Morgunblaðið - 13.07.1985, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. JÚLÍ1985
Aðeins 164 milljónir
„Athugasemdir Inga
R. Helgasonaru
Það er gleðiefni, að Brunabóta-
félag íslands, starf þess og hlut-
verk, skuli vera gert að umtalsefni
í ritstjórnargrein Morgunblaðsins.
Að sjálfsögðu er viðfangsefnið
staerra en svo, að því verði gerð
skil í einni ritstjórnargrein, og
þess vegna langar mig til að bæta
nokkrum athugasemdum við, les-
endum blaðsins til frekari glöggv-
unar, auk þess sem leiðrétta þarf
eina missögn í greininni, í fullri
vinsemd.
í leiðinni langar mig til að leið-
rétta útbreiddan misskilning.
Menn halda gjarna, að Brunabóta-
félagið sé ríkisfyrirtæki, þ.e. sé í
eigu ríkisins. Sannleikurinn er sá,
að ríkið á ekkert í Brunabótafélag-
inu og hefur aldrei lagt því til
krónu í stofnfé. Það veitti félaginu
í upphafi rekstrarlán, sem var
snarlega endurgreitt með vöxtum,
og svo ábyrgð, sem er löngu niður
fallin. Það vakti ekki fyrir neinum
alþingismanni á árinu 1915, er
þeir samþykktu lögin um Bruna-
bótafélagið, að setja á laggirnar
ríkisfyrirtæki. Sveinn Björnsson,
fyrrverandi forseti íslands, sem
varð fyrsti forstjóri Brunabótafé-
lagsins, fyrir áeggjan Einars Arn-
órssonar, ráðherra, bar einna
mesta ábyrgð á orðalagi laganna.
Fyrsta ákvæði fyrstu greinar lag-
anna hljóðar svo: „Brunabótafélag
íslands er gagnkvæmt ábyrgðarfé-
lag vátryggjenda ... “ Þetta ákvæði
stendur óbreytt í dag. Þeir, sem
vátryggja hjá félaginu, eru eig-
endur þess, en ekki einhverjir
hluthafar úti í bæ eða ríkið. Félag-
ið á því enga hagsmuni aðra en
hagsmuni þeirra, sem tryggja hjá
því.
I.
í upphafi ritstjórnargreinarinn-
ar segir, að vaxandi skilningur sé
á mikilvægi þess, að þeim hluta
vinnulauna og fjármuna hins al-
menna manns, sem „hið opinbera"
tekur til sín með einum eða öðrum
hætti, sé skilað aftur til fólksins í
þjónustu eða framkvæmdum.
Undir þessa skoðun ritstjórans vil
ég heils hugar taka. Ég vil þó bæta
við, að samsvarandi kröfu geri ég
til hins „óopinbera einkafram-
taks“, vegna aðildar þess að þeirri
skipulögðu starfsemi, sem við
köllum atvinnulíf, til að veita
þjónustu eða framleiða gæði til að
fullnægja þörfum okkar með.
Hvernig hefur Brunabótafélag
íslands staðið sig í þessu tilliti?
Þegar félagið var stofnað voru
hús í Reykjavík brunatryggð
gegnum Brunabótafélag dönsku
kaupstaðanna. Utan Reykjavíkur
var nær alger skortur á vátrygg-
ingarvernd, sem stóð allri mann-
virkjagerð þar mjög fyrir þrifum.
Einstakir aðilar gátu þó fengið
brunatryggingu á stærstu stöðun-
um utan Reykjavíkur, en urðu þá
að greiða tífalt til fimmtánfalt
iðgjald á við það, sem var í
Reykjavík, enda vantaði bæði
vatnsveitur og brunavarnir.
Brunabótafélagið bætti hér úr
brýnni þörf, eins og til var stofn-
að.
