Morgunblaðið - 25.06.1985, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. JlJNÍ 1985
María Markan
óperusöngkona
María Markan er áttræð í dag.
Það er ótrúlegt en satt, því að
margur á bezta aldri mætti öf-
unda Maríu af þeim lífskrafti, sem
hún býr enn yfir, svo að ekki sé
minnst á lífsgleðina, sem er og
hefur alltaf verið aðalsmerki
hennar.
Og þó er langt því frá, að lífs-
hlaup Maríu Markan hafi alltaf
verið auðvelt.
Það er vandalítið að einblína á
framann og frægðina og víst er, að
María náði óvenjulega langt á
listabrautinni. Hún var
óvefengjanlega söngkona á
alheimsmælikvarða, jafnt sjálfri
sér sem ættjörð sinni til sóma.
En það gleymist oft, að vandi
fylgir vegsemd hverri. Það er oft
Ósk Maríu
Markan
BLAÐINU hefur borist eftirfar-
andi frá Blindrabókasafni fs-
lands:
í tilefni af áttræðisafmæli
sínu, þriðjudaginn 25. nk., hef-
ur Maria Markan óperusöng-
kona beðið um að þeirri ósk
hennar yrði komið á framfæri
við vini hennar og velunnara
og aðra þá sem vilja samgleðj-
ast henni á þessum timamót-
um, að í stað þess að senda
henni blóm og gjafir létu þeir
andvirðið renna til Blindra-
bókasafns íslands að Hamra-
hlíð 17. En síðan Maríu tók að
förlast sjón, hafa hljóðbækur
safnsins veitt henni ómælda
gleði og ánægju. Um leið og við
óskum þessari þjóðfrægu konu
til hamingju í tilefni afmælis-
ins, þökkum við henni þann
hlýhug sem liggur á bak við
þessa óvenjulegu og snjöllu
hugmynd. Þeir sem vildu sinna
þessari ósk söngkonunnar geta
snúið sér til Blindrabókasafns
íslands að Hamrahlíð 17, per-
sónulega eða bréflega.
Með vinsemd og virðingu,
Stjórn Blind rabóka-
safns íslands.
napurt og óveðrasamt á „toppn-
um“ og erfitt að halda þar jafn-
vægi. Fótfestunni halda þeir einir,
sem hafa klifið brattann í sveita
síns andlitis þrep fyrir þrep og
byggja ekki einungis á frábærum
náttúrugjöfum heldur einnig á
miskunnarlausum sjálfsaga.
Alheimssöngvaranum er engin
miskunn sýnd. Hann verður að
sanna ágæti sitt með 100%
frammistöðu í hvert sinn, sem
hann kemur fram, hvernig sem
honum sjálfum líður og hvað sem
á dynur í einkalífinu. Og hversu
vel sem hann stendur sig kemur
fyrr eða síðar að því að sjálft
hljóðfærið, mannsbarkinn, fer að
gefa sig — oft þegar listræn geta
stendur sem hæst — og þá er
tímabært að víkja fyrir þeim, sem
yngri eru og sækja á brattann.
Margur alheimssöngvarinn endar
því starfsferil sinn í biturieika og
ósátt við guð og menn.
En þetta á ekki við um Maríu
Markan, því að ekkert er fjær
henni en gremja og biturleiki.
María Markan þjónaði sönggyðj-
unni en leitaðist ekki við að láta
sönggyðjuna þjóna sér. Takmark
hennar var að syngja sig inn í hug
og hjörtu áheyrenda og lyfta þeim
á vængjum söngsins upp á æðra
og betra tilverustig. Söngröddin
og frægðin leyfðu henni að ná til
óvenju margra, en í raun og veru
hefur María aldrei hætt að gefa af
sjálfri sér. Hún hefur einungis
gert það á annan hátt eftir að hún
hætti að syngja opinberlega, með
því að miðla umhverfinu af
mannkærleika sínum, velvilja,
hjartahlýju, þekkingu og kunn-
áttu. Þess vegna hefur María
Markan aldrei þurft að verða bit-
ur, því að innra með henni ríkja
eilífðarlögmálin. Það er bara lík-
aminn, sem er orðinn 80 ára.
Ég var víst ekki nema tæpra sex
ára, þegar María Markan kom inn
í tilveru mína með blessunarrik-
um áhrifum. Mér fannst þá og
finnst reyndar enn, að María
Markan hafi verið vinur minn
ávallt síðan, en þó var það ekki
fyrr en áratugum síðar, að við
María kynntumst í raun og urðum
gagnkvæmir vinir.
