Morgunblaðið - 04.06.1985, Page 38
38
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRlÐJUDAGUR 4. JIJNÍ1985
Jón Ólafur
mundsson -
Feddur 10. nóvember 1927
Dáinn 26. maí 1985
í dag verður kvaddur frá Foss-
vogskirkju Ólafur Guðmundsson
frá Hvanneyri. Hann var kallaður
til ferðar með skömmum fyrir-
vara, hrifinn á brott úr miðju
starfi, aðeins tæplega fimmtíu og
átta ára að aldri.
Jón ólafur, eins og hann hét
fullu nafni, var fæddur í Reykja-
vík 10. nóvember 1927, sonur heið-
urshjónanna Ragnhildar ólafs-
dóttur frá Brimnesgerði við Fá-
skrúðsfjörð og Guðmundar Jóns-
sonar frá Torfalæk, síðan kennara
og skólastjóra á Hvanneyri. Þang-
að flutti ólafur með foreldrum
sínum og ólst þar upp. Hann lauk
búfræðiprófi frá Bændaskólanum
á Hvanneyri 1946, en hélt síðan til
náms við Menntaskólann í
Reykjavík, þaðan sem hann lauk
stúdentsprófi vorið 1949. Að því
loknu hóf hann nám við fram-
haldsdeildina á Hvanneyri og lauk
þaðan búfræðikandiatsprófi vorið
1951. Ekki lét Ólafur þar við sitja
heldur hélt til sérnáms í búvéla-
fræði við landbúnaðarháskólann í
Ultuna í Svíþjóð, sem hann stund-
aði árin 1951—1953. Er heim kom,
tók hann við starfi framkvæmda-
stjóra verkfæranefndar ríkisins,
er hann hafði með höndum til árs-
ins 1966, að starfi nefndarinnar
var breytt með lögum um rann-
sóknir í þágu atvinnuveganna.
Varð þá til bútæknideild Rann-
sóknastofnunar landbúnaðarins á
Hvanneyri, sem Ólafur veitti for-
stöðu allt til dauðadags. Jafn-
framt þessum starfa annaðist
Ólafur stundakennslu í sérgrein
sinni við allar deildir Hvanneyr-
arskóla fram á síðari ár.
Ólafur kvæntist árið 1952 Sigur-
borgu Ágústu Jónsdóttur frá
Gestsstöðum í Strandasýslu.
Bjuggu þau lengi á Hvanneyrar-
stað, en fluttu síðan að Báreks-
stöðum, skammt innan við Hvann-
eyri, þar sem fjölskyldan hefur
rekið búskap í tómstundum sín-
um. Þau Ólafur og Sigurborg eign-
uðust fimm börn, en þau eru:
Ragnhildur Hrönn, fóstra og hús-
móðir í Borgarnesi, gift Öskari
Sverrissyni, trésmið, þau eiga 2
börn: Jón, búfræðingur og iðn-
nemi, ókvæntur; Guðbjörg, hús-
freyja að Oddsstöðum í Lundar-
reykjadal, gift Sigurði Oddi Ragn-
arssyni, bónda, þau eiga 2 börn;
Guðmundur, búfræðingur og
vélsmiður, unnusta hans er Guðný
Halla Gunnlaugsdóttir, búfræð-
ingur. Yngst er Sigríður ólöf,
ógift í foreldrahúsum.
Þetta er aðeins upptalning á
nokkrum æviatriðum Ölafs Guð-
mundssonar. Sá sem þessar linur
ritar, átti því láni að fagna, að
eiga samleið með ólafi í liðlega
tuttugu ár. Minningar frá þeim
tíma leita á hugann, nú þegar leið-
ir skilja um sinn.
Ólafur hlaut eins og bræður
hans tveir, Sigurður, skólastjóri
Heiðarskóla í Borgarfirði, og Ás-
geir, áður skólastjóri, en nú for-
stöðumaður Námsgagnastofnun-
ar, óvenju ríka hæfileiká í vöggu-
gjöf, sem myndarlegt heimili for-
eldra þeirra leiddi til mikils
þroska. Ekki flíkaði ólafur þess-
um hæfileikum. Framganga hans
öll einkenndist af stakri hógværð
og kurteisi. Það varð því fyrst við
lengri kynni, að samferðamönnum
urðu ljósir hæfileikarnir, sem á
bak við bjuggu.
Veröld Ólafs Guðmundssonar í
daglegu starfi spannaði tvo heima,
þótt á milli þeirra lægju margir
þræðir. Annar þeirra var veröld
fræðimannsins, en hin veröld tón-
listarinnar. Má segja, að í hvorri
þeirra skilji Ólafur nú eftir ævi-
starf, þótt enn hafi nokkrar stund-
ir lifað vökunnar.