Ég ætla að sjálfsögðu ekki að
fara að rekja hina glæsilegu sögu
Brunabótafélagsins í þessu stutta
skrifi mínu, en þetta vil ég þó
segja í samantekt: Fyrst og fremst
hefur Brunabótafélag íslands
megnað að greiða nær öll bruna-
tjón á fasteignum utan Reykjavík-
ur í hartnær 70 ár. Á sama tíma
hefur félagið lækkað brunabóta-
iðgjöldin, fyrst fljótlega niður í
það sem þau voru í Reykjavík, og
nú á síðustu 12 árum lækkað þau
enn um 72% að raungildi, meðan
„frjáls“ brunaiðgjöld í lausafé
fylgdu verðlagsþróuninnL í sam-
anburði eru brunaiðgjöld Bruna-
bótafélagsins aðeins um helming-
ur af brunabótaiðgjöldum á Norð-
urlöndunum. Á sama tíma hefur fé-
lagið greitt öllum kaupstöðum
landsins milljónatug eftir millj-
ónatug sem framlag til eflingar
brunavarna á hverjum stað og
einnig má geta þess, sem fáir
muna lengur, að hér á árum áður
lét félagið smíða í Hafnarfirði um>
30 slökkvibíla til notkunar úti á
landi, sem greiddir voru með sér-
stökum brunavarnarafslætti. Á
sama tíma hefur félagið lánað
sveitarfélögum landsins hundruð-
ir milljóna króna til vatnsveitna,
hitaveitna og annarra verklegra
framkvæmda. Að lokum verður að
geta þess, og er það ekki síst, að á
sama tíma hefur félagið safnað
traustum bótasjóðum, sem nema
sem svarar þriðjungi af eigin-
fjársjóðum allra hinna trygginga-
félaganna til samans.
Það verður því ekki annað sagt
með réttu en að Brunabótafélagið
hafi gegnum tíðina fullnægt með
sóma þeim kröfum, sem ritstjóri
Morgunblaðsins gerði f þessum
efnum í grein sinni.
Auk farsællar stjórnunar og
reksturs, er ein grundvallar-
ástæða fyrir því, að Brunabótafé-
lagið hefur getað unnið það þrek-
virki, sem ég að framan hef rakið
og henni má lýsa með einu orði:
áhættudreifingunni. Þetta skildu
frumkvöðlar félagsins og þess
vegna stofnuðu þeir gagnkvæmt
félag vátryggjenda sjálfra með
lögum frá Alþingi, þar sem öllum
var gert skylt að vátryggja hús sín
gegn bruna og jafnframt skylt að
vátryggja hjá Brunabótafélaginu.
Vegna þessara ríku lögheimilda,
sem hinu gagnkvæma félagi voru
fengnar, þótti rétt að setja félagið
undir yfirumsjóm og eftirlit
stjórnarráðsins. Enn er lögskylt
að vátryggja hús sín gegn bruna,
en árið 1955 — eða fyrir 30 árum
— var einkaréttur Brunabótafé-
lagsins í þessum efnum felldur
niður og fenginn sveitarfélögun-
um í hendur.
Til að lesendur skilji betur þýð-
ingu áhættudreifingarinnar í öllu
vátryggingarstarfi, má t.d. benda
á þá staðreynd, að við bruna
Hraðfrystihússins á Hellissandi
árið 1983, tæmdu bæturnar sem
Brunabótafélagið greiddi (16 milj.
kr.) öll brunabótaiðgjöld á Hellis-
sandi í áttatíu ár!
II.
í ritstjórnargreininni er rétti-
lega minnst á frelsi og frjálsa
samkeppni, og er það allt á sínum
stað, þótt alhæfingar séu jafnan
ótraustar. Það vakti ekki fyrir
frumkvöðlum Brunabótafélags Is-
lands fyrir 70 árum að hneppa
landa sína í fjötra ófrelsis og
viðskiptakúgunar. öðru nær.
Þetta voru framsýnir menn á
morgni þessarar aldar, þegar
þjóðin var að vakna til aukins
sjálfstæðis og það var fjarri huga
þeirra að efna til „selstöðuversl-
unar“. En þeir neituðu sér ekki um
þann munað að hugsa af skyn-
semi. Ekkert gat komið í stað
skynseminnar, ekki einu sinni
frjáls samkeppni. Þeir voru að
berjast við það að fá verslunina
inn í landið og tryggingarnar líka.
Þeir þekktu smæð markaðarins og
ástand hans og kunnu skil á þeirri
grundvállarforsendu allrar trygg-
ingarstarfsemi, sem ég gat um áð-
an, að áhættudreifingin er fyrir
öllu. Fyrsta blaðagreinin á íslandi
um vátryggingarmál var rituð af
þjóðskáldinu Grími Thomsen í Is-
afold hinn 20. sept. 1878 í hita bar-
áttunnar (við Dani) um stofnun
Brunabótafélags íslands. Morgun-
blaðið ætti við tækifæri að birta
þessa grein.
