Morgunblaðið - 12.07.1985, Page 22

MORGUNBLAÐID, FOSTUDAGUR 12. JÚLl 1985
m
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ANDREW ROSENTHAL
Orlög mannréttindasam-
takanna í Sovétríkjunum
TÍU ÁRUM eftir að Sovétmenn undirrituðu Helsinki-sáttmálann, hafa 18
af 20 virkum meðlimum svonefnds Moskvuhóps ýmist verið settir í
einangrun innanlands eða verið vísað úr landi.
Þeir tveir, sem enn ganga
lausir, hafa neyðst til að hætta
afskiptum af stjórnmálum fyrir
löngu sökum þvingunaraðgerða
stjórnvalda. Hópurinn, sem gekk
undir nafninu Helsinki-nefndin,
varð aðal fórnarlamb herferðar
gegn andófsmönnum í Sovétríkj-
unum seint á síðasta áratug.
Varð hópurinn sem helztu óop-
inberu mannréttindasamtökin í
Sovétríkjunum, táknrænn fyrir
örlög þeirra, sem lögðu út í það
að skipuleggja andóf þar í landi.
Mannréttindanefndin, sem var
stofnuð af andófsmönnum eins
og Anatoly Shcharansky, Yuri
Orlov og Alexander Ginzburg,
var leyst upp í september 1982,
eftir að sovézk stjórnvöld höfðu
gengið svo harkalega til verks
gegn henni, að aðeins þrír með-
limir voru eftir. Ein kona úr
hópnum, Yelena Bonner, eigin-
kona andófsmannsins Andreis
Sakharov, var fundin sek í ágúst
sl. um „andsovézkan áróður“ og
dæmd í fimm ára einangrun í
borginni Gorki. Maður hennar
var sendur þangað án réttar-
halda í janúar 1980.
Aðrir, þeirra á meðal lögmað-
urinn Sofia Kalistratova og
stærðfræðingurinn Naum Meim-
an, eru enn í Moskvu. En Kal-
istratovu, sem er 58 ára gömul,
er hótað saksókn fyrir meint
refsiverð brot. Var málinu gegn
henni frestað vegna lélegrar
heilsu hennar en það hefur alls
ekki verið fellt niður.
200 skýrslur um
mannréttindabrot
Meiman, sem þjáist af hjarta-
sjúkdómi, er ekki lengur virkur í
stjórnmálum. Hann ver tíma
sínum í þágu konu sinnar, Innu
Kitrosskaya, sem er 53 ára göm-
ul og þjáist af krabbameini.
Henni hefur verið meinað að
fara til útlanda til þess að fá þar
þá meðferð, sem hún getur ekki
fengið í Sovétríkjunum.
Meiman, sem er 74 ára gamall,
hefur látið hafa eftir sér, að
rnannréttindanefndin hafi feng-
ið nokkru áorkað með nær 200
skýrslum, og yfirlýsingum, þar
sem skýrt var frá mannréttinda-
brotum í Sovétríkjunum. „Hels-
inki-sáttmálinn gerði mannrétt-
indi frekar að milliríkjamáli en
innanríkismáli," er haft eftir
Meiman. „í fyrstu ríkti ekki rétt
mat né skilningur á þessu, en
starfsemi Moskvuhópsins opnaði
augu manna fyrir því.“
En hann viðurkennir, að þetta
sé eftir sem áður aðeins mögu-
leiki, þar sem Sovétstjórnin
haldi því enn fram, að það sé
innanríkismál, hvernig hún með-
höndlar þegna sína og að um það
verði ekki rætt hvað þá samið
við aðrar þjóðir.
Hinn 1. ágúst 1975 undirrituðu
35 þjóðir lokaskjal Helsinki-
ráðstefnunnar um samvinnu og
öryggi í Evrópu, sem inniheldur
kafla um mannréttindi. Hópur-
inn, sem vann að framkvæmd
Helsinki-sáttmálans í Sovétríkj-
unum, var síðan stofnaður í maf
1976 af 9 mönnum, en þeir voru:
stærðfræðingurinn Shchar-
ansky, eðlisfræðingurinn Orlov,
neðanjarðarhöfundurinn Ginz-
burg, barnalæknirinn Bonner,
sagnfræðingurinn Lyudmilla Al-
ekseeva, Pyotr Grigorenko, fyrr-
um hershöfðingi, stjarneðlis-
fræðiiigurinn Alexander Korch-
ak, jarðfræðingurinn Malava
Landa og Kínasérfræðingurinn
Vitaly Rubin.
Flest af þessu fólki var mið-
aldra og vel þekkt á sínu sviði.
Sumt af því voru nýliðar í hópi
andófsmanna, á meðan aðrir
höfðu verið þar virkir í mörg ár.
Sovézk stjórnvöld hófu að
handtaka meðlimi hópsins í
febrúar 1977 á grundvelli laga,
sem bönnuðu starfsemi, er mið-
aði að því að dreifa óhróðri um
Sovétríkin. f júni það ár hafði
Grigorenko fór úr samtökun-
um í nóvember 1977, en þá höfðu
aðrir bætzt við, þeirra á meðal
Kalistratova, ljóðskáldið Viktor
Nekipelov, útvarpsverkfræðing-
urinn Vladimir Slepak og tölvu-
fræðingurinn Tatyana Osipova.
Meiman, sem hlaut Stalín-
verðlaunin 1953 og varð prófess-
or 28 ára gamall, varð óopinber
talsmaður fyrir nefndina, eftir
að Orlov var handtekinn. Nefnd-
in kom á fót samtökum, sem
höfðu sálfræði og trúarbrögð að
viðfangsefni og hún varð hvati
að stofnun svipaðra nefnda í
Lettlandi, Armeníu, Úkraínu og
Grúsíu.
