framsæknum
tilraunum með nemendur. Þegar skóla-
árið hefst í september á þessu ári tekur
gildi ný námsskrá þar sem áhersla er
lögð á það, að nemendur læri að lesa,
skrifa og reikna, kynnist undirstöðuat-
riðum fransks þjóðfélags og syngi þjóð-
sönginn La Marseillaise. Settar verða
skorður við því að kennarar geti fundið
upp á einhverju sjálfir sem þeir telja að
geti vakið áhuga þeirra nemenda er
sýna hefðbundnu námi lítinn áhuga.
Francois Mitterrand skipaði Cheven-
ement menntamálaráðherra á síðasta
ári, þegar sú stefna franskra sósíalista
að láta ríkið yfirtaka einkaskóla kaþ-
ólsku kirkjunnar var komin í ógöngur.
Chevenement var í forystu fyrir vinstra
armi sósíalistaflokks Mitterrands en í
skólamálum hefur hann fylgt stefnu
sem er mjög lík þeirri sem stjórn Ron-
alds Reagan vill að nái fram að ganga i
Bandaríkjunum. Margaret Thatcher og
stjórn hennar í Bretlandi er tekin til við
að feta inn á svipaðar brautir. Nú er
rætt um það í Frakklandi að minnka
miðstýringu í skólakerfinu í stað þess
að auka hana og jafnvel stofna til sam-
keppni milli skóla.
Frumkvæði Chevenements í skóla-
málum þykir hafa styrkt stöðu frönsku
ríkisstjórnarinnar sem á undir högg að
sækja á mörgum sviðum. Menntamála-
ráðherrann hefur verið óþreytandi við
að boða stefnu sína á fundum og í fjöl-
miðlum. Hann sagði nýlega í sjón-
varpsviðtali: „Hver getur unað við það
skólakerfi þar sem 20% 12 ára nemenda
kunna ekki að lesa? Læri menn ekkert í
grunnskóla eru litlar líkur á því að þeir
læri nokkurn tíma að læra.“
Kennarar eru að sjálfsögðu misjafn-
lega ánægðir með frumkvæði mennta-
málaráðherrans, en embættismenn
hans hafa sagt, að við þvi sé lítið að
gera, þar sem kennarar séu alkunnir
fyrir að lúta helst tregðulögmálum
skriffinnskubáknsins og fyrir kald-
hæðnisleg ummæli um tilraunir ráð-
herra til að breyta því sem gerist innan
veggja skólastofunnar.
Ístjórnartíð Mitterrands hafa ýmsar
breytingar komið til framkvæmda. Til
dæmis gaf forsetinn sjálfur bein fyrir-
mæli um það, að saga skyldi kennd með
þeim hætti að nemendur lærðu ártöl
merkisatburöa. 1968 var sá háttur tek-
inn upp í Frakklandi að kenna mann-
kynssögu með því að segja frá atburðum
án þess að geta þess hvenær þeir gerð-
ust. Það eitt sýnir að full ástæða er fyrir
okkur íslendinga að fylgjast náið með
því sem er að gerast í frönskum skóla-
málum um þessar mundir.
Kosningar í
Grikklandi
Um þessa helgi er kosið til gríska
þingsins. Eftir allar þær umræður sem
orðið hafa um afstöðu Andreasar Pap-
andreou, forsætisráðherra í ríkisstjórn
sósíalista, til utanríkismála, aðildarinn-
ar að Atlantshafsbandalaginu og svo-
kallaðra friðarmála, er fróðlegt að lesa
úttekt breska vikuritsins Economist á
horfum í kosningunum og sjá að þar er
ekki einu orði minnst á að utanríkismál
skipti sköpum í kosningunum.