Lögmálið um áhættudreifing-
una í vátryggingum er ennþá í
fullu gildi. Jafnvíst er hitt, að á
markaði, þar sem skilyrði heil-
brigðrar samkeppni eru fyrir
hendi, er þess að vænta, að náð
verði bestu kjörum fyrir neytand-
ann í bráð og lengd.
Vátryggingarmarkaðurinn ís-
lenski á að heita frjáls, en þegar
betur er að gáð, kemur í Ijós, að
hann er í sumum greinum mjög
takmarkaður. Aðilar, samtök, ein-
staklingar og fvrirtæki, sem ráða
Ingi R. Helgason
„Þessar greiöslur úr
eiginfjársjóðum Bruna-
bótafélagsins beint til
sveitarfélaganna er vita-
skuld ígildi skatt-
greiðslu af hálfu félags-
ins. Þessu skilar félagið
aftur til samfélagsins.
Þetta er gert eftir laga-
fyrirmælum, samkvæmt
reglugerð ráðherra, sem
byggir á lögum.“
yfir verðmætum og hagsmunum,
sem vátryggja þarf, hafa ýmist
stofnað eða eiga ríkra hagsmuna
að gæta í einu eða öðru vátrygg-
ingarfélagi. Þeir vátryggja ekki
annars staðar en hjá „sínu“ félagi,
hvað sem líður iðgjöldum eða
skilmálum. Þar kemst engin sam-
keppni að. Ég vil ekki nefna nein
nöfn hér, en auðvitað þekkir rit-
stjóri Morgunblaðsins þessar að-
stæður. Hitt er gamanmál, að ein-
mitt forráðamenn þessara aðila
ná varla andanum þegar þeir ræða
um frelsi á vátryggingarmarkaðn-
um, og maður verður hreinlega að
fara í biblíuskýringar til að benda
þeim á bjálkann í augum þeirra.
Ég hef fundið, að það fer í taug-
amar á mönnum, ekki síst þeim,
sem unna frjálsmarkaðshyggj-
unni, og vænta sér mikils af hluta-
félagsvátryggingarfélögunum, að
það skuli einmitt vera hið „opin-
bera“ Brunabótafélag, sem á síð-
ustu tveimur árum hefur hrist upp
í vátryggingarmarkaðnum, komið
fram með nýjungar, lækkað ið-
gjöldin og vakið hin félögin af
værum svefni. Slíkt passar ein-
hvern veginn ekki inn í myndina,
er ónotaleg staðreynd. Mig langar
til að nefna lítil tvö dæmi.
Árið 1977 skrifaði Samband ís-
lenskra sveitarfélaga tryggingar-
félögunum bréf og bað um hug-
myndir og tilboð um slysatrygg-
ingu fyrir skólabörn. Aðeins eitt
félag svaraði bréfinu jákvætt,
Brunabótafélagið, sem lýsti sig
reiðubúið til að hanna slíka vá-
tryggingu. Síðan gerist ekkert I
málinu fyrr en við tókum slysa-
tryggingu skólabarna inn i hönn-
un sveitarstjórnarpakkans. Og nú
þykir öllum sjálfsagt að slysa-
tryggja skólabörn.
Síðla árs 1983 skrifuðu Kaup-
mannasamtök íslands öllum
tryggingarfélögum bréf og báðu
um hugmyndir og tillögur um vá-
tryggingarvernd, sem sérstaklega
væri sniðin eftir þörfum þeirra, er
reka verslun. Það sama gerðist og
með slysatryggingu skólabarna,
það var aðeins eitt félag, sem
svaraði jákvætt, Brunabótafélag
íslands. Við vorum að vísu tilbún-
ir þá með fullhannaðan verslun-
arpakka og sendum þeim hann.
Þar stórlega hagræddum við
króna
verslunina, jukum vátryggingar-
verndina og lækkuðum iðgjaldið
milli 15—20% í einu samsettu
skírteini og komum með marg-
háttuð nýmæli, eins og forsjár-
mannstryggingu og endurbætta
rekstursstöðvunartryggingu.
