Morgunblaðið - 12.07.1985, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. JÚLÍ 1985
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. JÚLÍ 1985
25

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 360 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 30 kr. eintakiö.
Of mikill fískur
Þverstæðurnar í mannlíf-
inu eru oft undarlegar.
Nú gerist það allt í einu, á
miðju ári 1985, þegar búið er
að básúna það lengi, að í óefni
sé komið í íslenskum sjávar-
útvegi meðal annars vegna
skorts á fiski, að of mikill afli
berst á land. Um langt skeið
hafa fiskifréttir Morgunblaðs-
ins snúist um annað en of mik-
inn afla. í gær er það hins veg-
ar haft eftir Ingólfi Arnar-
syni, framkvæmdastjóra Þor-
móðs ramma á Siglufirði, að
það sé „svakalegt að þorskin-
um skuli mokað á land, eins og
verið hefur og við skulum vera
að tapa miklum peningum
vegna þess að ekki er hægt að
vinna hann í dýrar pakkn-
ingar." Benedikt Gunnarsson,
forstöðumaður ferskfisk-
matsdeildar Ríkismats sjávar-
afurða, sagði í Morgunblaðinu
í fyrradag, að það væri alvar-
legt vandamál frá sjónarmiði
þeirra, sem líta eftir gæðum,
þegar svo mikill afli berst á
land.
Það viðhorf er ríkjandi hér
og styðst við aldalanga hefð,
að sjáist bein í sjó þá beri að
veiða það tafarlaust. Fulltrúi
Landssambands íslenskra út-
vegsmanna sagði einnig í
Morgunblaðinu á þriðjudag-
inn, að það væri hagkvæmast
fyrir útgerðarmenn og sjó-
menn að ná sem mestum afla
á sem skemmstum tíma „og
ekki við þá að sakast".
Sá sem „sökina" ber í þessu
máli er líklega helst þorskur-
inn. Hann lætur ná í sig á
þeim tíma, þegar ekki eru allir
tilbúnir að nýta hann á þann
veg, að afraksturinn verði sem
mestur. Sigfús Schopka, fiski-
fræðingur hjá Hafrannsókna-
stofnuninni, upplýsir lesendur
Morgunblaðsins þó um það í
gær, að þessi þorskur sem nú
veiðist svona grimmt sé fimm
ára og hann komi á miðin í
samræmi við vonir fiskifræð-
inga. Telur Sigfús líklegt að
svipaðir atburðir eigi eftir að
gerast á íslandsmiðum 1987 og
1988.
Þeirri spurningu þyrfti
helst að svara strax og í síð-
asta lagi fyrir 1987, hvort það
sé óhjákvæmilegt að láta
þorskinn taka af mönnum
völdin með þeim hætti, sem
hér hefur verið lýst. Einn af
kostum kvótaskipulagsins,
sem er hornsteinn fiskveiði-
stefnunnar og komið var á fót
samkvæmt eindreginni ósk út-
vegsmanna og fyrir harðfylgi
þeirra, átti að vera það, að
með því að stjórna veiðum
með þessum hætti væri unnt
að haga þeim þannig, að afli
nýttist betur en áður. Voru
fyrirheitin um að þetta yrði
gert byggð á misskilningi? Er
ekki unnt að hafa neina stjórn
á því, hvernig veiði togara er
háttað?
Samkvæmt því sem komið
hefur fram í umræðum um
þessi mál í Morgunblaðinu síð-
ustu daga á að vera hægt að
stjórna þessu. Fulltrúi Lands-
sambands íslenskra útvegs-
manna, framkvæmdastjóri
Þormóðs ramma og forstöðu-
maður ferskfiskmatsins, eru
allir sammála um að þau
fyrirtæki, sem reka bæði út-
gerð og fiskvinnslu, geti og
eigi að stjórna veiðum togar-
anna með hliðsjón af vinnslu
aflans. Eina leiðin til að allir
láti skynsemina ráða í þessu
efni er kannski sú að haga
fiskverði með þeim hætti, að
þar ráði framboð og eftir-
spurn. Svo er að sjá hvað út-
gerðarmenn og landssamband
þeirra segja um það.