Sem fræðimaður í liðuga þrjá
áratugi lagði Ólafur grundvöll að
íslenskum bútæknifræðum. Próf-
un búvéla og ýmsar tilraunir með
tæki, áhöld og vinnubrögð komu í
hlut hans. Með rannsóknaniður-
Guð-
- Minning
stöðum sínum, ráðgjöf og kennslu
hafði hann mikil áhrif á fram-
vindu þessarar greinar búvísind-
anna, sem hikstalaust má fullyrða
að hafi haft mest áhrif á þróun
íslensks landbúnaðar hin siðari
árin. Eftir Ólaf liggur mikið ritað
efni, sem vitnar um nákvæmni,
elju og hógværð vísindamannsins,
en líka um þátt, sem nú gerist æ
fátíðari á þeim vettvangi, nefni-
lega stíl og málfar, sem unun er að
lesa. Fyrir þessu tvennu hafði
Ólafur óvenju næmt auga, og
sagði þar bæði til sín eðli lista-
mannsins og öguð vinnubrögð.
Ólafur smíðaði fjölmörg nýyrði á
sviði bútækninnar, sem mörg hver
tilheyra nú daglegu orðfæri
bændafólks.
Engin leið er að gera sér grein
fyrir því starfi sem fræðimaður-
inn Ólafur Guðmundsson lætur nú
eftir sig, en það mun seinni tíma
viðfangsefni. Ekki má þó láta hjá
líða, að minnast verka hans við
prófun nýrra búvéla. Það er i eðli
sínu afar erfitt viðfangsefni, m.a.
vegna þess, hve sterkir hagsmunir
geta þar tekist á. Skrifaranum er
þó fullkunnugt um, að án undan-
tekninga leysti Ólafur það verk
þannig, að hann ávann sér traust
og virðingu þeirra, sem hlut áttu
að máli. Á þessu sviði, sem og öðr-
um bútæknirannsóknum, munaði
öllu um persónulega hæfileika
Ólafs, því rannsóknaaðstaða, sem
hann starfaði við, var lengst af og
er enn takmörkuð á flesta grein.
Önnur veröld Ólafs Guðmunds-
sonar stóð í heimi tónlistarinnar.
Á því sviði bjó hann yfir ríkum
hæfileikum, sem hann fékk að
þroska með sér i foreldrahúsum,
en síðar með tónlistarnámi. Oft
mátti á Ólafi heyra, að hann hefði
kosið meira skólanám á þessu
sviði og rýmri tíma til æfinga.
Ólafur var eftirsóttur hljómlistar-
maður. Á yngri árum og raunar
allt fram til síðustu dægra, lék
hann fyrir dansi með dragspili
sínu. Hvanneyrarkirkju hafði
hann þjónað sem organisti í þrjá-
tíu ár. Þar hélt hann uppi öflugu
söngstarfi. Við bændaskólann
starfaði Ólafur og að söngmálum.
Vetur hvern þjálfaði hann kór
skólans, framan af árum karla-
kóra og kvartetta, en með breytt-
um tímum blandaðan kór. Söng-
starf ólafs við skólann mótaði
eins konar kjölfestu í félags- og
skemmtanalífi þar. Hver árshátíð
skólans hafði til dæmis til margra
ára hafist með söng skólakórsins
undir stjórn Ólafs.
Ólafur var kennari við Tónlist-
arskóla Borgarfjarðar og skóla-
stjóri þess skóla um tíma. Þar stu-
ddi hann marga hin fyrstu skref á
braut tónlistarinnar.
Allt þetta tónlistarstarf vann
ólafur af nákvæmni, ósérhlífni og
einstakri þolinmæði. Takmarkaða
getu iðkenda lét hann ekki koma
sér úr jafnvægi, heldur endurtók
með hógværri festu, uns viðunandi
leikni var náð. Hvert atriði var
slípað þar til hinn rétti blær var
kominn. Gilti þá einu hvort flytja
átti alvarlegt kórverk í guðshúsi,
ellegar dægurflugu í danssal.
Virðingin fyrir viðfangsefninu og
krafan um nákvæmni viku aldrei,
eðli Iistamannsins var leitin að
hinum hreina tóni. Þannig var
Ólafur fyrirmynd, sem seint mun
gleymast.
