Morgunblaðið - 25.06.1985, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐID, ÞRIDJUDAGUR 25. JÚNÍ 1985
Norræn samvinna
þrífst vel í New York
— þrátt fyrir klofning í rööum velunnara
— eftir ívar
Guðmundsson
NEW YORK: - Samvinna og
samlyndi Norðurlandafólks, sem
búsett er í New York og nágrenni
hefur dafnað vel á undanförnum
tveimur árum. Hefir sennilega
ekki áður verið öflugra né áhrifa-
meira en nú. Þetta hefir átt sér
stað þrátt fyrir — eða vegna —
brests eða klofnings, sem varð í
röðum áhugamanna um velferð og
hróður Norðurlandanna hér
vestra. Það má þakka einbeittri
ákvörðun áhugamanna frá öllum
Norðurlöndunum fimm, sem neit-
uðu að leggja upp laupana, er
sjálfboðaliðssveitum var úthýst
frá móðurstofnun norrænnar
samvinnu í Bandaríkjunum —
American Scandinavian Founda-
tion — að ekki fór verr en á horfð-
ist. Klofningurinn varð til þess að
sjálfboðaliðar í New York endur-
vöktu félagsskap manna í New
York, „American Society of New
York“ („ASS") stofnað í nóvember
1908.
Konur af norrænu kyni hafa
miðdepill norrænnar samvinnu í
New York og þar mátti enginn
láta sig vanta, sem vildi heita
maður með mönnum í þeirri sveit.
Sjálfboöaliðs-
sveitum fjölgar
Með tímanum voru fleiri og
fleiri sjálfboðaliðssveitir til
styrktar ASF stofnaðar víða í
Bandaríkjunum og árið 1982 var
svo komið að þær voru orðnar 28
talsins með samtals 4500 meðlim-
um. Allar höfðu þær meira og
minna samband við ASF, sem var
skoðað sem móðurstofnun og naut
virðingar og trausts allra sem til
þekktu.
í öll þau ár, sem samstarfið
hélst með ASF og sjálfboðaliðs-
sveitunum, munu flestir, jafnvel
þeir sem best til þekktu, hafa litið
á hvorttveggja sem raunverulega
eina heild, enda var unnið í sátt og
samlyndi í New York undir sama
þaki.
Kom sem reiöarslag
Ákvörðun ráðamanna ASF að
leggja niður allar sjálfboðaliðs-
persónulegir árekstrar skapstórra
aðila.
Stofnun ASS og
starfsemi
Þegar útséð var, að ekki myndi
takast að sameina ASF og sjálf-
boðaliðið, var ákveðið að endur-
reisa „American Society of New
York“. Var það formlega gert í
maímánuði 1983. Að stofnuninni
stóð obbinn af sjálfboðaliðinu og
fleiri og fleiri bættust stöðugt í
hópinn.
Forseti félagsins var kjörinn
Dr. Charles F. Brush, kunnur
áhugamaður í vísinda- og góðgerð-
arfélögum, kvæntur konu af
dönskum ættum, Ellen að nafni.
Dr. Brush hefir verið forseti Am-
eríska landfræðifélagsins, enda
áhugamaður um landfræðileg
málefni og mikill ferðalangur
sjálfur. Virðing og vinsældir hans
komu hinu endurreista félagi til
góða. Eitt fyrsta verk ASS var, að
gangast fyrir sýningu um Roald
Amundsen pólfara, með stuðningi
frá norskum stjórnvöldum.
Aðalræðismenn Norðurlanda í
Dagskrárnefnd fslands í ASS: Anna Guðmundsdóttir, Barbara GuAmundsson, Edda Magnúsdóttir og Edith Warner.
verið einkar liðtækar í starfi þessa
endurreista félagsskapar og hald-
ið á lofti merki Norðurlanda. Ný-
lega var íslensk kona, frú Edda
Magnússon, kjörin í forsæti þeirr-
ar nefndar innan ASS, sem leggur
á ráðin, sér um framkvæmdir og
skipuleggur starf félagsins á sviði
félags- og menningarmála.
Félagsskapur á
gömlum merg
Þegar American Scandinavian
Foundation var stofnað 1910, var
ákveðið að breyta um nafn á ASS
og nefna það „Chapter" við ASF.
Þessi deild var skipuð sjálfboða-
liðum og styrktarfélögum. Þeir
greiddu árlegt gjald, sem nam 30
dollurum, áður en lauk. 25 dollar-
ar af þessu iðgjaldi runnu til ASF
til fundarhalda, listsýninga o.þ.h.