Við sama
heygarðs-
hornið
Ileiðara Tímans í gær held-
ur Þórarinn Þórarinsson
áfram að klifa á því, að Morg-
unblaðið hafi ekki svarað
spurningum hans um smáat-
riðin, sem vefjist fyrir Hall-
dóri Ásgrímssyni,
sjávarútvegsráðherra Fram-
sóknarflokksins. Er meðal
annars á það bent í leiðaran-
um að það hafi verið Halldór
Ásgrímsson en ekki Lands-
samband íslenskra útvegs-
manna sem mótaði núverandi
fiskveiðistefnu. Jafnframt er
hælst um af því, sem kallað er
„fjárhagsleg endurskipulagn-
ing“ í sjávarútvegi og Halldór
Ásgrímsson á að hafa staðið
fyrir. Miðað við fréttir úr sjáv-
arútveginum virðist hún ekki
hafa dugað til langframa.
Framsóknarblaðið telur, að
ástæðan fyrir ummælum
Morgunblaðsins í forystugrein
2. júlí um smáatriðin og sjáv-
arútvegsráðherra, sem hafa
vakið meiri taugatitring með-
al framsóknarmanna en nokk-
urn gat órað fyrir, sé sú, að
Morgunblaðinu vaxi „almenn
virðing" sjávarútvegsráðherra
Framsóknarflokksins í augum
— Morgunblaðið vilji svipta
ráðherrann gloríunni. Ekkert
er fjær sanni. En lesendum
skal bent á, að oft veltir lítil
þúfa þungu hlassi.
Viðskipti með físk í
kanadískri lögsögu
eftir Halldór Pétur Pálsson og Sigmar Þormar
í þessari grein verður rætt um veiðar erlendra þjóða í
kanadískri landhelgi. Á undanförnum árum hefur fjárhags-
vandi kanadísks sjávarútvegs verið mjög alvarlegur. Þó að
enn sé ekki Ijóst hvort sjávarútvegur Kanada losni úr þessari
fjárhagskreppu horfír ýmislegt til betri vegar.
Ólíkt því sem gerist á íslandi aukast botnfískveiðar Kan-
adamanna ár frá ári. Talið er að þessi aukning muni halda
áfram og árið 1987 verði þorskaflinn nálægt 800.000 lestum.
Eftir útfærslu efnahagslögsög-
unnar í 200 mílur árið 1977 hafa
kanadísk stjórnvöld reynt að nota
veiðiheimildir til að leysa vanda-
mál í sjávarútvegi. Þær þjóðir sem
fá að veiða í kanadískri fiskveiði-
lögsögu verða að ganga í NAFO
(Northwest Atlantic Fisheries
Organization) og lofa að virða þau
fiskverndunarsjónarmið sem þar
gilda. t stuttu máli, þá er heildar-
afli í hólfunum á kortinu (3K, 3L,
3M o.s.frv.) ákveðinn og honum
skipt á milli þeirra þjóða, sem að-
ild eiga að samtökunum, ef eitt-
hvað er eftir, þegar heimamenn
hafa veitt. Þjóðir sem aðgang hafa
að kanadískri fiskveiðilögsögu
skuldbinda sig þannig til að tak-
marka veiðar sínar beggja vegna
lögsögumarkanna.
Þar sem lengi hefur gengið illa
að afla alþjóðlegra markaða fyrir
kanadískar sjávarafurðir er er-
lendum veiðiþjóðum boðinn veiði-
kvóti í kanadískri lögsögu gegn
því að þær heimili og greiði fyrir
innflutningi á kanadískum fiski.
Kanadamenn hafa veitt Sovét-
ríkjunum og öðrum Austur-Evr-
ópuríkjum, ásamt þjóðum innan
Evrópubandalagsins veiðiheimild-
ir í fiskveiðilögsögu sinni. Leyfð er
veiði á fiskstofnum sem Kanada-
menn nýta lítið eða alls ekki.