Grun hefur skrifarinn um, að
stærstu stundir Ólafs hafi verið
við hljómgóðan flygil, þegar hann
laðaði fram létta tónlist, gjarnan
með sveifluívafi. Ég veit, að það
eru margir, sem geta spilað á pí-
anó og flygil, en hinir eru færri,
sem leikið geta á þessi hljóðfæri
— miklu færri. Ólafur var hins
vegar einn þeirra. Ég heyri enn
hljómana hans, breiða og fyllta
svo að hvergi virðist þar smuga
fyrir viðbót fallandi í skorður við
létta hrynjandi. Leitin að full-
komnun hvatti hann áfram. Ég
minnist vordags fyrir mörgum ár-
um, er við Ólafur komumst á
hljómleika Tríós Oscars Petersons
í Reykjavík, en á Peterson hafði
Ólafur sérstakt dálæti. Meðan á
leik meistarans stóð, sat ólafur
bergnuminn. Hann reyndi að lýsa
hrifningu sinni, en kom ekki orð-
um að henni. Á heimleið virtist
Ólafur í öðrum heimi, en svipur-
inn leyndi því ekki, að í huga hans
braust mikið um. Er heim kom,
var Ólafur ekki í rónni fyrr en
hann hafði sest við píanóið og elt
uppi nokkra af hinum sérstæðu
hljómum, sem meistarinn Peter-
son hafði slegið fyrr um kvöldið.
ólafur gladdist með einlægni
barnsins yfir því að hafa þannig
aukið kunnáttu sína.
Nokkuð fékkst Ólafur við út-
setningar fyrir kóra og kvartetta,
en líka fyrir hljómsveitir. Þessar
útsetningar fór hann hljóðlega
með. Margar þeirra voru gerðar á
staðnum, en síðari árin gaf hann
sér meiri tíma til þeirra, sem og
að skrifa þær niður, svo aðrir
fengju einnig notið þeirra. Allar
bera þær glögg höfundareinkenni,
mýkt, hógværð, en mikla breidd,
ef grannt er skoðað, þar sem reyn-
ir á næmi og getu flytjenda.
Heimarnir tveir, sem hér voru
nefndir, gátu oft numið saman
með þægilegum hætti í fari Ólafs.
Ég minnist sumranna sem hjálp-
armaður hans við bútæknitilraun-
ir, þegar hann átti það til að kalla
mig með sér út í Hvanneyrar
kirkju að dagsverki loknu. Ólafur
hóf að leika á orgelið, ég hlustaði
hugfanginn, þreytan rann úr bein-
um, tónarnir hófu okkur yfir hið
daglega amstur, gljáandi traktor
og nýreynd búvél úti á hlaði urðu
skoplitlir smámunir hjá þeirri
fegurð, sem tónarnir ólafs í bland
við geisla hnígandi sólar fylltu
litla guðshúsið með.
Nú hefur harpa Ólafs Guð-
mundssonar frá Hvanneyri
hljóðnað, en endurómurinn, sem
hún vakti, verður ekki kveðinn
niður. Hann mun bærast í huga
þeirra, sem ólafi kynntust og áttu
hann að leiðtoga, félaga og vini.
Skrifarinn átti því láni að fagna
að vera lærisveinn Ólafs í báðum
þeim heimum, sem hann tilheyrði.
Þótt langur vegur skildi okkur að í
getu, lét hann það aldrei koma
fram. Af hógværð var veitt leið-
sögn, gjarnan í spurningarformi,
því fyrirskipanir voru ekki háttur
hans. Árangur varð þó ekki minni
fyrir það.
Þessar línur eru orðnar margar
og raunar þyrftu þær að vera
fleiri. Ólafur vann verk sín án
fyrirgangs, og eiginlega í kyrrþey.
Því fóru þau framhjá mörgum, en
þeirra mun sjá stað, nú, er krafta
hans nýtur ekki lengur við. Eftir
situr skarð, sem seint mun verða
fyllt.
Ólafur er kvaddur með virðingu
og þakklæti, en þungum söknuði
þeirra, sem til hans þekktu. Úr
mínu húsi eru færðar dýpstu sam-
úðarkveðjur: eiginkonu hans Sig-
urborgu Ágústu, er bjó honum og
mannvænlegum barnahópi þeirra
myndarlegt heimili, börnum
þeirra, tengdabörnum og barna-
börnum, ennfremur eftirlifandi
bræðrum og kjörsystur, svo og
fjölskyldum þeirra, og loks öldruð-
um föður, er sér nú á bak kærum
syni. Megi hljómurinn, sem Ólafur
vakti með mannkostum sínum og
ævistarfi og nú ómar að honum
gengnum, verða þeim öllum hugg-
un og styrkur í gegnum dimm
dægur.
Guð blessi minningu Jóns Ólafs
Guðmundssonar frá Hvanneyri.