Stjórn Kaupmannasamtakanna
þakkaði okkur opinberlega fyrir
þjónustuna og mælti með því, að
meðlimir samtakanna athuguðu
gaumgæfilega þetta góða boð
Brunabótafélagsins. Frammistaða
Brunabótafélagsins í þessum efn-
um vakti undrun blaðamanna
Morgunblaðsins á þeim tíma, eins
og ég veit að ritstjóra Morgun-
blaðsins rekur minni til.
III.
Til þessa hafa menn hérlendis
verið sammála um þá skipan
mála, að sveitarfélagið komi
manni til hjálpar, ef eldsvoða ber
að höndum, þ.e.a.s. að sveitarfé-
lagið sinni brunavörnum, greiði
kostnað við tæki og mannskap
beint úr sveitarsjóði. Hin hliðin á
þessum skyldum sveitarfélagsins
er að sinna jafnframt brunatrygg-
ingunum, annað hvort með bein-
um vátryggingarrekstri eins og
Reykjavíkurborg eða með því að
bjóða brunatryggingar allra fast-
eigna í sveitarfélaginu út í einu
lagi til starfandi vátryggingarfé-
laga, hvort tveggja með það að
markmiði, að halda iðgjöldum í
lágmarki. Sú lagastefna, sem ríkj-
andi hefur verið síðan 1954 í þess-
um efnum, er í fallegu framhaldi
af hugmyndum manna og fram-
kvæmdum í vátryggingum á þjóð-
veldisöld, þegar hver hreppur var
nánast vátryggingarfélag út af
fyrir sig.
í ritstjórnargreininni segir, að
þau sveitarfélög, sem samið hafi
við Brunabótafélagið um bruna-
tryggingar fasteigna hafi einkum
horft til þriggja kosta. í fyrsta
lagi eigi sýslu- og sveitarfélög,
sem að Brunabót standa, aðild að
fulltrúaráði félagsins. í annan
stað láni Brunabót lögum sam-
kvæmt fé til brunavarna, vatns-
veitna og hitaveitna sveitarfélaga.
í þriðja lagi að sveitarfélögin fái
hluta arðs, ef honum er til að
dreifa, „en þetta atriði vegur ekki
þungt í raun“, segir svo að lokum.
Allir eru þessir þrír kostir rétt
tíundaðir. Sveitarfélögin, sem
samið hafa við félagið, eiga aðild
að fulltrúaráði þess og þar með að
stjórn félagsins. Sú skipan mála
er í takt við reglur fulltrúalýðræð-
isins. Sveitarstjórnarmenn eru
kosnir í almennum kosningum og
hafa tímabundið umboð til að
gæta hagsmuna bæjarfélagsins og
þegna þess. Samkvæmt lögunum
um Brunabótafélagið ber því, svo
sem kostur er, að ávaxta bótasjóði
sína í vatnsveitum og hitaveitum
og staðreyndin er sú, að megin
hluti sjóðs félagsins liggur í útlán-
um til sveitarfélaganna. Sam-
kvæmt reglugerð ráðherra
40/1954, bar félaginu að greiða
kaupstöðum landsins, sem samn-
ing hafa gert við félagið, arð af
rekstri brunatrygginga fasteigna
á hverjum stað, að uppfylltum til-
teknum skilyrðum. Matthías
Bjarnason, tryggingaráðherra,
breytti þessari reglugerð 18. júní
sl. í þá veru, að öll sveitarfélög,
stór og smá, skuli sitja að þessu
leyti við sama borð.
Síðan segir I greininni, að
ágóðahluturinn vegi ekki þungt í
raun. Hver segir ritstjóranum
þessa vitleysu. Þetta þarf ég að
leiðrétta. Á hverju einasta ári síð-
an 1955 eða í 30 ár, hefur félagið
greitt beint til kaupstaðanna til
eflingar brunavörnum stórar fjár-
hæðir, sem framreiknaðar til
verðlags í desember 1984 nema
samtals 164 milljónum króna. Þetta
þýðir að meðaltali rúmlega 5
milljónir á hverju ári. Þessi tala
er aðeins framreiknuð án ávöxt-
unar. Þessi fjárhæð er jafnstór öll-
um höfuðstól Brunabótafélagsins í
dag og 30% betur. í einfóldum sam-
anburði nemur þessi tala, 164 millj-
ónir króna, um 50%af samanlögðum
eiginfjársjóðum allra tryggingafélag-
anna í landinu, sem þau með starf-
semi sinni frá upphafi hafa komið
sér upp í árslok 1984. Láta mun
nærri að rúmlega 12% brunabóta-
iðgjalda þessara 30 ára hafi runnið
beint í bæjarsjóði kaupstaðanna.