Það er talið ráða úrslitum hvort kjós-
endum finnist sósíalistar betur hæfir en
andstæðingar þeirra hægra megin við
miðju stjórnmálanna til að leiða Grikki
út úr efnahagsþrengingum. í Grikk-
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. JÚNl 1985
REYKJAVÍKURBRÉF
laugardagur 1. júní
landi, eins og annars staðar, er það
buddan sem vegur hvað þyngst hjá kjós-
endum, þegar þeir gera það upp við sig,
hverjum þeir Ijá lið. Baráttan milli
hægri og vinstri í grískum stjórnmálum
er hefðbundin eins og í öðrum lýðfrjáls-
um ríkjum. Hitt vekur sérstaka athygli
þegar litið er til Grikklands, hve mjög
Papandreou á í vök að verjast vegna
kommúniskra stjórnmálaafla vinstra
megin við flokk hans. Kommúnista-
flokkarnir eru tveir og sósíalistar halda
ekki völdum nema þeim takist að ná
atkvæðum frá þeim. Þegar það er haft í
huga skýrist sumt af því sem Papan-
dreou er að gera í utanríkismálum. Áð-
ur en hann varð forsætisráðherra lét
hann eins og hann væri staðráðinn í að
segja skilið við Evrópubandalagiö eða
að minnsta kosti gefa þjóðinni tækifæri
til að segja hug sinn til þess í atkvæða-
greiðslu. Til þess hefur ekki komið. Pap-
andreou hefur einnig í afstöðunni til
Atlantshafsbandalagsins og dvalar
bandarískra hermanna í Grikklandi
sagt meira en hann hefur staðið við í
verki.
Grikkir minnast enn herforingja-
stjórnarinnar sem Konstantín Caram-
anlis átti mestan þátt I að koma frá
völdum. Caramanlis er nú orðinn aldr-
aður maður. Hann er í Nýja lýðræðis-
flokknum, andstöðuflokki Papandreous.
Caramanlis sagði af sér fyrir skömmu
og var sósíalisti kjörinn forseti í hans
stað. Það mál allt telja andstæðingar
Papandreous sýna lævísi hans og svik-
semi. Hafa forystumenn Nýja lýðræðis-
flokksins látið í veðri vaka, að þeir muni
bola sósíalistanum, eftirmanni Caram-
anlis, af forsetastóli fái þeir meirihluta
í þingkosningunum nú. Þá sjá margir
Grikkir fyrir sér stjórnskipulega
kreppu, sem þeir óttast jafnvel meira en
lélega efnahagsstjórn og kunna af þeim
sökum að veita sósíalistum fylgi í von
um að festa haldist þó í æðstu stjórn
ríkisins og friður um forsetaembættið.
Þetta eru spennandi kosningar í
Grikklandi. Athyglisvert er ^ð í suður-
hluta Evrópu sitja sósíalistar eða jafn-
aðarmenn alls staðar við völd eða hafa
stjórnarforystu eins og Bettino Craxi á
Ítalíu. Með aðild Spánar og Portúgals að
Evrópubandalaginu færist þungamiðjan
í því sunnar en áður, ef þannig má að
orði komast, og ekki er óllklegt að þeir
hugsjónabræður sem þar fara með völd
vilji sýna öðrum hvers þeir eru megnug-
ir.
Baráttan um
skattana
Vegna fjárhagsþrenginga húsbyggj-
enda hér á landi sem allir stjórnmála-
flokkar hafa ákveðið að skuli leystar
með auknum fjárveitingum til opinbera
húsnæöislánakerfisins hafa komið fram
hugmyndir um hækkun skatta, sölu-
skatts og eignarskatts, og álagningu
stóreignaskatts. Tillögur af þessu tagi
koma ekki neinum á óvart en sem betur
fer eru ekki allir sammála um, hvort
þær eiga rétt á sér. Á meðan stjórn-
málamenn eru ekki á einu máli að því er
skattheimtu varðar er von til þess, að
þar sé gætt einhvers hófs. Sagan sýnir
hins vegar að þegar á reynir er alltof
lítill munur á stefnu flokkanna í skatta-
málum til að sá málaflokkur geti ráðið
nokkrum úrslitum um það, hvernig at-
kvæði falla I kosningum.