Handtökum var haldið áfram.
Nekipelov var dæmdur í sjö ára
í kaldri útlegð í Síberíu. Vladimir Slepak og kona hans.
Alexander Ginzburg
Yuri Orlov
Yelena Bonner
gengið svo á hópinn, að eftir
voru aðeins Bonner og Grigor-
enko.
Gengið milli bols og höfuðs
Landa var dæmd til fjarlægs
staðar í Síberíu. Orlov er í ein-
angrun, eftir að hafa afplánað 7
ára fangelsisdóm. Shcharansky
er í nauðungarvinnubúðum, þar
sem hann afplnar 10 ára dóm.
Eftir meira en tveggja ára fang-
elsisvist var Ginzburg fluttur til
Bandaríkjanna. Gerðist það sem
þáttur í fangaskiptum milli rikj-
anna. Rubin flutti úr landi i júní
1976 og Alekseeva fór i febrúar
1977. Korchak sagði skilið við
samtökin.
Andrei Sakharov
nauðungarvinnu, Osipova í fimm
ára vist í fangabúðum og síðan i
fimm ára einangrun og Slepak
var sendur í einangrun til fjar-
lægs staðar innanlands. Nýir
menn gengu þó í samtökin, en í
september 1982 voru aðeins þrjú
eftir og Kalistratova var kærð
fyrir andsovézkan áróður. Þau
þrjú gáfu þá út lokayfirlýsingu,
þar sem sagði: „Hópnum er
ókleift að fullnægja skyldum
sínum og vegna þvingana stjórn-
valda neyðist hann til að hætta
starfsemi sinni."
(Höfundurinn er fréUnritmri og
starfar rið Associated Press.
Skýrsla bandaríska utanríkisráðuneytisins:
Sandínistar f
nánum tengsl-
um við Líbýu
Washington, 11. júlí. AP.
SAMKVÆMT skýrslu bandariska utanríkisráðuneytisins hefur sandínista-
stjórnin í Nicaragua náin tengsl við stjórnvöld í Líbýu og fran og Frelsis-
samtök Palestínumanna, PLO.
f skýrslunni, sem ekki hefur
verið opinberuð, er þvi haldið
fram að hættan á frekari hryðju-
verkum á Vesturlöndum fari vax-
andi sökum tengsla Nicaragua við
þessa aðila.
Þar segir að „greinilegt" sé að
stjórn sandínista sé viðriðin al-
þjóðlega hryðjuverkastarfsemi.
f skýrslunni kemur einnig fram
að sandínistar hafi komið sér í
samband við Líbýumenn og Pal-
estínuskæruliða talsvert áður en
þeir náðu völdum í Nicaragua árið
1979.
Eftir valdatöku sandínista hefði
þetta samband verið ræktað. Til
dæmis hefðu Líbýumenn veitt
sandínistum milljónir dollara í
fjárhagsaðstoð, og PLO sent hern-
aðarráðgjafa og vopn til Nicar-
agua.
*
Musavi, forsætisráðherra Irans:
Reagan „fáráður
og hættulegur
glæpamaöur“
NikoKÍa, Kýpur, ll.júlí. AP.
HUSSEIN Husavi, forsætisráðherra frans vandaði Reagan Bandaríkjafor-
seta ekki kveðjurnar er hann svaraði gagnrýni Bandaríkjaforseta í fyrradag,
þar sem Reagan nefndi fransstjórn eina af fimm sem styddu hryðjuverka-
menn hvað dyggilegast.
Husavi sagði að Reagan væri
ekki aðeins fáráður og vitgrannur
heldur væri hann hættulegur
glæpamaður. Hann væri
erkifjandi frana og auk þess væri
hann höfuðpaurinn í skipulagn-
ingu og framkvæmt alþjóðlegra
hryðjuverka.
Musavi mælti þetta á fundi
samtaka matvælaframleiðenda í
Teheran og íranska fréttastofan
tók fram að góður rómur hefði
verið gerður að máli ráðherrans.
Musavi sagði að það myndi vekja
óskipta tortryggni í íran, ef Reag-
an, ófreskja með hendur blóði
drifnar vegna glæpaverka, léti
vinsamleg orð falla um fran.
Madonna
Hver verður fyrstur
með Madonnu bera?
New Vork, ll.jálf. AP.
TÍMARITIÐ Penthouse kunn-
gerði í gær að eintak af ritinu
með nektarmyndum af rokk-
söngkonunni Madonna myndi
verða sent til dreifingar á hverri
stundu og fáeinum mínútum síð-
ar tilkynnti svo Playboy, að það
lúrði einnig á nektarmyndum af
söngkonunni og myndi flýta út-
komu septembereintaksins og
senda það á markað í dag,
fimmtudag. Mikil samkeppni
hefur verið milli ritanna vegna
nektarmyndanna og fúkyrði og
fjölbreytilegar yfirlýsingar
gengið á víxl.
Tilkynningin um nektarmynd-
irnar hefur á hinn bóginn orðið
til þess að bæjarstjórinn í fæð-
ingarbæ söngkonunnar í Michig-
an hefur ákveðið að hún verði
ekki gerð að heiðursborgara eins
og áformað var. „Við ætlum að
fagna henni vel, en henni verður
ekki afhentur lykillinn að borg-
inni, sem er tákn um heiðurs-
borgaratitil. Við teljum að svo
komnu máli óviðeigandi að
sæma hana nafnbótinni," sagði
bæjarstjórinn.