Hér er að sjálfsögðu um stórfé
að ræða, sem vegið hefur mjög
þungt fyrir viðkomandi kaupstaði
á þessu tímabili. Þessar greiðslur
úr eiginfjársjóðum Brunabótafé-
lagsins beint til sveitarfélaganna
er vitaskuld ígildi skattgreiðslu af
hálfu félagsins. Þessu skilar félagið
aftur til samfélagsins. Þetta er gert
eftir lagafyrirmælum, samkvæmt
reglugerð ráðherra, sem byggir á
lögum. Þetta er lagastefna, sem
byggir á þeim sjónarmiðum, að
vegna eðlis þessara trygginga, sé
réttara að Brunabótafélagið greiði
þessa fjármuni til sveitarfélag-
anna, eyrnamerkta til að standa
undir brunavörnum, í stað þess að
greiða skatt til ríkissjóðs. Þetta
eru sjónarmið löggjafans, en á
þeim geta menn haft ýmsar skoð-
anir.
Þetta sem ég nú hef rakið teng-
ist þess vegna því sem segir í rit-
stjórnargreininni um skattamál
Brunabótafélagsins. í þvi sam-
bandi vil ég upplýsa, að á árinu
1962 var með fernum lagaboðum
ákveðið, að rekstur ýmissa skyldu-
trygginga yrði undanþeginn tekju-
og eignaskatti til ríkissjóðs og var
það gert til að halda iðgjöldum
niðri. Þetta snýr því ekki að
Brunabótafélaginu einu, heldur
snertir þetta Samvinnutryggingar
g.t., íslenska endurtryggingu hf.,
Samábyrgðina, öll bátaábyrgðar-
félögin í landinu og Húsatrygg-
ingar Reykjavíkur. Það er skoðun
út af fyrir sig að skattleggja til
ríkisins rekstur skyldutrygg-
inganna, en vilji maður það, er
maður að biðja um hærri iðgjöld.
Þegar einkaréttur Brunabótafé-
lags íslands á skyldutryggingum
fasteigna var felldur niður árið
1955, fékk félagið fullar lögheim-
ildir til alhliða vátryggingar-
starfsemi og hefur æ síðan verið
að færa út kvíarnar á hinum al-
menna markaði frjálsra vátrygg-
inga. Ég er sammála ritstjóra
Morgunblaðsins um, að ytri
rekstrarskilyrði starfsemi eins og
tryggingafélaga, eigi að vera sem
líkust og jöfnust að teknu tilliti til
allra aðstæðna, einnig i skattleg-
um efnum. Ekki er óeðlilegt að
taka til íhugunar skattskyldu
Brunabótafélagsins, varðandi
þessar vátryggingargreinar.
Ég leyfi mér að vona, að þetta
skrif mitt sé bitastætt innlegg í
hlutlæga umræðu um, hvernig
sinna megi þjónustustarfseminni í
landinu betur og betur.
Höfundur er forsíjóri Brunahótafé-
lags íslands.
Mjólkurframleiðslan:
0,95 % samdráttur í júní
í JÚNÍ dróst mjólkurframleiðslan
saman miðað við sama mánuð í fyrra
og munaði tæplega einu prósenti.
Samkvæmt bráðabirgðatölum
Framleiðsluráðs landbúnaðarins
var innvigtuð mjólk hjá mjólkur-
samlögunum 11.659 þúsund lítrar í
júní á móti 11.772 þúsund í júní í
fyrra. Samdrátturinn er 113 þús-
und lítrar, eða 0,95%. Hjá Mjólk-
urbúi Flóamanna var framleiðslan
svipuð og í fyrra, en samdráttur
hjá flestum hinna búanna um
2-3%.
Eins og komið hefur fram var
mikil aukning mjólkurframleiðsl-
unnar í maí, og sérstaklega i apríl.
Virðist framleiðsluaukning á milli
ára nú hafa stöðvast.