Stjórnmálamenn gera sér auðvitað
ljóst, að skattheimta er ekki vinsæl hjá
umbjóðendum þeirra. Vinstrisinnar eru
að vísu ekki allir á móti háum sköttum,
þeir líta þannig á, að fjárstreymi um
ríkishítina sé nauðsynlegt til að ná þeim
Jöfnuði" sem er þeim svo kær I orði en
hefur aldrei reynst unnt að framkvæma
á borði — þótt ríkið hafi öll fjárráð
einstaklinga í hendi sér eins og í komm-
únistaríkj unum.
í vikunni hefur verið greint frá nýjum
skattatillögum ríkisstjórnar Ronalds
Reagan, Bandaríkjaforseta. Þar í landi
er að skapast um það samstaða meðal
þingmanna í báðum flokkum, að ekki sé
lengur unnt að búa við þann halla á
fjárlögum sem við blasir ár eftir ár og
nemur að óbreyttu 200 milljörðum doll-
ara á þessu ári. Fjárlagatillögur ríkis-
stjórnarinnar fyrir árið 1986 hafa verið
skornar verulega niður, meðal annars
útgjöld til varnarmála. Reagan og
stjórn hans sögðu allt þar til niður-
skurðurinn á hernaðarútgjöldunum var
orðin að pólitískri staðreynd með sam-
komulagi í öldungadeild Bandaríkja-
þings, að alls ekki væri unnt að sam-
þykkja neina skerðingu á þessum fjár-
lagalið. Eftir að öldungadeildin komst
að niðurstöðu hefur Reagan-stjórnin
ekki hreyft neinum andmælum gegn
henni, þvert á móti fagnaði forsetinn
ákvörðun öldungadeildarmannanna.
Nú hefur Bandaríkjaforseti kynnt
miklar breytingar á bandarískum
skattalögum sem miða að því að ein-
falda skattheimtuna, lækka álagningu á
einstaklinga en hækka hana á fyrirtæki.
Ekki er óliklegt að þessar skattalaga-
breytingar verði notaðar til að ná inn
meiri peningum I bandaríska ríkissjóð-
inn en núgildandi lög gera kleift. Hall-
ann á ríkissjóði er ekki unnt að minnka
með sífelldum niðurskurði og erlendar
skuldir Bandaríkjanna hafa aukist gíf-
urlega undanfarin misseri. Stjórnmála-
mennirnir munu þó ekki hampa hækkun
skatta. Það er kosið til fulltrúadeildar
Bandaríkjaþings á næsta ári og væri
saga til næsta bæjar ef einhver þing-
manna tæki að fylgja markvissri
skattahækkunarstefnu á kosningaári.
Sé sú kenning rétt að fjármögnun
bandaríska fjárlagahallans sé helsta
ástæðan fyrir háum vöxtum þar í landi
og sterkri stöðu dollarans, er þess að
vænta að þessara fjárlagaaðgerðir
Bandaríkjastjórnar lækki dollarann í
verði. Þannig hefur fjárlagastefnan í
Washington ekki síður áhrif hér á landi
en þar.
Ovissuþættirnir í stjórn lítils hag-
kerfis sem hins íslenska hljóta jafnan
að vera miklir vegna hinna sterku er-
lendu áhrifa. Við ættum þó að geta
komið okkur saman um nokkur grund-
vallaratriði eins og það, hvort taka eigi
erlend lán til að bæta fjárhagsstöðu
húsbyggjenda eða afla fjárins innan
lands og hitt hvort ástæða sé til að taka
á sig pólitíska erfiðleika sem fylgja
hækkun eignaskatts ef fjárhæðin sem
aflað er svarar ríflega til þess sem varið
er á einu og hálfu ári til að greiða kostn-
að við störf nefndar sem vinnur að
endurskoðun samnings við Alusuisse.
„Á meðan
stjórnmála-
menn eru ekki á
einu máli að
því er skatt-
heimtu varðar
er von til þess,
að þar sé gætt
einhvers hófs.
Sagan sýnir
hins vegar að
þegar á reynir
er alltof lítill
munur á stefnu
flokkanna í
skattamálum
til að sá mála-
flokkur geti
ráðið nokkrum
úrslitum um
það, hvernig
atkvæði falla í
kosningum.“