Bjarni Guðmundsson
Þegar okkur barst andlátsfregn
Ólafs Guðmundssonar á hvíta-
sunnudag var sem ský drægi
skyndilega fyrir sólu og engu lík-
ara en tilveran breytti snögglega
um svip. Á slíkum stundum vakna
ósjálfrátt ýmsar spurningar og
manni verður spurn; af hverju var
einmitt hann kallaður burt á besta
aldri frá ástvinum, félögum og
starfi sem hann vann að af heilum
huga? Fátt verður um svör en
hlýða verður dómi almættisins í
þessum efnum sem öðrum.
Með þessum fáu orðum langar
mig til að minnast ólafs sem
starfsfélaga og yfirmanns, en
okkar starfsvettvangur hefur ver-
ið samofinn síðastliðinn áratug.
Ungur að árum tók Ólafur að
sér að veita forstöðu rannsóknum
á sviði bútækni en á þeim tímum
átti sér stað bylting í tæknivæð-
ingu íslensks landbúnaðar. Það
var því vandasamt og krefjandi
starf að móta skipan þeirra mála.
Þá sem og ávallt nutu sín vel hæfi-
leikar hans sem vísindamanns og
stjórnanda. Þar fóru saman yfir-
gripsmikil þekking og næmt skyn
j fyrir öllum nýjungum og á hvern
hátt mætti virkja þær í þágu ís-
lensks landbúnaðar. Við öll sin
störf vann Ólafur af nákvæmni og
skarpskyggni og einstakri ósér-
hlifni svo að vinnudagurinn varð
oft á tíðum langt umfram það sem
hæfilegt getur talist. Að loknum
löngum vinnudegi við fræðistörf
hlóðust svo á hann umsvifamikil
félagsstörf einkum á sviði tónlist-
armála.
Á sviði landbúnaðarránnsókna
liggur geysimikið og verðmætt
starf eftir ólaf, bæði við stjórnun-
arstörf og í rituðu máli. Honum
veittist auðvelt að koma fræði-
legum niðurstöðum á vandað mál
enda næmi hans á meðferð móð-
urmálsins einstaklega gott.
Ólafur var ekki einn af þeim
mönnum sem láta berast mikið á
eða fara um með hávaða. Fram-
koma hans einkenndist af hóg-
værð og látleysi og tillitssemi við
sitt samstarfsfólk. Af þessum
ástæðum var Ólafur afar farsæll
stjórnandi enda einstaklega ljúfur
og hjálpsamur í allri umgengni.
Undirritaður er einn þeirra fjöl-
mörgu nemenda frá Hvanneyr-
arskóla sem fengu að njóta leið-
sagnar hans bæði á sviði fræði-
starfa og við kórstörf. Slík leið-
sögn er vandasöm en ólafi var
einstaklega lagið að hafa jákvæð
og mótandi áhrif á ungt fólk og
mun margur nemandinn hafa
fengið dýrmætt veganesti frá
Ólafi þegar lífsstarfið tók við eftir
glaðvær skólaár.
Á Hvanneyri ól ólafur nær all-
an sinn aldur og hafði mikil og
jákvæð áhrif á okkar litla samfé-
lag, bæði félagslega og fræðilega.
Fyrir það ber okkur sérstaklega að
þakka.
Með Ólafi er genginn góður
drengur sem skilur eftir sig bjart-
ar og góðar minningar.
Með þessum fátæklegu orðum
viljum við fjölskyldan þakka ólafi
samferðina á okkar vegferð. Við
vottum eiginkonu, börnum, föður
og öðrum vandamönnum, okkar
dýpstu samúð.
Grétar Kinarsson
Ólafur, en svo var hann kallað-
ur, ólst upp á heimili foreldra
sinna, Guðmundar Jónssonar
skólastjóra á Hvanneyri og konu
hans, Ragnhildar Ólafsdóttur.
Guðmundur er Húnvetningur að
ætt og uppruna en Ragnhildur var
Austfirðingur, ættuð úr Fá-
skrúðsfirði. Ragnhildur dó fyrir
nokkrum árum en Guðmundur lif-
ir við góða heilsu og er sístarfandi.
Gott hefur verið fyrir Ólaf að al-
ast upp með bræðrum sínum á fal-
legu menningarheimili hjá góðum
foreldrum.
Það var ætíð gaman að koma á
heimili Guðmundar og Ragnhild-
ar. Mönnum, sem þangað komu,
var tekið með hlýju og elskusemi
og fóru þaðan hressir í huga og
ánægðir.