Starfsemi sjálfboðaliða náði há-
marki hvert ár með jóladansleik,
sem haldinn var í einu af helsta
gistihúsi borgarinnar. Þar börðu
menn sér á brjóst fyrir vel unnið
starf og ASF var afhentur sjóður,
sem sjálfboðaliðar höfðu safnað
yfir árið. Jóladansleikurinn var
sveitirnar (Chapters) var gerð
kunnug á jóladansleiknum 1982 og
var mörgum sem reiðarslag.
Ákvörðunin hafði verið gerð ein-
róma. Einn ráðsmaður, danskur,
sem ekki var viðstaddur á fundin-
um tilkynnti, að hann væri á móti
ákvörðuninni og sagði af sér ráðs-
mennsku. Á jóladansleiknum varð
uppi fótur og fit og ekki gátu allir
stillt skap sitt til fullnustu. Á
næstu vikum og mánuðum voru
haldnir fundir á fund ofan til að
reyna að jafna ágreiningsmálin.
Þeir héldu marga fundi með báð-
um aðilum, en allar tilraunir til
sátta komu fyrir ekki.
Hvað það var, sem raunverulega
olli því, að sjálfboðaliðinu var svo
skyndilega kastað á haug, hefir
aldrei komið greinilega fram. Ein
ástæðan af hendi ASF var talin
vera sú, að skattfríðindi ASF, sem
menningarlegt góðgerðarfélag,
væri í hættu sökum starfsemi
sjálfboðaliðanna, einkum hvað
snerti ágóða af jólahátíðahöldun-
um.
Aðrir hafa gefið í skyn, að
ástæðan til slitanna hafi verið
New York samþykktu að verða
heiðursfélagar í ASS. Þjóðhöfð-
ingjar Norðurlanda sendu heilla-
skeyti við stofnun félagsins og
sjálfur Reagan Bandarikjaforseti
sendi ASS heillaskeyti, sem hljóð-
aði á þessa leið:
„Félag yðar á heiður skilinn
fyrir að vinna að samnorrænni
kynningu með því að gangast fyrir
fundahöldum, fyrirlestrum, list-
sýningum og annarri kynningur,
sem er okkur öllum til gagns.“
Fjárhagur traustur —
Styrkveitingar
Tekist hefir að koma fjárhag
ASS á tryggan grundvöll á þessum
tveimur fyrstu starfsárum. Félag-
ið hefir tryggt sér húsnæði hjá
norsku kirkjunni í miðborg New
York, en húsnæðisskortur háði fé-
laginu nokkuð til að byrja með.
Skráðir félagar í ASS munu nú
vera um 600 talsins og er það ekki
langt frá tölu sjálfboðaliðanna i
ASF er þeir voru flestir.
Auk iðgjalda félagsmanna hefur
fjöldi norrænna viðskiptafyrir-
Robert W. Warner, jr.
Dr. Charles F. Brush
tækja styrkt með framlögum,
meðal þeirra eru flugfélögin SAS
og Finnair. Flugleiðir hafa styrkt
félagið svo og Sölustofnun lagmet-
is, Hilda og Landau-bræður í
Princeton, sem hafa mikil við-
skipti við íslenska ullarvörufram-
leiðendur.
Á sl. ári veitti ASS styrki til um
25 norrænna menningarfyrir-
tækja samtals að upphæð 14.500
dollara (um hálfa milljón ísl. kr.).
Meðal þeirra voru styrkir til
fréttablaða sem gefin eru út á
norrænum tungumálum.
ASS veitti 500 dollara til þýð-
ingar á íslenska leikritinu „Jóa“.
Norræn kirkjufélög og elliheimili
hlutu styrki. Félagið gefur út
tímarit, „Scandinavian Contact“.
Því hefir verið veitt undanþága
frá sköttum, söluskatti í New
York-ríki og nýtur hlunninda hjá
póstþjónustunni sem menningar-
góðgerðarfélag.
Klofningurinn hefir þannig orð-
ið til að styrkja frekar en veikja
samlyndi og samstarf norrænna
manna í Vesturheimi. Þrátt fyrir
það vona margir að er sárin gróa
og marblettir hjaðna, sem orsak-
ast hafa af klofningi milli ASF og
ASS, verði tekin upp samvinna á
ný milli þessara merku stofnana
Norðurlandamanna í Vesturheimi.
Ný stjórn tekur við
Á aðalfundi ASS, sem nýlega
var haldinn, baðst dr. Brush und-
an endurkosningu og taldi sínu
hlutverki lokið, að koma fótum
undir félagið. Starf hans var að
verðleikum mjög lofað. Hann mun
halda áfram að styðja félagið.