Erfíð samskipti við
Vestur-Þjóðverja
Veiðiheimild Evrópubandalags-
ins á þorski í kanadískri lögsögu
er 9500 tonn. Þennan kvóta máttu
þeir sem bandalagið tilnefndi
veiða á svæðunum sem merkt eru
2J, 3K og 3L á kortinu. Vestur-
Þjóðverjar veiddu yfir 7000 tonn
af þessum 9500 tonnum innan 200
mílnanna. Svo færðu þeir sig út
fyrir 200 mílurnar og veiddu að
því að talið er 20.000 tonn á nefi
(sjá kort) landgrunnsins úr sama
stofni. Þetta athæfi Vestur-Þjóð-
verjanna er talið hættulegt
þorskstofninum þarna, þar sem
stofnstærð fer niður fyrir það sem
Kanadamenn telja æskilegt. Auk
þess telja Kanadamenn þessar
veiðar Vestur-Þjóðverja utan
lögsögunnar gróft brot á sam-
komulaginu við Evrópubandalag-
ið.
Af þessu sést að eftirlit þarf að
vera gott ef tryggja á að erlendir
fiskveiðiflotar veiði aðeins það
sem samið er um. Tryggja þarf, að
hvorki sé veitt of mikið fyrir utan
eða innan fiskveiðilögsögur
strandríkja.
Spánverjar utan
landhelgi Kanada
Spánverjar náðu ekki sam-
komulagi við Kanadamenn um
fiskveiðar í landhelgi þeirra eftir
útfærsluna 1977. Til • að knýja
Kanadamenn til samkomulags
lokuðu Spánverjar heimamarkaði
sínum fyrir saltfisk frá Kanada.
Samkomulag hefur ekki náðst
enn. Spánverjar veiða eins mikið
og þeir vilja á landgrunni Kanada
fyrir utan 200 mílurnar (sjá kort),
án tillits til þeirra fiskverndun-
arsjónarmiða sem Kanadamenn
telja æskileg.
Innan fiskveiðisamstarfsins í
NAFO leggja Kanadamenn
áherslu á, að á hverju ári sé aðeins
veiddur „hæfilegur hámarksafli".
Óttast er að veiðar umfram þenn-
an hámarksafla stefni fiskstofn-
unum í hættu. Þó að Spánverjar
taki ekki þátt í NAFO verða
Kanadamenn að taka mið af veið-
um þeirra rétt utan kanadísku
landhelginnar í útreikningum á
hámarksaflanum. Kanadískir sjó-
menn og þjóðir, sem hafa samið
við Kanadamenn um fiskverndun
og verslunarsamvinnu, verða því
að færa Spánverjum fórnir með
því að veiða minna en ella.
Austur-Evrópuríki
og Kúba
Árið 1984 fengu skip frá Kúbu,
Austur-Þýskalandi, Póllandi og
Sovétríkjunum 141.060 tonn af
fiski í kanadískri landhelgi. Hér
var einungis um verðlitlar fiskteg-
undir að ræða.
Kúbumenn, Austur-Þjóðverjar
og Pólverjar hafa í mörg ár keypt
fiskafurðir í Kanada. Ólöglegt er
fyrir Kanada að semja beint um
viðskipti fyrir veiðar vegna GATT
(sem er alþjóðlegt samkomulag
um tolla og viðskipti). Þessar
þjóðir lýsa því aðeins innkaupa-
áformum sínurn á kanadískum
sjávarafurðum á næsta ári í við-
ræðunum um veiðiheimildirnar.
Það gerðist hins vegar 1984 að
Sovétmenn lofuðu í fyrsta sinn að
kaup fisk í Kanada fyrir 12 millj-
ónir Kanadadollara (365 millj. ísl
kr.). Auk þess hafa Sovétmenn
keypt skipaviðgerðir í St. Johns á
Nýfundnalandi fyrir um 2,5 millj-
ónir (76 millj. ísl. kr.) samtals á
undanförnum árum. Sovétmenn
lofuðu líka að nýta kanadíska við-
halds- og viðgerðarþjónustu meira
næstu árin.
I fiskveiðisamningnum á milli
Kanada og Sovétríkjanna, sem
undirritaður var í Moskvu 1. maí
1984, lofuðu Sovétmenn að eiga
samvinnu við Kanadamenn um að
þróa verslun með kanadískar sjáv-
arafurðir. Kanadamenn vonast til
að selja aukið magn af sjávaraf-
urðum til Sovétríkjanna á næstu
árum í krafti þessa loforðs.