Það var nefnilega rödd Maríu
Markan, sem varð vinur minn
strax í bernsku. Ég var oft rúm-
fastur á þeim árum og eflaust hef-
ur það ekki verið heiglum hent að
hemja mig, þegar veikindi mein-
uðu mér að leika á þann hátt, sem
börnum er eðlilegt. Þá datt fóstru
minni það snjallræði í hug að
stytta mér stundir með því að gefa
mér hljómplötur, sem ég gæti
hlustað á að vild. Árangurinn varð
undraverður og fyrsta hljómplat-
an, sem ég eignaðist færði mér
söng Maríu Markan heim að
rúmstokknum. Fyrsta lagið.sem
ég heyrði Maríu syngja var „Ton-
erna“ eftir Sjöberg.
Tanke vars strider blott natten ser,
Toner hos eder om vila den ber.
Hjárta som lider, som lider av dagens
gry.
Toner til eder, til er vill det fly.
Ég skildi ekki orðin og vissi því
ekki, að ég var að hlýða fyrirmæl-
um ljóðsins, þegar ég leitaði á
náðir tónanna mér til trausts og
halds. En ég vissi, að rödd Maríu
Markan var vinur minn, vinur sem
ég gat alltaf leitað til, vinur, sem
aldrei brást.
Hljómplatan færði smám sam-
an aðra söngvara inn að rúm-
stokknum til mín en það var
Maria Markan, sem leiddi mig sér
við hlið inn í undraheima sönglist-
arinnar fyrst allra og fyrir það er
ég henni eilíflega þakklátur.
Ef til vill er þetta ástæðan fyrir
því, að það er ákaflega erfitt fyrir
mig að meta söng Maríu Markan
hlutlaust.
Það eru hefðir og tízkufyrirbæri
í söng og tónlistartúlkun engu síð-
ur en á öðrum sviðum og margt
breytist í tímans rás. Én eitt
breytist þó aldrei: undramáttur
náttúrugjafanna og hæfileikans
til að hitta mannshjartað beint í
mark. Hvort tveggja eru náðar-
gjafir, sem hægt er fága og fegra
en enginn maður gefur sér sjálfur.
En þótt það sé erfitt fyrir mig
að dæma söng Maríu Markan
hlutlaust, er enginn skortur á
stórlistamönnum, lífs og liðnum,
sem vandalaust er að vitna til í því
sambandi.
Allir, sem til þekkja, vita hve
vandfýsinn hljómsveitarstjóri
Fritz Busch var. Færustu og fræg-
ustu söngvarar kepptust um þann
heiður að syngja undir hans
stjórn, en fáir fundu náð fyrir
augum hans. En þó var þetta mað-
urinn, sem valdi Maríu Markan
sérstaklega til að syngja hlutverk
greifafrúarinnar í Brúðkaupi Fig-
aros eftir Mozart við Glynde-
bourne-óperuna í Bretlandi.
Hin fræga bandaríska söngkona
Risé Stevens tók þátt í þessum
sömu sýningum, þá kornung að
aldri. Löngu, löngu seinna spurði
ég hana um Maríu Markan.
„Hvernig gæti ég gleymt Maríu
Markan," var svarið „hún var ekki
einungis einhver allra bezta
greifafrú, sem ég hef nokkurn
tíma sungið með, heldur alveg ein-
stök manneskja.í sama streng
tóku Bidú Sayao og Jarmila No-
votna, sem báðar voru sam-
starfskonur Maríu Markan við
Metropolitan-óperuna í New York
að ógleymdri Lucreziu Bori og
Lawrence Tibbet, sem einnig voru
meðal fremstu söngvara Metro-
politan-óperunnar á sínum tíma,
en eru nú látin. Elly Ameling
verður ekki oft orðfall, en hana
setti hljóða, þegar hún heyrði
hljóðritun með Maríu Markan í
fyrsta sinn. „Svona sungu gömlu
ítalirnir," sagði hún, þegar hún
loks fékk málið. „Þetta kann eig-
inlega enginn lengur. Þessi tækni
er að glatast."
William Parker, sem var hér
fyrir nokkru að segja til ungum
söngvurum, var á sama máli. „Það
er þetta, sem Rosa Ponselle var að
reyna að kenna mér og það er
þetta, sem mig mundi langa til að
geta kennt öðrum á sama hátt og
hún kenndi mér.“
Dalton Baldwin tók dálítið ann-
an pól í hæðina, ef til vill vegna
þess að hann er píanóleikari en
ekki söngvari. Og þó held ég, a
hann hafi hitt betur í mark en
nokkur hinna. Þegar hann var bú-
inn að hlusta á hljóðritanir með
flestum Norðurlandasöngvurum,
sem eitthvað kveður að, og dást að
mörgum sagði hann: „En samt er
það María Markan, sem nær mér
bezt, því að hennar er sannasta
sönggleðin."