Arftaki hans í forsætinu er Micha-
el Helpern, kunnur og vinsæll
kaupsýslumaður. Hann hefir verið
varaforseti fyrir Danmörku í
stjórn ASS, en félaginu er þannig
stjórnað, að auk aðalforseta er
kosinn einn varaforseti frá hverju
hinna fimm landa. Varaforseti
fyrir íslendinga er Robert W.
Warner Jr.
Með forseta og varaforseta
starfar dagskrár- og athafna-
nefnd, skipuð fjórum fulltrúum
frá hverju Norðurlandanna. í
hverjum flokki er kosinn formað-
ur, sem svo skipar kjarna nefndar-
innar og einn fulltrúi þeirra
nefndar er forseti dagskrárnefnd-
ar í heild. Allir meðlimir nefndar-
innar eru konur, utan einn karl-
maður. Fráfarandi aðalformaður
nefndarinnar er frú Neel Halpern,
sem hefir verið f forsæti dag-
skrárnefndar sjálfboðaliða hjá
ASF og síðar eftir að ASS var
stofnað, í sl. fimm ár. Frú Halpern
hefir rækt starf sitt af einstakri
alúð og smekkvísi. Hún tók
snemma ástfóstri við Island og
hefir stutt viðleitni Islendinga í
norrænum félagsskap á allan hátt.
Það má þakka frú Halpern að
miklu leyti hve samkomur íslend-
Mikilvægt og ómet
anlegt starf ASF
American Scandinavian
Foundation er virðuleg, hefð-
bundin menningarstofnun, sem
hefir unnið mikilvægt starf í
75 ár til kynningar á menningu
og sögu Norðurlanda í Banda-
ríkjunum og kynnt Bandaríkin
fyrir Norðurlandabúum. Aðal-
takmarki sjóðsins er þannig
lýst f félagslögunum:
1) að styðja menningar og
lærdómstengsl milli Banda-
ríkjanna, Danmerkur, Finn-
lands, íslands, Noregs og Sví-
þjóðar.
2) að styrkja samlyndi milli
Dana, Finna, íslendinga, Norð-
manna og Svía, sem búsettir
eru í Bandaríkjunum.
3) að styðja viðleitni til æðri
menntunar með því að stuðla
að skiptum milli námsmanna,
kennara, fyrirlesara, útgef-
enda rita, listamanna, hljóm-
listar og vísinda, milli Norður-
landanna fimm og stuðla að
hverskonar fræðslusambönd-
um milli Bandaríkjanna og
þessara landa.
4) að kynna menningu Banda-
ríkjanna á Norðurlöndum og
menningu Norðurlandanna í
Bandaríkjunum.
AFS hefur gegnum árin
hlotið marga og digra sjóði í
ofangreindum tilgangi. Meðal
þeirra er Menningarsjóður
Thors Thors sendiherra, sem
hefir vaxið og eflst. Fjöldi
námsmanna beggja megin
hafsins hefur hlotið styrki til
náms úr sjóðnum.
Námsmenn frá Norðurlönd-
unum og Bandaríkjunum, sem
hlotið hafa styrki úr sjóðum
ASF skipta nú þúsundum. T.d.
veitti sjóðurinn á einu árið
(1982) námsstyrki til 16 banda-
rfskra námsmanna við nám á
Norðurlöndum, 47 námsmanna
frá Norðurlöndum við nám f
Bandaríkjunum og auk þess
styrki til 259 Norðurlandabúa í
Bandaríkjunum og 99 Banda-
ríkjamanna á Norðurlöndun-
um.
ASF er stjórnað af 58 full-
trúum (trustees), sem skiptast
í „ráðsmenn" og „ráðgefendur".
Þeir eru einustu meðlimir
sjóðsins og kjósa sjálfir eftir-
menn sína, er einhver fellur
frá, eða segir af sér. Þeir taka
ekki laun, en framkvæmda-
stjóri er launaður svo og skrif-
stofufólk.
Nokkrir íslendingar hafa að
jafnaði verið fulltrúar í sjóðn-
um, þeirra á meðal Helgi Tóm-
asson listdansari, Thor Thors
bankastjóri, Sigurður Helga-
son formaður Flugleiða og
Kristján Ragnarsson læknir.
AFS gefur út tímarit fjórum
sinnum á ári („Scandinavian
Review") og fréttablað, „Scan“,
átta sinnum á ári.
Þjóðhöfðingjar Norðurlanda
eru verndarar ASF.