Sovésk skip máttu veiða 100.200
tonn í kanadískri landhelgi 1984.
Af þessu magni eru 56.600 tonn
lýsingur og um 17.000 tonn loðna.
Af þorski mega þau veiða 500
tonn.
Austur-Þjóðverjar máttu veiða
14.150 tonn í kanadískri landhelgi
1984. Þeir máttu veiða 500 tonn af
þorski og svo aðallega lýsing.
Austur-Þjóðverjar lofuðu að
kaupa unnar kanadískar sjávaraf-
urðir að verðmæti 2,11—2,4 millj-
ónir Kanadadollara (um 70 millj.
ísl. kr.). Heildarsala til Sovétríkj-
anna, Austur-Þýskalands, Pól-
lands og Kúbu á unnum sjávaraf-
urðum á samkvæmt loforðum að
ná 17,78 milljónum Kanadadollara
Togari stórfyrírtækisins Fisheries Products International á Nýfundnalandi á veiðum norður af eyjunni.
Fiskur seldur um borð í portúgalskt skip á hafi úti.
NAFO-svæðið og 200 mflna lögsaga Kanada.
(540 millj. ísl. kr.) árið 1984. Kan-
adamenn vona að þessi viðskipti
geti vaxið í framtíðinni.
Vegna sölu á korni frá Kanada
til Sovétríkjanna kaupa Sovét-
menn mun meira af Kanada-
mönnum en þeir selja þangað,
kann þessi mikli viðskiptahalli að
spilla fyrir fisksölu til Sovétríkj-
anna.
Fisksala á hafí úti
og við bryggju
Á undanförnum árum hefur það
tíðkast í sívaxandi mæli að fiskur
sé seldur lítið eða óunninn frá
Kanada um borð í erlend veiði-
skip. Kanadamenn nefna þetta
„beina sölu“. Aðallega er um að
ræða sölu á síld og botnfiski. Bein
sala skiptist í tvennt. Sala á al-
gerlega óunnum fiski ber nafnið
„sala yfir borðstokkinn", en sala á
fiski sem að einhverju leyti er
unninn í landi nefnist „sala af
bryggju".
Bein sala hófst í síldarvertíð
1976 í Fundy-flóa við Nova Scotia
þegar kanadískar vinnslustöðvar
höfðu ekki undan að vinna aflann.
Því voru 12.000 tonn af óunninni
síld seld um borð í pólsk skip.
Þessar fisksölur hafa síðan vaxið
ár frá ári.
Frá útfærslu landhelginnar árið
1977 hefur fiskafli Kanadamanna
aukist en erlend veiðiskip, sem
veiddu á þessum miðum, hafa ver-
ið verkefnalítil.
í Kanada er þorskvertíð yfir
sumarmánuðina, aðallega júlí og
ágúst. Algengt er að svo mikill afli
berist á land frá smábátum í fisk-
veiðiflotanum á Nýfundnalandi og
Nova Scotia að vinnslustöðvar
hafi ekki undan að vinna aflann.
Þar sem þessi vandi vegna of mik-
ils afla var alvarlégastur var grip-
ið til þess ráðs að selja fisk „yfir
borðstokkinn“ þ.e. óunninn úr
kanadískum fiskibátum um borð í
erlend skip.
Það sem Kanadamenn kalla
„sölu af bryggju" er annars eðlis
en sala yfir borðstokkinn. Fiskur-
inn er unninn í landi aðallega salt-
aður og siðan seldur um borð í
erlend skip. Kanadamenn nefna
þetta hálfunninn fisk. Hér er þó í
raun um að ræða blautan saltfisk,
svipaðan þeim sem tslendingar
flytja út. Það eru aðallega portúg-
ölsk skip sem sigla til Kanada til
að kaupa fisk af bryggju. Þessi
fiskur keppir síðan við íslenskan
fisk í Portúgal.