Sjálfum finnst mér í raun og
veru allur samanburður á lista-
mönnum út í hött, nema ef til vill
hvað varðar tæknilega getu.
Sérhver sannur listamaður
treður sínar eigin slóðir og hefur
eitthvað það til að bera, sem er
algjörlega sérstætt og persónulegt
og því með öllu ósambærilegt við
það, sem aðrir hafa fram að færa.
Og María Markan er sannarlega
engin undantekning að þessu leyti.
Mér hefur þótt vænt um listakon-
una Maríu Markan svo til alla ævi,
en ennþá vænna þykir mér um
það, sem María Markan er í sínu
innsta eðli og liggur að baki því,
sem hún hefur afrekað, sem lista-
kona og sem manneskja.
Ég vil þakka Maríu Markan allt
þetta og ekki síst fyrir, hve vel
hún hefur farið með náðargjafir
sínar á langri ævi.
Og síðast en ekki síst vil ég
senda Maríu, Pétri syni hennar og
fjölskyldum beggja hugheilar árn-
aðaróskir á oessum merku tíma-
mótum í fullri vissu um, að alþjóð
tekur undir með mér.
Halldór Hansen
Þótt margur verði til þess að
samfagna Maríu Markan á afmæl-
isdegi hennar, þá er hún verður
áttræð og færa henni gjafir, er
ekki þar með sagt að vinum henn-
ar takist að færa henni neitt það
er jafnist á við „sirsbút í svuntu,
tvinnakefli og sápustykki" er móð-
ir hennar sótti í-kommóðuskúffu
fyrir nákvæmlega 75 árum. Það
var á 5 ára afmæli Maríu, en það
hafði gleymst þangað til Elísabet
systir hennar hrópaði: „Maja, þú
átt afmæli í dag.“ Elísabet var
sköruleg þá sem jafnan síðar og
tók af tvímæli. María minnist
þessarar gjafar betur en nokkurr-
ar annarrar.
í dag minnist margur gjafa
þeirra er María hefir gefið þjóð
Boðmót Taflfélags Reykjavíkur:
Þröstur Árnason sigurvegari
Langt er um liðið síðan skák-
áhugamenn létu sér nægja að
tefla hér á landi í dimmasta
skammdeginu og slíðra síðan
sverðin að vori. Nú eru alþjóðleg
skákmót á landsbyggðinni nýyf-
irstaðin, allmörg Helgarmót
framundan og Boðsmóti Taflfé-
lags Reykjavíkur lauk 14. júní sl.
Þar skaut aðeins 12 ára piltur,
Þröstur Árnason, 60 keppendum
ref fyrir rass og sigraði glæsi-
lega, hlaut 6% vinning af 7
mögulegum. Óvænt úrslit en
Þröstur hefur verið mjög sigur-
sæll sem af er árinu. Ékki mun-
aði nema hársbreidd að hann
tryggði sér landsliðssæti á Skák-
þingi íslands um páskana. Sigur
á skólaskákmeistaramóti
Reykjavíkur í yngri flokki og
klykkti út með því að leggja alla
andstæðinga sína að velli á
Landsmóti Skólaskákar á Eiðum
í apríl sl. Nú var sigurinn erfið-
ari og jafnteflið kom í 4. umferð
gegn Jóni Þ. Þór. Næst sigraði
hann félaga sinn og jafnaldra
Hlífar Stefánsson eftir þrúgandi
spennuskák. Þá var komið að
fyrrum fslandsmeistara, Birni
Þorsteinssyni, í næstsíðustu um-~
ferð. Þetta var úrslitaskák mót-
Þröstur Árnason
sins og tefldi Þröstur djarft og
fórnaði peði snemma tafls. Fórn-
in var tvíeggjuð, en á mikilvægu
augnabliki fataðist Bimi vörnin
og sigurinn var Þrastar. örugg-
ur vinningur í síðustu umferð
tryggði síðan Þresti efsta sætið
á mótinu. Þröstur hefur alla
burði til að ná langt í nálægð
skákborðsins og verður fróðlegt
að fylgjast með árangri hans í
sumar. Erlingur Þorsteinsson
hreppti annað sætið með 6 vinn-
inga. Hann hefur verið lítið
áberandi á skákmótum, gjarnan
beitt sér að bréfskákum í stað-
inn. Hann hlaut hálfgerðan
Monrad-meðvind, því tapið kom
strax í fyrstu umferð, en sigr-
arnir allir í röð þar á eftir. Með-
al fórnarlambanna má þó finna
frækna skákkappa. Björn Þor-
steinsson kom þriðji með 5'á
vinning. Hærra sæti til handa
Birni hefði engum komið á óvart,
en æfingaleysið hefur e.t.v. sett
strik í reikninginn. Skákir hans
voru sem fyrr þrungnar baráttu
og ætíð skemmtilegar á að horfa.