Ólafur stundaði framhaldsnám
i búvélafræði við búnaðarháskól-
ann í Ultuna í Svíþjóð eftir að
hafa lokið kandídatsprófi frá
Hvanneyri 1951. Að námi loknu
hóf hann störf á vegum verkfæra-
nefndar.
Starfsemi verkfæranefndar lá
niðri árin 1950—1953 en 1954 var á
fjárlögum veitt nokkurt fé til
nefndarinnar og hún skipuð að
nýju.
Ólafur réðst sem starfsmaður
nefndarinnar þá um vorið og vann
aðallega að vinnuathugunum til
að byrja með, samanburð1 á hey-
vinnuaðferðum svo og samanburði
á sláttuvélum o.fl. Bráðlega var
svo hafizt handa um prófun bú-
véla og rannsóknir á ýmsum
tækninýjungum. Fjárveitingar til
starfseminnar voru heldur af
skornum skammti og ekki voru
allir búvélainnflytjendur reiðu-
búnir til þess framan af að senda
vélar og verkfæri til prófunar.
Nefndin naut þó mikillar vel-
vildar skólastjóra og kennara á
Hvanneyri að ógleymdum ráðs-
manninum Guðmundi Jóhannes-
syni. Einnig var oft leitað til ein-
stakra bænda um aðstöðu til próf-
ana og vinnuathugana.
Sumir búvélasalar áttuðu sig
strax, aðrir síðar, á þýðingu þess,
að vélar væru prófaðar áður en
byrjað væri að selja þær bændum
og ekki voru mörg ár liðin unz svo
til allar vélar voru sendar að
Hvanneyri til prófunar áður en al-
menn sala á þeim hófst. Bændur
hafa kunnað vel að meta þessa
starfsemi og fara að miklu leyti
eftir niðurstöðum prófana, þegar
þeir velja sér vélar.
Sá þáttur starfsins, sem olli því,
að sumar vélar voru aldrei seldar
íslenzkum bændum, er ekki þýð-
ingarminnstur. Þess eru allmörg
dæmi, að hætt hefur verið við inn-
flutning og sölu véla eftir að próf-
un þeirra á Hvanneyri hefur leitt í
ljós, að þær hentuðu ekki við að-
stæður hér á landi. Með því hafa
bændum og innflytjendum sparast
allnokkur útgjöld og vandræði.
Með lögum frá 1965 var verk-
færanefnd lögð niður en starfsemi
á vegum hennar færð undir hina
nýju bútæknideild Rannsókna-
stofnunar landbúnaðarins á
Hvanneyri. Starfsemin breyttist
ekkert í eðli sínu við þessa skipan
en jókst allverulega með árunum.
Margir undruðust, hve mikið lá
eftir Ólaf. Á hverju ári eru marg-
ar vélar prófaðar og margar
vinnuathuganir og rannsóknir
gerðar og alltaf koma út skýrslur
um niðurstöður rannsóknanna
jafnóðum og þeim er lokið.
Starfsmenn sams konar rann-
sóknastofnana í öðrum löndum
eiga erfitt með að trúa því, að svo
fáir starfsmenn geti afkastað svo
miklu. Ólafur var framan af einn
við prófanirnar en fékk þó fljót-
lega að ráða sér aðstoðarmann yf-
ir sumarmánuöina.
Hjá bútæknideild hefur alltaf
verið fáliðað. Á seinni árum hafa
að jafnaði starfað þar 3 menn.
Það er ekki sízt lipurð og prúð-
mennsku Ólafs að þakka, hve gott
samstarf hefur tekizt við búvéla-
sala og afköst bútæknideildar
byggjast á fádæma elju og vinnu-
semi Ólafs og samstarfsmanna
hans, en með honum starfaði ein-
valalið.
Skýrslugerð um búvélaprófanir
er vandaverk þar sem hvorki má
segja of eða van. Sumir hafa
kvartað yfir því, að prófunar-
skýrslurnar séu ekki nógu afger-
andi, ekki sé tekið nógu sterkt til
orða. Venjuiega stafar slík gagn-
rýni af því, að menn hafa ekki les-
ið skýrslurnar til hlítar, aðeins
lesið niðurstöðurnar. Mér finnst
Ólafi hafa tekizt I prófunarskýrsl-
unum að segja allt, sem máli
skipti án þess að á nokkurn mann
eða nokkra vél væri hallað.
Ég hef gerzt alllangorður um
störf Ólafs hjá verkfæranefnd og
síðar bútæknideild en langt er frá,
að það sé öll hans starfssaga.
Ólafur kenndi búvélafræði í
bændaskólanum og í framhalds-
deildinni á Hvanneyri árum sam-
an með starfi sínu hjá verkfæra-
nefnd. Þá stundaði hann einnig