Þar sem Kanadamenn eiga í
vandræðum með að selja síaukinn
botnfisksafla sinn, líta þeir á sölu
yfir borðstokkinn sem leið til að
ná mörkuðum af keppinautum. I
opinberri skýrslu um þessi mál-
efni er eftirfarandi svar gefið
þeim, sem óttast að sala yfir
borðstokkinn muni veikja markaði
fyrir þurrkaðan kanadískan salt-
fisk, þar segir orðrétt:
„Ekkert bendir til að verið sé að
veikja möguleika Kanadamanna á
að selja saltfisk á erlendum mörk-
uðum með sölu á blautum saltfiski
til Portúgal. Allar líkur eru á því
að seldu Kanadamenn ekki hálf-
unna vöru til Portúgal, gætu þeir
útvegað sér sömu vörur frá ís-
landi.“
Augljósir ókostir
Útflutningur á óunnum eða
hálfunnum fiski hefur í för með
sér augljósa ókosti. Hefur hann
leitt til pólitískra deilna hér í
Kanada. Fiskverkendur ásaka sjó-
menn um að selja erlendum skip-
um óunninn afla á meðan verkun-
arhús skorti hráefni. Verið sé að
flytja hráefni burtu sem sé síðan
fullunnið annars staðar. Þannig sé
sköpuð atvinna og aukinn ágóði
erlendis á meðan atvinnuleysi ríki
á Atlantshafssvæðum Kanada.
Að sögn Howard Keck hjá sjáv-
arútvegsráðuneyti Kanada hefur
verið reynt að jafna þennan
ágreining. Ávallt hafi verið litið á
beina sölu sem tímabundið fyrir-
bæri. Hún sé aðeins réttlætanleg
við ákveðnar aðstæður. Dæmi um
slíkar aðstæður væru ef vinnslu-
aðstaða er ekki fyrir hendi nálægt
fiskimiðum svo sem þegar síld-
veiðar voru stundaðar í Fundy-
flóa. Beinni sölu á síld var hætt
þar eftir að vinnsluaðstaða batn-
aði. Annað dæmi um beina sölu
sem unnt sé að réttlæta fari fram
á hámarksvertíðinni í júlí og
ágúst. Þá náist ekki að vinna þann
þorskafla sem á land berst. Þessi
vandi vegna mikils afla á stuttu
tímabili sé enn fyrir hendi og
beinni sölu á botnfiski yrði því
haldið áfram.
Keck lagði ríka áherslu á að
ávallt hefði verið litið á þessi
viðskipti sem tímabundið fyrir-
bæri. Gefa þyrfti haldgóðar
ástæður í hvert sinn sem sótt væri
um leyfi til sjávarútvegsráðuneyt-
isins. Langtímamarkmið stjórn-
valda væri að draga úr og að iok-
um hætta þeim.
Lokaorö
Samskipti Kanadamanna við
þær þjóðir sem veiða á fiskimiðum
þeirra eru margþætt. Þegar veitt-
ar eru veiðiheimildir innan kan-
adískrar landhelgi eru fiskvernd-
unarsjónarmið og verslunarhags-
munir hafðir í huga.
Erfitt er að meta hvernig Kan-
adamönnum gengur að afla mark-
aða fyrir sjávarafurðir með veit-
ingu veiðiheimilda. Samskipti við
veiðiflota erlendra ríkja hafa ekki
alltaf verið sem skyldi eins og
dæmin um Vestur-Þjóðverja og
Spánverja sýna. Þá segja Kanada-
menn að austantjaldslöndin upp-
fylli seint og illa loforð um kaup á
kanadískum sjávarafurðum.
Kanadamenn hafa því rekið sig
á ýmsa örðugleika við að nota
veiðiheimildir til að leysa vanda-
mál sjávarútvegs. Þessi stefna
hefur þó borið árangur. Saltfisk-
sala til Portúgal hefur aukist
verulega. Kanadískar sjávarafurð-
ir eru nú seldar í fyrsta sinn til
Sovétríkjanna.
Höfundar eru búsettír í Ottawa,
böfudborg Kanada. Þeir hafa íður
ritað um kaaadísk sjávarútregsmál
í Morgunhlaðið (10. janúar 1985 og
27. febrúar 1985).