Röð efstu keppenda varð annars
þessi: 1. Þröstur Árnason 6'k v.
af 7 mögulegum, 2. Erlingur Þor-
steinsson 6 v., 3. Björn
Þorsteinsson 5Vfe v., 4. Ágúst
Karlsson 5 v. (25,5 stig), 5. Stef-
án Þ. Sigurjónsson 5 v. (25,0), 6.
Jón Þ. Þór 5 v. (23,5), 7.-8. Dav-
íð Ólafsson 5 v. (23,0), 7.-8.
Ómar Jónsson 5 v. (23,0), 9.
Sveinn Kristinsson 5 v. (22,0), 10.
Rögnvaldur G. Möller 5 v. (21,0).
60 keppendur tefldu á mótinu
7 umferðir eftir Monrad-kerfi.
Umhugsunartími var skammt-
aður 1 'k klst. á 36 leiki og síðan
hálftími til að klára skákina.
Fræknir skákkappar fyrri ára
sem að mestu hafa dregið sig í
hié settu svip sinn á mótið. Er
ánægjulegt að sjá þá aftur mæta
til leiks, þó margir af ungu skák-
mönnunum léku gömlu meistar-
ana hart. Sú kenning er því
kannski rétt sem einn ritsnill-
ingurinn lét frá sér fara, að allt
væri þetta nútíma uppeldisvenj-
um að kenna. Áður var ungling-
um kennt að bera virðingu fyrir
sér eldri og reyndari mönnum,
en nú væri þessu öllu snúið við
og hinir gömlu snillingar út-
leiknir eftir kúnstarinnar regl-
um.
Hér kemur að lokum sigur-
skák Þrastar Árnasonar við
Björn Þorsteinsson.
Hvítt: Þröstur Árnason
Svart: Björn Þorsteinsson
Kóngindversk vörn.
1. d4 — Rf6, 2. c4 — g6, 3. Rc3 —
Bg7,4. e4 — d6,5. f3 (W), 6. Be3 —
e5, 7. d5 — Rh5, 8. Dd2 — f5,
(Hugmyndaríkir skákmenn hafa
hér leikið 8. Dh4+ og tilbúnir að
fórna drottningunni eftir 9. g3
— Rxg3, 10. Df2 — Rxfl, en allt
er þetta harla vafasamt.) 9. 0-0-0
Rd7, 10. exf5 - gxf5, 11. g4?! (11.
Bd3 var eðlilegra) 11. — fxg4, 12.
fxg4 — Rf4, 13. Rh3 — Rf6!, 14.
Rxf4 — exf4, 15. Bd4!? (Hvítur
fórnar nú peði. Þiggja mátti þó
peðið með 15. Bxf4) 15. — Bxg4,
16. Hel — BI5?!, 17. Hgl — HI7,
18. Bd3 - Dd7, 19. Hg5! (Hvítur
hefur nú gott mótspil fyrir hið
fórnaða peð, þökk sé hinum opnu
línum, auk ótryggrar kóngastöðu
svarts.) 19. — Bxd3, 20. Dxd3 —
Rg4, (Svartur situr nú uppi I
framhaldinu með siæman biskup
á g7 gegn sterkum riddara hvíts.
Erfitt er þó að benda á skárri
leið því eftir t.d. 20. — Kh8, 21.
Hegl hótar hvítur illþyrmilega
Hxg7.) 21. Hgl — Re5, 22. Bxe5
— dxe5, 23. Re4 (Hví ekki 23.
Hh5) 23. - Kh8, 24. Rc5 (Hér
kom Hh5! sterklega til greina
með hótuninni 25. Hxh7+ —
Kxh7,26. Rf6+ með meðfylgjandi
máti. Eftir 24. - Bf8, 25. Hxe5
eða 24. — Bf6 25. Hg6 er svartur
í slæmri klipu.) 24. — De7, 25.
Re6 - Bh6?, (25. - Bf6 var
nauðsynlegt með óljósri stöðu.)
26. Hh5!
— DÍ6 (Björn hefur kannski
undirbúið 26. — Hf6 sem strand-
ar á 27. Hg7.) 27. Dh3 (Hvítur
vinnur nú mann og mótspil
svarts er örvænting ein.) 27. —
Í3+, 28. Hxh6 - f2, 29. Hfl —
De7, 30. Dh5 — Db4, 31. Dxe5+
Kg8, 32. Hh4! (Nákvæmast. Hót-
ar Hg4+ og valdar c4-peðið.) 32.
— h6, 33. Hg4+
Svartur gafst upp.